Norðanfari - 24.07.1874, Page 1

^cndnr hawpendum kosfntié-
Qvl(iust; verd árg, 30 arkir
^ rd, 48 s/c., emstök nr• 8 s/c.
s$Utlaun 7, hvert•
IORÐAMIARI.
Auglysingar eru teknar i b/ad-
fy rir 4 íA?. hver lina, \id-
aukablöd et u prentnd (i kostn
ad hlutadeigenda.
1». ÁiS.
AKUREYR! 24- JULI 1874.
j.
t
GUNNAR prífastur GUNNARSSON.
Geng eg fjærri f(53turmoldu
Fagra aptanstnnd
Elnn á ríkri Englands foldu1
Út i fag ran !und.
Hvclfdir bjarkar-bogar glitra,
Blóiraub starir glób,
■Og.frá Konungskirkju2 titra
Kristin sólarljób.
Brjefii) sem eg ber í hendi
Bar mjer þunga fregn,
þá er nyja sorg mjer sendi
Solli?) hjarta gegn;
Byrglbur ertu blæju kaldri,
Bezti vinur minn I
Svona fór þafc, — eg sá aldrei
Aptur svipinn þinn. —
Sje þafc svo. Eg hlýt afc hlýfca;
llver veit betra ráfc
En afc strSfca, en afc bífca
Eptir Ðrottins náfc?
Sópist burtu, synir þjófca,
Sópist allir jafntl
jpafc hifc stóra, þafc hifc gófca,
Jiafc skal vinna samtl
• Gufcleg sól! á Gunnars leifci
Geislum stafa þú
Old af öld úr háu heifci,
Helg og mild sem nú;
því eg hygg á 1000 áruni
vorror brann
Ljós þitt ei á erfi-tárum
Eptir betra mann.
Gunnars vinir, grátum ekki!
Grát ei fósturláfc!
Aridinn slítur alla hlekki,
Eins og brunninn þráfc.
Mefcan þú átt, þjófcin frófca,
J>vílík manna blórn,
Áttu framtffc, gull og grófca,
Gufc og kristinndóm.
Syng mjer, organ, sigur hljóma,
Syng þú kyrrt mitt blófc,
Syng mjer lífsins leynda dóma
Likt og vögguljófc I —
Gott og vel: Til Gufcs eg vendi
Glafcur barna trú:
Ljúö vinur, hans í hendi
Heilsu fagnar þú I
M. J.
„SÆMUNDUR FROÐI*
og „materialistarnir*.
(Nifcnrlag). þar sem höfundurinn telur í 8.
Stein Darwins menn svo senxforingja Socialista,
er því ekki afc leyna afc þafc er helber vitleysa.
^Oalisrous var búinn afc ná blóma sínum í
b
^r»kklandi áíur en Ðarwin fæfldist. Enda er
e,r»inum enn ókunnug sú ritgjörfc Darwins er
^ediki socialismus, Socialismua og efnisspeki
ekkert skylt saman. Soeialismus er stefna
þeirra manna er leggja stund á ríkis-
^a8fi'æfci (economie politique); afc þessari stefnu
(ri*6ast einkum spirilualistar og þeirra lielzt
^“nscendentulistar, en efnis-spekingum, materia-
^s*una, er hún mjög bvumleifc. I þessari stefnu
efalaust, fólgifc eitthvert sannleikskorn.
í| I Cambridge á Englandi 12. desemb. 1873.
IejL ^ing Chapel íCambridge, þafc var verifc afc
a ® organ inni, og heyrfcist ómuriun út í lundinn.
Enn hún er ílla lögufc til afc verfca afc Sambúfc-
arlögmáli mannfjeiagsins sem stendur og hefir
geíifc sjer illan orístír mefc því afc lenda í hönd-
ura ólilutvandra manna óg verfca reynd á tím-
um er engum lögum himjns nje jarfcar var hlýtt.
þafc er óneitanlegt afc í þessari stefnu liggur fólgin
mikil hætla, en þafc er hætta sera efnisspeki
á engan þátt í. þafc er hætta sem ekki verfcur
afatýrt mefc hugsunarlansum ofsa, efca mefc of-
sækjandi kúgun. Slík afcferfc margfaldar hana.
