Norðanfari - 16.05.1874, Blaðsíða 3

— S7 —
SENDIBRJEF
'il Islendinga, einkum Húnvetninga og Sksg-
fifiinga, frá Areliusi Mags.
Heilir og sælir, ættbræíur göíir! Jeg vil
flytja ytur ðsk, Bem getur rætzt; hún er
Þannig ;
^arsseld og frelsi,
f'i® og heitiur,
Pfúttur, hugdáfi
þartleg menntun,
^agsýnis afl
eining manna,
^tarfscmi og fjörug
pyrirhyggja.
A'it þetta aukist
'slands búum,
festi rætur
^ Fróni voru,
^arzlunar fjelög
'ý&, sem 8tofnu&
Pru og verta
eyjar skeggjum.
^ þetta ver&i
^ áhríns máli,
jiodir er komib
‘tum sjálfum:
%rlii þeir fjelög
Og stækki hin or&nu
~U stofni ílciri,
*'á stendur óskin.
Eigi má ætla
Ungum sveini
Fullortins störf
Nje fyrirvara;
Síst þegar hrekkir
Hinna eldri
Ofsakja hann
Á allar sftur.
Má ei fjelögum
Mikit) ælla,
Me&an ung eru
A& afii og reynslu,
Vex ungur hver
Sem aidri náir,
Ef hjúkrab er
Á árum fyrstu.
Mega á li&i ei
Liggja sínu
Fjelagslimir,
Ef fjelag skai þroskast,
Og ætlunar verkin
Unni& geta.
Au&ur er afl,
Sem er vei stjórnaö.
þannig mælti einn Húnvetningur um ári&,
vegar verzlunar fjelag y&ar haf&i stati& um eitt
ár, og er margí athugavert í erindum þessum. Fje-
ag y&ar á það sannarlega skili&, að þvf sje gaum-
l|r gefin í or&i og verki, og a& allir sem til þess
geta ná&, unni því alls hins bezta, sem þeir
l'afa að verzla með. En því er mi&ur, a& ann-
a& sýnist ver&a ofan á fyrir allmörgum, á þeim
,ftna senj jafn hægt er að ná til dönsku kaup-
^annanna. Jeg segi y&ur satt, Islendingar! a&
þjer ekki hlynnið a&, nje færi& y&ur rjetti—
ega í nyt verzlunarfjelögin, þá hafið þjer ekk-
e_rt me& þá stjórnarbót a& gjöra, sem þjer þó
fjettilega almennt óski& eptir; því þó or& hinn-
j*r ákjósanlegustu stjórnarskrár stæ&u á hú&-
Pykku kálfskinni me& hinu stærsta óafmáan-
ega letri öllu gylltu, þá færir þa& y&ur engar
'ramfarjr, ef þjer ekki allir, hver í sinni stö&u
eg sínum verkahring, starfi& a& framför og au&-
;e§& þjó&arinnar eptir megni, me& áhuga og
_n>, trúmennsku og samheidni. Verzlunin er
e‘nn hinn helsti atvinnuvegur hverrar þjó&ar,
\eyo án hennar ver&ur trauðlega lifa&; en sú
þ|ö& sem ekki iiefur færandi verzlun, heldur
e,nungis þyggjandi, hún á ekki verzlun sína, og
'jt'ssir alian arfeinn af henni, og getur þvf al-
'rei blómgast af verzlun, því ar&urinn lendir
?"nr hjá þeirri þjó&, sem færir þessum aum-
ln,§jum þa& sem hún vill fá — nytsamt og ó-
?Át, það sem hún má ekki án vera, og þa& sem
lenni er til ska&a og óvir&ingar — fyrir hinar
^a§nlegu vörur liennar. þa& er meira samband
*n nrargur hyggur, milli stjórnarmáls og verzl-
.'"srmáls, þegar til þess kemur a& færa sjer
l'°rttveggja í nyt; því hvorttveggja þarf á-
?§a, starfsemi, reglusemi og óiilífið samheldi,
til nota á a& verfea.
ef
ar
Nú sjáib þjer, bræ&ur, gó&ir, a& fjelag y&-
er — vonutn framar — farife a& byrgja
I erzlunarstaíi sína, eignast skip til a& flytja á
|anda milli og fieira er því nú a& ganga heppi-
,e§a; er nú svo a& sjá, sem því muni aukast
n' þroski og kunnátta, ef þjer nú haldife áfram
í'st é
n»ra kröptuglega þennan ungling y&ar; og
Ij8' á þa& nú skilife a& menn elski þa&, og
a?r' í sameiniogu fö&urlega umhyggju fyrir því,
v° þa& me& aldrinum aukist a& vizku, þrótt og
gþóknun hjá hverjum óheimskum manni, sem
hetir af því hloti&. Jeg veit a& margir
^ §la; a& fjelögin hafi ekki bætt ver&lag á vör-
^ * seinastli&ife sumar; en þeir gæta þess ekki,
j, , vegna þess a& verzlunarfjelög eru til, þá
ve ^a hinir dönsku kaupmenn sem fyrst þa&
eje 8em Þe,r v’ta Þau Seta
glf a& skafclausu; efca munu svo margir hafa
,fxt því verzlunartákni, sem þeir Ijetu birt-
^ næstu árum á&ur en fjelag y&ar hófst.
