Norðanfari - 29.06.1874, Síða 1

n l''l< f koujieuijti tu kostvad-
a,la»»t; vcrd dr<j. 30 arlrir
^8 .slcJt eivstök nr. 8 s/r.
söl<‘laiu, 7< kverU
SOlBiMAU.
Auylýsivgar ern tekuar í blaá-
id fyrir 4 sk. hvcr liua. Vid-
aukablöd eru prentud á kostn
ad hlutadeigenda.
ÁH.
AECBEYRI 29. JÚNI 1874.
^ I 3\f. 13. ár nr. 15—ÍG, bls 34ímiðdálki
^ a|lega, er að sjá að rithöf. jþeirrar grein-
r 'iti lítið eða ekki neitt, lagt vera til
.ji sÞo.kka eða almennra þarfa lijer á landi,
g an ePtir trúsiðaskiptin. Ilonum og öðrum
11 ófróðum til uppfræðslu í þessu efni, og til
j krincla ámæli af þeim er það eiga sízt skHið,
- eyii jeg mjer að gela þess, er lijer á eptirfylgir.
Árið 1G40 gaf Snæbjörn Torfason prófast-
fr°g presturá Iíirkjubóli vestur, Stað íAðalvík
Irir Beneficium eða íjensábýli presta þar í sókn.
1718 gaf Guðm. Auðgi |>or!eifsson í Brok-
^ Prestbakka í Ilrutaflrði og Brjámslæk á
arðaströnd fyrir æfinleg prestsetur, beggja
úaða, 0g svo gaf liann í einu fátækum góð 20
Án(b-. í lausafje, þó það muni eigi liafa sett
!erið til varanlegra ávaxta. Að nú gild. verð-
'agl væri l)að nálægt 700 rd., og hefði það
fðið góður sjóður, ef fengið hefði að ávaxt-
st í 20 ár, eða hvað lengur.
Meislari Jón byskup Árnason í Skálholti
JJslup 22 ár, frá 1721—1743), gaf í lifanda-
b langt yfir 2000 rd. í þeirri tíð, þegar hver
rd. sambauð hjerum 40 áln., allt í góðum jörð-
Iln t't fátækra prestakalla í Sknlholtsstipti, þar
'°ru auk annara þessar jarðir: Garpsdálur,
'trönd í Selvogi og Berufjörður í Múlasýslu,
^eð beggja hjáleigum, Arnarbæli í Grímsnesi,
eitagji, Veigastaðir, Ilofsós, og eru sumar
[jjjSsar 40 t'l 50 bndr., og mundi öll þessi
v s ejöf verða nær 20,000 rd. að nú gildu
^erðlagi, því kýrverð eða kúgildi var þá 3—4
q ’’ l'ar til gaf hann og sendi íslenzkum stú-
)( Utllm er siglöu td Kaupmh./ytir G00 rd., ef
num líkaði vel iðni þeirra og ástundun, og
Þótti mörgum hann heldur harður og heimtu-
» *• .....uuuu iiciuiu uan
‘eknr> aðsjáll og ágjarn til fjár,
Hkt
því hann gekk
eptir því er hann fann rjett og satt vera.
Ormur Davíðsson sýslum. í Dalasýslu (1728
^[1 /44) gaf Sauðlauksdals kirkju, Minni- og
^ |1,aaið °g i'álfan Innri- og Stærrigarð með
úgildum og 1 koli til uppeldis Garpsdals-
■k o “ v-ii ujjjjtauið vjui jjbualb-
esti, og Skarðsstrandar presti, og Ölafur Ó-
j.j Ss°n gaf Ánanaust og íiiíðarhús, Ilelgafells-
tu> °g Bogi Benididiktsson í Ilrappsey og
systir hans ljetu 1758 á sinn kostnað
esti
eða
5Jera kirkju í Dagverðarnesi, og lögðu pr
^,IIldr- af þcirri jörðu, og jörðina Nýp
j til uppeldis , og er það dæmalaust á
1. 1 5Jer á 18. öld, En 1730 gaf Sigríður
,. . ----- — gaf Sigi
sdotlir, ekkjufrú meist. Jóns biskups Ví-
l'tj llls jörðina Hrafnatóptir í Árnessýslu, nám-
°8 siðsömum munaðarleysingjum, til að
t)nktestur’ ritun °g ft-> en þorv. prestur

‘úannarson á Saurbæ i Borgaríirði 4G ár,
a 1729
75), gaf Iíambshól í Svínadal til
J'l’fræðslu fátækum börnum í Saurbæarsókn.
