Norðanfari - 09.06.1874, Blaðsíða 3

— 67 —
ar sem læra má kostl góís bámanns og gá£-
rar búkonu, en þá er þa& sumt, sem vandfengnir
Cru stabir til a& læra; tel jeg einkum til þess:
h §áí>a noktun tímans árit) um kring, 2 jarí)-
í8eht> 3. fjárrækt, og 4. meí feríi þess er skepn-
llftiar gefa af sjer, einkum skæfaskinns og mjólkur.
l>ao er víba til sveita, ab tíminn er ekki sem
notabur, mætti opt vinna vor og liaust, og
^hivel á veturna, eilthva& til gagns jarbrækt-
'noi, þegar setib er vib arblitla tóvinnu, eba þá
^kcrt gjört. þ>egar athugab er live óscgjanlega
^fíirseklinni er ábótavant bjá oss, þá ættum
VIer ab sjá, ab bver stund er dýrmæt, sein briikub
Ver?ur henni til eflingar á cinhvern liátt. Um
iarbræktina hefur ab öbruleyti mikib verib talab,
tetla jeg því ekki ab vera margorbur ura iiana,
6|tikum þar mig, cins og aíra , vantar mjög
,eynslu í þeim efnnm. Ahurburinn er undir-
st»U lie nnar, en liann fengi mikinn vibaulca,
liætt væri þeim ósib, sem vibgengist liefur í
^idinu, ab brenna saubatabinu; væri tilvinn-
andi ab sækja móinn langar leibir á vetrum,
har sem hann fæst ekki heima, enda mætti fleira
hMa iíi brennslu meb iioruim. Forir, færikvíar
innilegu, færistekkir og hestarjettir, er allt
^íög áríbándi til jarbræktar. kályrkja er allt
óvfba stundiib, því kái getur víba sprottib,
har sem jarí/pli síbur þróast nema í vebursæili
8 Veit un u m.
Hirbing búfjenabarins er ab vfsu vfba í allgóbu
á No'rburlandl, þó mun lienni eins víbavera
^ikib ábótavant, enda sýnist saubfjárræktinni nú
® slbustu árum heldur ab hnigna. A fyrri árum
v°ru fjátmenn iijer fyrir norban vanir yfirstöb-
"ái á vetrum, og fórst þab mörgum vel úr nendi,
6nda voru þá margir bændur afbragbsfjármenn,
6,1 þab er eins og mjer virbist hinir yngri menn
^Vndisgjarnir vib fjármennakuna einkum yfir-
sttJfcur, og má af ýmsu marka þab, ab þeir hafa
ehki eing mikla ánægju af saubfjenu, eins og
hinir eldri fjármenn. þetta verb jeg ab álíta mikib
^in f útbeitarsveitum, þvf þab er sannreynt,
nh mjög mikill munur er á því, hvab gúbur
^Íárrnabur, sem vanur er yfirstö?um, eybir minnu
hcyi enn annar, sem illa hirfir um ab lialda
'Í® til beitar þegar vebur leyfir, og ekki kann
ab skamta því eptir þörfum meb beitinni;
°8 getur þó sá fyrnefndi lialdib skepnunum í
hetra útliti. þarf töluverta reynzlu og eptirtekt
'i fjármennskunnar, sem öllum er ekki iagin;
ni^bnr þarf ab hafu ánægju af því starfi , eir.s
°S hverju öbru, sem vel á ab fara úr hendi, og
hána og viburkenna ab fjárræktin cr arbsamur
6|vinnuvegur og engu ab síbur lieiburlegur, en abrir
“tvin nuvegir vorir. En umfram, alit þurfa menn
“4 lok sins ab fara ab sjá ráb vib þeirri minnk-
ntl) og eybileggingu, ^em fóburskorlurinn á vor-
hl ollir landi voru. f>ab er bágt til þess ab
'■•a, ab vjer af 1000 ára hryggilegri reynslu
íhtilum enn ekki hafa lært ab eiga þenna ab-
'stofn'búa vorra. húsdýrin, vissan og áreibilegan.