ættu menn a& geta ályktafc meb nokk-
li6,!e8in vissu, hvert framhaldifc hef&i or&ifc, ef
ttllj0§in heffcu ekki gjöreytt þeirri byrjun. E&a
lij^U kaupmenn bafa lagt mikifc í sölurnar,
lt(1|| a( vir&ingu sinni og fjármunum, til a&
**jej,VarPa fjelögum þessum, ef þeir hef&u ekki
I||e a^ þau myudi liindra þá frá a& fjeflctta,
Vi5),lninga? Kannist þjer, Húnvetningar ekki
Stfg^r^lunara&fer&ina sent sögb er af Skaga-
Veri& ve,urrl þá nl.: a& á me&an kaffi hafi
S|(a 'd á Hólanesi, hafi verifc haldifc í þa& á
')|rfcaas,rrind; sítan haíi þa& fengist þar og
Uli^ s>’kur fyrir 24 sk. pundife, einungis fyrir
n hvorki fyrir peninga nje annafe, og þeír
ekki heldur út f reikning sinn, sem áttu inni
svo tugnm e&a hundru&um dala skiptir. Er
þetta ekki mjög ólíkt veizlunara&ferfe á Borfe-
eyri og Grafarós, þar sem mörg hundrufe Ittnn-
ur af matvöru hefir verifc iánafe út, mönnum og
skepnum til bjargar. þa& er sannariega víst,
a& verzlunarfjelögin eru búin á þremur til fjór-
um árum, a& ávinna íslaijdi mörg þúsund rík-
isdali. þess sjer þó ekki stafc, segja margir,
því almenn au&sæid vex þó ekkert. þessir menn
gæta þess ekki, a& þó margt sje nú dýrara en
verifc befir, þá verfeur öll útlend vara mikiu
dýrari vegna verkntannafjelaganna , en vor ó-
unna vara hækkar ekki í ver&i fyrir þa&; því
þa& er einmitt vinnan á\vörunni , sem gjörir
hana dýrari en á&ur var; sama er a& segja um
skipaieigu og skipsmannalauu. þeir gæta ekki
heldur a& orsök sem er hjá sjálfum þeim, sem
er hin vaxandi kaup á vörutegundum þeim,
sem má komast sómasamlega af me& ntiklu
minna af, surnuin sem alls má án vera, og
nokkrum sem ska&a og verka þa&, a& Bónotuð
stund leifc aiimög hjá, sem aldrei framar gagna
má* , en tíminn er peningar. þetta hvort-
tveggja ætti a& hvetja þá sem efni hafa, til
a& fá sjer nokkrar vinnnvjelar og þar me&
kunnáttu a& nota þær, svo meira jafnvægi væri
á milli hinnar innlendu og útlendu vöru, og
í annan stafe, afc nokkur regla gæti komist á
almennt bjá hverjum manni við kaup á ónaufc-
synjavöru; en sú vara, sem vegna hundalegrar
^ græ&gi, ver&ur ómetanlega ska&leg, ættiallseigi
a& kaupast, meb livafc litlu verði sem hún væri.
Slíka au&legð, sera þannig eyðist lii ómetanlegs
ska&a, ætti a& gjöra sjer ometanlega ar&sama,
me& því a& brúka hana til túnasljettunar, gar&a-
hle&siu og vatnsveitinga skur&a og betri me&-
fer&ar á ábur&i, svo heyafiinn yrfci bæ&i hægri
og fljótteknari; þá þyrftu menn sí&ur a& ver&a
fyrir kvikfjárfeliir, þó har&ur og langur vetur
kæmi; þá hef&u menn ætíð viðlíka mikið a&
verzla me&, og þyrftu ekki a& kví&a hungri og
því sífcur a& þola þa&.
A engan hátt getum vjer betur nje rjettilegar
fært oss í nyt verzluttar frelsið, en með því a&
leggja á verzlunarfjelögin, og þaö ættu sem
allra flestir a& gjöra, a& eiga hlut í verzlun þjó&-
ar sinnar. þeir gjöra því sjálfum sjer rang-
lega illa til, sem seija hluti (actiur) þá sem
þeir bafa lagt í fjelögin án þess a& flytjast úr
fjelaginu e&a af landi burt, nema þeir selji þeim,
sem engan hiut áttu á&ur. Fjelags menn ættu
alltaf aö fjölga en ekki fækka; kaupi einn mað-
ur marga hluti, er hætt við a& fjelagið lí&i
undir lok, og að úr því verði einn kaupmaður,
og þá er komife í fyrra óráðs- og eymdar
horfife.