759 gaf Jón þorkelsson, fyr skólameist-

ðrj
h0e°s siðan handritari hjá bisk. Loðvík Ilar
stof.
’ Vei 400 rd. í jörðum og fl. til barnaskóla-
v /Huiar í Gullbringusýslu, (hvar hann var
góðJaöur eg borinn), var skóli sá ætlaður til
öjj ai wienntunar fátækum börnum. En vegna
eÞtir^)S °r liessi guða gjöf rataði í erlendis,
lej,. dauða gjafarans , hvar liún var sett á
inirVnCma jarðirnar hjer iands), átti stiptun-
ÍQtl ‘ð 1783, eigi nema 5,700 rd , en 1793 var
f a!Öan l»ar orðin 8,850 rd , en að forsjá
v8forWi
l'Viin/f6' 0I' Stephensens stiptamtmanns, vai
áieoaskdli 1792 stofnaður á Hausastöðum lil
)(Unar fyrst 12 og síðan 16 kennslubörn-
1VWU nú líður um tjeöa slofnun málesa
Al 1800 gaf hinn góðfrægi öldungur Ó-
lafur Stcphcnsen 1000 rd. í góðum jörðum til
ævarandi eignar og afnola, fátækum í Vind-
bælishrepp, þar hann var fæddtir. En 1763
gaf Bjarni sýslum. í Ilúnavatnssýslu Oalldórs-
son jörðina Meðalheim með 4 kúgildum, til
kristfjár, og mælti fyrir að skipt væri árlega
afgjaldi hennar milli 12 hreppa í Ilúnavatns-
sýslu. Ár 1768 gaf þorsteinn Sigurðsson
sýslumaður í Múlasýslu Sorlastaði í Seyðisfirði,
Ivetilsstaða kirkju á Völlnm, og 1792 gaf Da-
við Scheving sýslum, fátækum á Barðaströnd
jörðina Lægri-Vaðal 20 hndr. með 2 kúgild-
um. þó er enn ógetið allra gjafa hins ágæta
og afbragðs lærða og merkilega Skáiholts bisk.
(frá 1639 til 44), Brynjóifs Sveinssonar, er gaf
kirkjum, fátækum og vinum sínum yfir 3 hndr.
hundraða, í fasteignum, voru þar ímeðalann-
ars 2 kirkjustaðir eystra: Ás í Fellum og
Dvergasteinn í Seyðisfirði, er hann gaf fyrir
beneficia, eða ljenspresta settir á báðum þeim
brauðum. Auk þessa, efldi hann eigi að
eins allann andlegan lærdóm og vísindi, lield-
ur einnig veraldleg. Samtíða honum var uppi
skáldið Kolbeinn Grímsson, (hvers vikusáhnar
eru prentaðir 1682; Kolbeinn sá. liafði fyrr
kveðið rímur af Sveini Munkssyni, og diktað
eða skapað sjálfur efnið sem stórkostlegast, og
sent Brynjólfi biskupi rímurnar, og þegið þar
fyrir 10 rd., (er þá voru 3 góð gripsvirði), og
er það vottur að biskupi hefir geðjast íleira
enn guðsorð eitt.