I
eS veit ab margir hafa rætt og ritab um þetta
ni^l, árangursiítib, og ab reynslan sýnir árlega
^vira og minna tjón af þessum stórgalla bún-
nh&r vors, allt eins og mönnum dytti ekkert ráb
• • °
kug vj{, honurn. Vjer sjáum hvab eptir annab
h
'nar lirobalegu afieibingar hörbu voranna, vjer
itn þannig tínast fjenab vorn þúsundum sam-

svo hnndi'ubum þúsunda dala nemur, eba
|hrí?a fram hálfdautt úr hor og ullarlítíb, ærnar
ntriblausar, kýrnar básgeldar, verbur svo mál-
hlan rýr, haustskurburinn magur, og þab sem
“1
hl
er bezt, ab fjeb úrkynjast stóruin vib hvert
°far, svo mcb þessurn hætti veríur sumstabar
^ks eins ab vanda kynferbi þess. En þó vjer

L
^ n,ri þetta, og heyrum næstum árlega úr ein-
Verri átt landsins, þá erum vjer allt of margir
^ ófjelagsiegir, ab vjer fáurnst ekkki til ab vib-
t°hir Haubeynleg samtök, til ab sporna vib slik-
^ ókjörum. þegar góbu árin koma, erura vjer
0 a8jarnir til ab láta oss lynda sörau fjártölu
Vjer gátum fóbrab í lakari árum, og setjum
vctur hvert afsiirmisiamb; og þó ný af-
stabinn sje fjárfellir, ef á eptir kemur gott gras-
sumar, höfum vjer sömu abferb, í þeirri von,
ab jafnharbir vetrar komi naumast hver eptir
annan. þannig getur sami mabur aubveldlcga
misst fleira og færra Ijc hvert vorib eptir annab,
og er lítil von ab búskapurinn, sem ekki er þá
heidur laus vib ýmsa abra galla, standist BÍíkt
fjártjón til lengdar.
Jeg vil hjer meb dæmum sýna hvernig jeg álít
bónda geta komib fyrir sig heyforba, þó íátækur
sje, Og hver abferbin drjúgari mundi, Iiin gamla
vogunara? ferb vor, eba sú abferb, ab setja eigi
á útbeitina sem svo er völt, ab hún getur brugb-
ist jafnvel nreir enn missirib út. Skal jeg þá
gjöra ráb fyrir góbu útbeitarplássi meb snöggum
heyskap, og tiltaka þá jörb, þar sem reynzla er
fyrir ab fje hefuj: eytt tii jafnabar: ær eba lamb
1 heyhesti, satibur \ hesti, hross 10 hestum.
Læt jeg töbu nægja hatida nautgripuin, minnist
því ekki á fóbur þeirra. Sex menn skulu heyja
100—150 hesta útheys eptir árferbi. Fyrsta
ár eru engar fyrningar, en heyskapur í bezta
lagi eba 150 hestar. Vill nú búndi eiga70ær,
50 saubi, 40 Íömb og 2 liross, þar eb hann
þykist ekki geta haft nægilegt fyrir fúlk sitt, ef
fje er færra. A hann þá 1 heyhest handa hverri
á eba lambi, bagga handa saub, 15 hesta til
hrossanna meb mobi. Er þetta hinn vanalegi á-
setningur á jörb hans í mebalári. Nú kemur
allgóbur vetur svo 20 hestar heys verba óeyddir
um vorib; síban grasár, svo eins heyast og hib
fyrra sumar, en bónda verbur þab á, ab láta nú
lifa 20 lombum fleira en hitt liaustib, lömbin
eru falleg, og hanrt tímir því ekki ab skera þau,
enda finrst lionum nægilegt fóbur. Veturinner
harbur og frostamikill, svo bóndi er heylaus á
sumarmálum, en skepnur magrar. Af því nú
kernur bati nokkur, tóra skepntir hans af ílestar,
þó meb veikum burbum; sumarib er kalt og
grasbrestur, svo nú atlar bóndi einungis 100
hesta útiiey8, Er hann nú íila staddur, skepn-
urnar eru magrar, og mörlitlar en þó þarf iiann
ab fækka þeim, og finnst honum þabsárt. Setur
hann því mjög á vogun er hann ætlar 50 saub-
um og 2 hrossum einungis 30 heyhesta, 70 ær
og 20 lömb eiga ab hafa 90 hesta, enda er
vetur harbur, svo útheyib er þrotib í mifgóu.