þegar vjer viljum hagnýta oss verzlunar-
fjelag, vort, og jafnfraint búa oss undir að ver&a
me&tækilegir fyrir hina eptir æsktu stjórnarbót,
ver&um vjer a& gjöra allt sem oss er mögulegt
til a& bæta búnafe vorn á allan hátt, og lifa al-
varlegu og reglusömu lífi, og mun hver sá sem
fer a& venjast því, finna þar af varanlegri og
una&arfyliri gle&i, en a& sitja vi& víndrykkjur
fram eptir nóttum, þessum af skaparanutn dá-
samlega tilbúna hsíldar og hressingar tíma;
því þa&an er af ntörgum sannreynt, að dags-
svefninn endurnærir ekki nje hressir, nærri eins
vel og nætursvefninn, þð hinn fyrr taldí sje
fullt eins langur. þa& sem liggur næst a& bæta
í búna&i vorum, er grasræktin og þrifna&urinn.
Hjer í þessu kalda Snælandi, er hin mesta
heimska — sem ofmiki& á sjer stað í búnati
manna — að reyna til ab hafa kvikfjár fjölg-
unina í fyrirrúmi fyrir fóðuraflanum; og þetta
hefir staðib þjó& vorri í vegi fyrir allri stöfc-
ugri velmegunar framför um margar jaldir, en
orsakað margan fjárfellir og mikinn manndau&a.
Mjer vir&ist því orsök til að efast um, að skyn-
semi þeirra manna sje nokkur, sem ofsetja á
fóðureign sína; og þegar þar vi& bætist bjarg-
arskortur fyrir menn þá sem bóndinn hefir frara
a& færa, þá ver&ur ska&inn af heimsku þessari
margfaldur. Búsæld hvers bónda grundvallast
langtum meira á því, a& vel sje farib meb
skepnur þær sem heimili& framfærist af, en a&
þær sjeu margar. A hinu sama byggist og
þa&, a& hafa jafnan gó&ar og hjerum jafnmiki-
ar efea vaxandi vörur til a& verzia me&, hvern-
ig sem i ári lætur. þa& er því afcal undir-
sta&a allrar vclvegnunar þjó&arinnar, a& hver
og einn kosti kapps um a& gjöra sjer jarfc-
irnar sem grasmestar, einkutn túnin og engjar
þær sem næstar eru. En eptir því, sem slíkir vi&-
bur&ir hafa almennast verifc hingafc til, þurfa menn
a& fræ&ast um, hvernig a& skal fara, svoa&sem
bestum og vissustum notum ver&i. Hvorki
fræ&sia nje framkvæmdin geta samrýmst vi&
vaxandi muna&arlíf, og hlý&ir því fyrst að hafa
almenn samtök með að setja því takmörk, svo
áhugi á því nauðsynlega og eigna afl til fram-
kvæmdanna geti aukist.
Jeg ætla ekki ab spá neinum framúrskar-
andi framförum iandsins af verzlunarfjelögunum,
eina og Húnrau&ur Mársson verzlunarþjónn
gjör&i f hitt hi& fyrra þa& cr a& sönnu óneit-
anlegt, a& væri skynsamleg fyrirhyggja, reglu-
semi og hagsýni vi&höfð og stundub á hverju
heimili, samfara iðui og kunnáttu, þá er ekkert
til, sem eins getur stutt a& velvegnun þjó&ar-
innar, eins og verzlunarfjelög sem vei er etjórn-
a&; en vöntun á þessum mest nau&synlegu
kostum hverrar þjó&ar, og hvers einstaks manns,
getur aufcveldlega Ónytt allar þær milliónir rík-
isdala, sem fjelög þessi munu — í rauninni —
ávinna landinu , ef landsmenn ekki siíta þau
sundur,
Jeg hef&i nú ritafc Húnrau&i um þetta mál,
hef&i jeg lialdifc iiann vera or&inn heilan á vit-
inu aptur. þafc fer þannig stundum fyrir verzl-
unarþjónumim, eins og vir&ist hafa farib fyrir
Húnrau&i, ab þeir taka f meira lagi f staupinu,
svo ske kann ab vitið missist og þeir ver&i ó&-
ir; hefir þa& hi& míkla fjör sem ( honum var,
þegar hann ritafei y&ur sendibrjef sitt, verib
undanfari hræ&slu þeirrar og æ&is sera á hann
var komib, aumingja manninn, þegar hann rit-
a&i mjer brjef sitt; því slík draugahræ&sla sem
þá var í lionum, á sjer ekki sta& tijá iieilvita
manni, og befði hann á fyrri öldum verið kall-
a&ur djöfuló&ur, en nú trúa menn ekki á slík-
ar hjegiljur. Ver&i honum ekki batnafc aptur
fyrir næstkomandi góuþræl, vil jeg a& vjer all-
ir samhuga bi&jum fyrir honum þann dag, a&
hann fái gó&an bata, og a& hann verði eins heil—
vita og hann var, áður en hann ritafci y&ur brjef
sitt, en fremur a& hann aldrei framar fái of-
sjónir nje hræ&ist um of sinn eigin skugga.