1656 gaf hinn ágæti sýslum. í Húnavatns-
sýslu Guðm. Hákonarso^ Ása í Svínavalnssókn
góð 20 hndr. fátækum'par/ og ár 1800 setti
sýslum. Jón Jakobsson og Friðrik kaupmaður
Lynge, fátækra fjehirzlu á stofn i Eyjafirði, til
aðstoðar þar fátækum ekkjum og föðurlaus-
um börnum, og gáfu sjálfir mest til þess, og
1801 köm út konungsbrjef, til staðfestingar þess-
ari guðsþakkastiptan, sem enn erþar við iíði, og
er nú nálægt 1,000 rd. Nefna má líka búnaðar-
sjóð Norður- og Austuramtsins, stofnaður fyr-
ir nálægt 30 árum, er á nú um: 1,900 rd.
og Jökulsárbrúarsjóðinn, hjer um 1,200 rd.
þá er enn gjafasjóður l’jeturs sýslumanns þor-
steinssonar, er dó 75 ára 1796, og er liann nú
nálægt 1,500 rd., og gjafasjóður Guttormspró-
fasts þorsteinssonar á Hofi, gefinn 1830, 800
rd., og þó er enn ótalið Jóns Sigurðssonar-
»legatið«, gefið nálægt 1829? sem í sjer hefir
8 jarðir með 16 kúgildum, og er sá sjóður nú
6.600 rd , og enn er gjöf Jóns Sigurðssonar til
Vallahrepps, nær 1,200 rd. Eigi er hægt að
segja, hvað flcstir þessir sjóðír væru nú há-
ir orðnir, ef eigi hefði í 20—30—40 ár verið
af þeim tekið, til ýmsra alinennra þarfa og
nauðþurfta.
Eptirritaðir sjóðir eru enn ótaldir, sem sje:
Prestaekna sjóður stofnaður 1858, og Ekna
sjóður bænda í Grímsneshrepp, Prestaskóla
sjóður, Iívennaskóla sjóður, Fiskimanna sjóður
í Kjalarnesþingi, Skólabræðra sjóðurinn stofn-
aður 1846, Gullbrúðkaupslegat B. Conferene-
ráðs þorsteinssonar, stofnað 25. nov. 1872.
þá er barnaskólinn i Vatnsleysustrandar hreppi,
stöfnaður 1870, og barnaskólinn í Útskála-
prestakalli, stofnaður 1872 af fríviljugum sam-
skotum og guðsþakkagjöfum göfuglyndra sókn-
armanna, veturinn 1872 voru þar 18 kennslu-
börn auk 4, er fengu ölinusu af Thorkilli gjaf-
ar sjóði. Sjá framar þar um: þjóðólf 25. ár
bls. 191. Gjafir og áheit til Strandarkirkju í
Selvogi, sjá þjóðólf 25. ár bls. 4. og 143. og
og þjóðólf 26. ár bls. 60, og vegabótatjelag
— 73 —
M 83,—:m.
Hafnfirðinga sjá aukablað þjóðólfs 25. 19. ágúst
1873, og þjóðvinafjelagið, sjá þjóðdlf 25. ár
bls. 183, og enn framar: Skýrslu um lögþess
frá 1869 til 1873 prentuð í Il.v. 1873, og
Búnaðarsjóður Vesturamtsins sjá þjóðólf 25.
árbls. 138, og Suðuramtsins hús- og bústjórn-
arfjelag , sem síðast er getið í þjóðólíi 26.