Enda eru slík rit sem höfundarins í „Sæmundi
frófca* hin bezta eidskveikja fyrir socialisme
því þau eiga öldungis sammerkt í æfcisgengnu
hugsunarleysi vifc rit og hugsunarhátt hinna
verstu Socialista.
Ur því nú þessi „gufcleysis heimspeki",
efnisspekin, hefir gjört gufcfræfci og sifcafræfci
mikifc gagn, þá er iíklegt afc þetta gagn sje
fólgifc í því, afc liafa vakifc hugsun og rannsókn-
aranda gufcíræfcinga og sifcfræfcinga. Enn hafi
þafc- orfcifc árangurinn, þá megum vjer enn harma
yfir því afc höfundur vor skuli ekki hafa numifc
neitt af þeim fræfcum; því þafc kemur sannar-
lega ekki framm í ritgjörfc þessari.
Sú stefna, er Dr. H. nefnir materialismus
efcur efnisspeki, er, eins og vísindunum nú horf-
ir vifc, eiginiega horfin efcur rui.nin inn í afcra
stefnu, sem er náttúrufræfcin, náttúruspekin.
Hinar undrunarfullu rannsóknir er náttúru íræfc-
ingar þessarar aldar hafa gjört, og árangur
þessara rannsókna, er ekki má sífcur nefna und-
ursamlegan, virfcast allar stefna afc því eina
mjfci afc öll helmapeki btjóti afc veifca náttúrjj-
speki, Naturphilosophi. Hin skarpi mismuntír,
er eldri spekingar hafa gjört á efni og anda,
hverfur, því lengra sem lög náttúrunnar eru
rakin; þó enn sjc náttúrufræfcin langt frá afc
hafa sannafc afc hvort væri annars ígildi; og
náttúruepekingarnir eins langt frá afc áiykta afc
svo sje Ef vjer athugum afc eins hin feikna
miklu undirdjúp náttúruleyndardóma er sjón-
aukafræfcin efcur sjónaukaransóknin, Mikroscopi,
hefir dregifc upp í dagsljós vísindanna á þessari
öid, ef vjer gætum afc hinum undursamlega á-
rangri er leitt hefir af rafur og segulmagns
rannsóknunum, afc ónefndu þvf, er fremur líkist
kraptaverki efca yíirnáttúrlegri opinberun: hinu
bvo nefnda speotro solare, sem fcætt hefir oss
svo mjög um frumefni sóiarinnar, og frumefna-
vísindunuro, Chemi — þá mun flestum virfc-
ast nifcurstafca þessa nýja hrópanda í »Sæ-
mundi frófca“ ekki sífcur undursamleg, þó í
öfcrum skilningi sje, er kemst þannig frá öllu
saman, aö þessi efnis-speki setji sjer þafc augna-
mifc aö afsetja Skaparann. Ef skofcun á Skap-
arans verki leifcir manninn ekki upp afc Skap-
aranum, hvort skyldi þafc leifca manninn þá?
Vjer höfum heyrt, þafc er satt, klerka opt og
títt segja hárri röddu svo sem af Gufcs hálfu,
afc skofcun náttúrunnar hafi jafnan leitt manninn
frá Gufci. En er þafc satt? Og setjumafc þafc
sje satt, afc því er snertir liína tífc; getur á-
liktun frá þeirri tíð átt viö þessa tífc sem nú er,
'efca þá sem enn er ókomin? Mefc engu móti.
Vjer getum ekki hugsafc oss skæfcari fjendur
Gufcs og Gufcs barna, enn þá, er í blindni ó-
upplýstrar sálar prjedika fyrir þeim, er áiíta
þafc svo sem sáluhjálplega skyldu afc trúa prje-
dikaranum, afc náttúru rannsóknar-leifcin liggi
nifcur til andfætinga himnaríkis. Engin fræfci
er eing full af anda hins sanna frelsis eins og
náttúrufræfcin efcur efnisspekin, því í gegnum
alla náttúruna má lesa þetta huggandi lífsins
orfc: allir biutir bafa sitt eigifc einkenniicga
— 85 —
M SÍ.-88.
efcli; af þessu einkennilega efcli renna órjúfan-
leg lög, er koma hvervetna fram eins og lífs-
útstreymi í vífcustu merk.ing, lífsathöfn, iffsstefna.