A& endingu óska jeg yfcur öllum, Islend-
ingarl farsæis búna&ar og verzlunar árs, og a&
þjer nú á þessum 1000 ára mótnm ísiands
byggingar, taki& fyrir y&ur þær reglur og þau
fyrirtæki sem mi&a til almennra heilla, og sí&-
an til áhnga og framkvæmdarsemi, me& eiudrægni
Og föstu samheidi.
Ritafe á Kindilmcssu 1874.
FRJETTIR IWILEIDlIt.
Cr brjefi úr Trjekyllisvfk á Ströndum, sem
dagsett er 27. febr. þ. á. en kom hingafc 9. þ.
m. og búifc, me& frímerki, a& vera 70 daga á
iei&inni. „Hje&an af Ströndum er ekkert merki>
legt a& frjetta; almenn heilbrig&i er manna i
me&ai og vellí&an flestra yfir höfufc. V’e&ur-
átta var hjer í sumar e& iei&, mjög köld og
umhleypingasöm; grasvöxtur varfc hjer me& iak-
asta móti vegna kuldanna og heyföng manna
yfir höfu& rajög rýr; þar a& auki voru heyin
venju fraraar mjög Ijett og sinumikil; enginn
þurfti samt a& lóga peningi sínum tii ska&a f
haust e& var, því flestir áttu talsver&ar lieyfirn-
ingar frá fyrra ári. Verzlunin varfc hjer i sum-
ar sem leifc yfir höfufc gó& og hagfelld, og átt-
um viö þa& a& nokkru leyti, a& þakka Jóni
Magnússyni (frá Grenja&arsta&), sem kom liing-
a& á Reykjarfjörb og Skeljavík, iausakanpma&-
ur frá Etatsrá&i Clausen í Kaupmannahöfn, og
var hann á 56 lesta skipi; mönnum fjell hjer
miki& vel a& skipta vi& hann; ver&lag á inn-
lendum og útiendum vörum var mjög líkt og
á Akureyri, en þó voru ljerept og kramvara
me& betra ver&i, en vi& höfum átt a& venjast
lijer hin seinni árin.
Veturinn kom hjer á 26. september í haust
e& var, eins og víða annarsstaðar me& frostura
og fjúki, svo víða varfc hjer haglaust fyrir miðj-
an októbeimánufc, þó kom hjer upp góð jör& í
nóvemberm., en brá&um tók fyrir hana aptur,
og gjörði me& öllu baglaust, hæði fyrir hross
og sauðfje, og hafa jarðbönn og hagleysur hald-
ist síðan tii þessa dags, bæði af snjóum, sem
hjer eru miklir, og áfreðum; optast hafa hjer í
vetur verið norðan og útnor&an kafaldshrí&ar me&
10—21° frosli á Reaumur. í nóvemberm. rak
lijer fyrst a& landi hafíshro&a; me& honum komu
hingab bjarndýr, og voru 3 drepin bjer í sveit-
inni; þau voru öll fremur lítil, rúmlega hálf-
vaxin, og muiiu feldirnir af þeim hafa' veri&
rúmar 3 al. á lengd; dýrin voru mjög illileg
þegar menn komu nærri þeim, og bljesu og urr-
uðu sem köttur en þau forðu&ust þó mennina.
Strax eptir nyárib rak hjer ab ströndunum af-
armikinn hafís, sem fyllti Húnaflóa, og svo langt
út í haf, sem menn gátu sje&; sífcan hcfur
ísinn legið hjer, nema hva& hann fyrir fáura
dögum er farinn a& losna frá útnesjum og kom-
inn á stafc austur eplir. Enginn hjer fyrir
nor&an Trjekyllishei&i talar enn þá um heyleysi,
og munu flestir komast af fram um páska; vi&
erutn hjer einatt vanir vi& liar&indi og hagleys-
ur. Fiskiafli varfc hjer í haust mjög rýr, og
sumsta&ar nær því enginn, rneat vegna storma
og britna, svo ekki gaf á sjóinn. Engin höpp
höfum vi& fengiö me& ísnum; enginn hákali
hefur enn þs aflast hjer, og vona menn ekki
eptir hakallsafla fyrri en ísinn fer algjörlega.