bls. 57. og nokkur fleiri því áþekk minni fjelög
í sömu átt stofnandi; og loks tel jeg lijer
seinast, það sem átt hefði máske fyrst að telja,
sem ena helztu guðsþakka gjafa stofnun á
landi hjer, á lö öldinni, litlu eptir trúarbót
Lúthers hjer á landi, en það eru öll 4 hospí-
tölin, sem verið hafa frá því á 16. öld, og eru
enn að sumu leyti við lýði; sitt eitt hjer í hverj-
um fjórðungi landsins, en þau eru á þann liátt
til orðin, að báðir biskuparnir Ólafur Hjalta-
son og Marteinn Einarsson og báðir lögmenn-
irnir Eggert Hannesson og Oddur Gottskálks-
son og 4 prestar og 4 leikmenn kornu sainan
á Bessastöðum árið 1555 , að ráði Ivristjáns
konungs III. til að ræða um ýms nauðsynjamál
landsins, þá biðja þeir konunginn allra náð-
ugast að tilleggja 4 klaustra- eða affeldra ó-
þarfa kirknajarðir, til að vera bújarðir til und-
ir lags 4 sjúkra spítala; en jarðirnar er þá
voru tilnefndar eru: Iíaldaðarnes, Gufudalur,
Glaumbær og Bjarnanes; en þó lá þetta spít-
alamál þar eptir óáhrært til 1652; því þá komu
út konungsbrjef til Henriks Bjelke höfuðsmans,
er ákveða, að 4 hospítöl skuli hjer setjast; eitt
í hverjum landsfjórðungi, og gaf konungur þá
til þess jarðirnar, Hörgsland eystra, Klaustur-
nó'ia sybra, xíaii'njarmrfoyri (er TyTriijet ■'uinl-'
verðeyri) vestra og Möðrufell í Eyjafirði nyrðra.
þá var fyrst stofnað hospítalið á Möðrufeili,
og gáfu þá margir mciri menn norðanlands
góðar og rífar ölmusur, og guðsþakka gjalir
til þess fríviljuglega; þorlákur biskup Skúlason
gaf þá þegar 5 hundr., Guðmundur sýslumað-
ur Hákonarson 4 hndr., Magnús lögmaður
Bjarnason 3 hndr, Beiiid. sýslumaður Ilalldórs-
son í Skagafirði 2 hndr , Björn Pálsson á Espi-
hóli sýslumaður 2 hndr., Ilrólfur sýslum. Sig-
urðsson í þingeyjarsýslu 1 hndr, og miklu
fleiri þar undir og þar undir, 70—60, 40—30
—20 álnir; og mun þetta hospítal hafa þeirra
auðugast orðið; því 1862 átti það alls nálægt
9600 rd.; sjá Árb. 6. deild bls. 144—5.
Fátækra hlutur sá er alþýða þá að ráði
og tilhlutun lögmanna lofaði að greiða árlega
til hospítala, er líka að álíta, sem frjálsa guðs-
þakka gjöf til almennra þarfa; þó menn liafi
slíkt misjafnt útilátið, og við þessa tilhögun
hjeldust hospítölin, til þess Iírístján konungur
VI. 27. maí 1746, gaf út spánýa tilskipun um
þau i 26 greinum, sem tiltckur, en gjör og
greinilegar en hin fyrtalda, allt um stjórn og
högun hospítala; þó hún sje nú í ílestu úr
gildi gengin og önnur tilhögun komin 4 flest
en þar er ákveðin, og mun sú betur henta?
En er ótalinn Hskinianna sjóður er 1873
var 2508 rd., sjáþjóðólf 26. árbls. 13., Styrkt-
arsjóður verzlunarmanna, er í nov. 1873 var
3955 ul. sjá þjóðólf 26. bls. 33., Sparisjóður
Ileykjav. er á yfir 20 000 rd. sjá þjóðóif 26.
bls. 50., Búnaðarfjelags sjóður Suðuramtsins,
nú yfir 7880 sjá þjóðólf 26. ár bls 57. og
Styrktarsjóður fátækra ekna í Norðurlandi sjá
þjóðólf 26. ár bls. 50.
þó hjer mætti enn fleira telja og týna
1) Sparisjóluriun á Siglufirbi Btofnabur 1872, á nú,
1,319 rd. 60 sk. Sjóbur hins Eyftrzka ábyrgbarfjdaga
stofnatmr 1868, á nú: 10,594 rd. 80 sk.