Er þá ab vísu nokkur snöp, en skepnurnar farn-
ar ab verba grannar; korn fæat ekki, eba hann
getur ekki keypt þab, svo nú er ekki annab fyrir
hendi enn ab skera nokkub af fjenu, reka sumt
til annara byrgari bænda, og gcfa af töbunni
þvf, sem eptir slórir. Meb þessum hætti á hann
( fardögum 30 tssr meb lömbum, 20 iamblausar,
48 saubi og 10 gemlinga, brossin eigi brúkun-
arfær fyr cnn um Jónsmessu, kýrnar básgeldar.
Gjöri jeg þó ráblag þessa manns enganvegin (
lakasta lagi, og afdrifin eigi heldur.
Aptur set jeg svo ab sami bóndi hefbi haft
abra ásetningsabferb hin sömu 3 ár. Hann skal
hafa þá skobun, ab betra sjc eb eiga fátt fje
vel haldib, en margt illa fóbrab og á vogun.
Setur hann þv( á hib fyrsta haust einungis 60
ær, 50 saubi og 30 lömb, en ab öbruleyti sama
peningsfjölda og ábur er nefndur, á hann því
um vorib 40 heyhesta óeydda. Hefur hann og
sömu fjártölu næsta ár, en fyrnir enn 40 hesta.
Á hann þá pening sinn allan í góbu lagi, og
liefur betri afnot lians þetta suiuar, en þó hann
hefbi verib 20 kindum fleiri. Hib þribja haust
þykist hann óbyrgur fyrir fje sitt, þar sera hann
vantar nú 10 hesta á þab fóbur sem hann er
vanur ab ætla skepnum sínum, og setur þvf ein-
ungis 20 lömb á fóbur. æilar hann þá skepn-
unum þribjungi meira fóbur, en í hinu dæminu
er sýnt, en fyrir fækkun fjárins kvittar hann
skuldir sínar. Af þessu leibir ab bóndi á allar
skepnur í sæmilegu útliti f fardögum, og þar
sem saubfje hans eptir liinu fyrra dæmi nú ekki
getur metist nema 670 rd er þab meb þessari
abferb virt á'880 rd., þar ab auki hefur hatin
40 rd. ágóba af kúm og hestum er hann tneb
fyrri abferiinni ekki befti haft, er því um
baustib meir enn þribjungl rfkari, enn hann
hefbi verib eptir ábursögbn. Verba þannig afdrlf
fjárins mjög misjöfn eptir hinu misjafna ráblagi.
Ðæmi þessi eiga ab sýna þab, hve naub-
sýnlegt er hverjum bónda ab ætla ætíb fje sínu
meira fóbur enn í mebaiári hefur komist af me&
á jörb hana, eba ab eiga ætíb nokkurt hey tii
vara fram yfir þab, er þarf f mebalvetri, og
ekki getur neinn heitib byrgur fyrir fje sitt, þó
f úibeitarsveit búi, sem ekki á nægan heyforba
þó inni standi til sumariuála. í’a'b er rnikib
mein, hvab mörgum er gjarnt f góbum grasár-
um ab fjöiga fjenu um of, menn ættu lieldur
ab nota þessi ár til ab búa undir hin hör&u, og
setja því ekki fleira fje á, enn f me&ailagi væri
heyjab; eru mikil líkindi til, ab þetta hefbi gób-
an árangur. t>ab er iíka atlmgavert ab hey er opt
ijett f grasárum, enda er hey mjög misjafnt ab
gæbum á sömu jörb eptir árferbi, I þeim phíss-
um, þar sem mikill er heyskapur, en útbeit
sjaldgæf, er alhægt ab eiga ætíb nóg fóbur, og
þó sýnir reynzlan stundum hib gagnstæba, en
samt mun þab tíbara, a& þvf sje ab kenna, ab
útbeit breg&ist
Um mebferb þess, er fjenabur bændagefuraf
sjer, vil jeg vera fáorbnr. }>ab tiefur verib
margt sagt um mebferb mjólkurinnar, og vi! jeg
því einungis benda á þab ab jeg áiít menn ættu
ekki ab hafa fleiri ær f kvfum, en gób föng eru
á ab iiirba mjólk úr, til þess hún aldrei fari til
spillis. Skófalnabi vorum cr mjög ábótavant.
þab er orbib mái, ab vjer förum ab iiugsa til ab
bæta hann, og veljum til þess þab af útlendri
abferb sem bezt á hjer vib kringumstæburnar
og lands'agib.
I þeim greinnm, sem jeg hefi hjer taflb, þ. e.
brúkun tímans, jarírækt, fjárrækt, og mebferb
efnanna, þarf bændasljetlin ab taka sjer fram,
og væru ofurlítil bú f sveitunum mjög lientug
til leibbeiningar f þessu og fl. eins og áf ur er sagt.
Nú fer þjóbhátíb vor í hönd meb sumrinu.
þá eignm vjer ab minnast þeirra 1000 ára, er
vjer og febur vorir höfom iifab hjer í iandi.
á ab vera oss fyrir sjónum læging sú, er
nibjarnir smátt og smátt sukku í, og orsakirnar
til þessa, deyfbin og ófrelsib; vjer eigum ab sjá
hve lágt vjer stöndum, og hve háit vjer gæturn
stabib, ef vjer vildum fyrir alvöru bæta ráb vort.
011 framför er ómöguleg, nema menn sjái og
viburkenni þab sem ábótavant er. Vjerþnrfum
því ab byrja á þessu, og taka síban fyrir oss
fastan ásetning ab bæta og byggja upp, þab
sem liinn langi og leibi svefn hefur látib hrörna
og hrynja. En af þvf gáfurnar eru margvfg-
legar, ætti hver einn ab luigsa og taia mest
tim þab, sem hann er upplagbur til. Prestarnir
og menntamennirnir ættu ab taka ab sjer mennt-
utiina á þann hátt, er þeir kæmu sjer saman
um ab beztur væri. Bændurnir skyidu þar á
mót sjálíir, meb föstum samtökum f sveitar-
fjelögum, kcppa hver vib annan f þeim greinum,
er búnab megu efia og prýba. Surnir eru þeg-
ar lægnir á jarbrækt, abrir eru fjármenn, þribju
framkvæmdamenn og ybjumenn, fjórbu nýtnir og
sparsamir, fimmtu Imgvitsmenn og listamenn.
Æiti þá fjelagib ab kjósa eitin raann af hverj-
um slíkum flokki, og láta hann hafa umsjón raeb
þeirri búnabargrein, er hann þannig er ekap-
abur fyrir, ferbast í því skyni um sveitina á viss-
um tímum, áminna og rábleggja eptir þörfum
og loks gefa skýrsiur allar og upplýsingar þar ab
lútandi til forscta fjelagsins f sveitinni.
Af því margt af ábursögbu tilheyrir al-
mennum búnabarfjelagslögum fer jeg ekki frek-
ar út í þab; jeg vildi einungis gefa nokkrar
bendingar til athugunar vib þau framvegis.
G. Á,
Ujóbhálffin.
í>e!ta sumar, sem nú íer f liönd, hlýtur ab
vekja i hrjóstum allra Islendmga heitar tilfinn-
ingar og aivarlegan áhuga ; því vjer vonum að