Mefc öfcrum orfcum: öll náttúran er fullkomifc
frelsi háfc hinum fullkomnutu jafnafcavlögum sem
til eru. þafc þarf varla afc bæta því vifc, afc
þessi lög eru höfundarins rjettláti og gæzku-
fulli vilji er talar gegnum margbreytnina. Rann-
sókn þessara laga er- efnis-spekinnar mark og
mifc. þafc er svo eem sjálfsagt, afc þeim sem
sjá í slíkum rannsóknum gufclausan ásetning
verfcur ekki bannafc afc sjá slíkt; þvf engum verfc-
ur bannafc afc sjá ofsjónir. En grátlegt er til
þess afc vita afc slíkir skuii ekki geta sjefc neitt
æfcra augnamifc í þeirri stefnu ; og hörmulega
er sá lýfcur farinn er slíka metrn á fyrir fræfc-
endur. Jæssura mönnum leyfum vjer oss aíi
svara því, afc eftrisspekin er sú stefna heira-
spekinnar sem afcr öllum iíkum grefur á endan-
um fæturna undan Socialismus skrflforingja þess-
arrar aldar ; en hún grefur mefcfratn grafir
margra þeirra hleypidóma sem þrælkunarpostul-
um þessarar aldar eru dýrir og hjartfólgnir.
Hrein og sönn trú á einn Gufc, algófcan föfcur
allra, hefir ekkert afc óttast í þessari speki. Enn
hvort orthodoxia efcur rjett-trú, höfnndarins í
9Sæmundi frófca“, efca einhver liinna ortho-
doxianna — því margar eru þær, orthodoxiur-
nar, og eru sumar hvor undir annarar bölvun-
ar ákvæfci — ekki verfca afc lúta í lægra haldi
á endanum, þafc látura vjer ósagt. Enn óífa-
efni sjáum ,vjer ekki afc þafc sje. —• J>a& cr
annars undgrleg nrthodoxia sem_____þessi .hpiund-
ur í Sæmundi frófca hefir. þafc mun vera rjett
trú, a& trúa á gufclega forsjón. Er ekki svo?
þafc mun vera rjett trú, a& trúa því a& aliir
hlutir sje í hendi forsjónarinnar og afc hún leiíi
alla hluti framra afc takmarki hins gófca, framm
a& marki fullkomnunarinnar. Er ekki svo? Og
þó getur þessi höfundur, er segist vera rjett-
trúafcur, og eiga þar í sammerkt vifc hina mesiu
gáfumenn heimsins, fengifc af sjer afc geta þess
til afc hin núverandi heimsmenntun kunni að
geta fallifc í grunn fyrir socialismusl!
9Sæmundur frófci* ætlar sjer afc prjedika
móti þessari háskastefnu tímanna. Gjörist þess
nokkur þörf á Islandi? Er ekki Sæmundur
karl aö vekja upp skuggavofur til a& fljúgast á
vifc, af því hann hcfir engann mann fytir sjer?
Vjer sjáum ekki betur. Við slíka er bezt að
glíma einn sjer, afsífcis og stein-þegjandi. því liafi
menn hátt um sig er hætt vifc afc fólk þyrpist a&,
haldi afc hjer sje kominn band-ó&ur pokaprest-
ur frá tólftu öld, fari svo mefc Særaund gamla
á „sp í t a 1 i&* og veiti honum velverfcugar ná~
bjargir. Styrmer.
þýtt úr „Skandinaven og Amcríka* nr.
18. 1873. Eru vesiurfarirnar til óheiila? I
hinu seinasta bindi af því í kaupmanuahöfn út
komna tímariti um hagfræfcina, hefir hinn
danski rithöfundur, skiifstofu foringi Falbe Ilan-
sen, samifc langa ritgjörfc, í hverri lianu leytast
vifc afc evara spurningu þessari, og yfir höfufc
sýna hvernig mannfjeiagifc eigi að skofca vest-
urfarirnar; þrátt fyrir hifc mikla tjón af vinnu-
afli, 8em þær baka landi því hvafcan þær verfca,
heldur hann þó nákvæmar skofcað, afc þær ein-
mitt sje til gófcð fyrir heiminn. Ilöfundurinn
lætur í ijósi, afc hann eigi ætli sjer afc sanna
hina yfirvættis þýfcing, sem bygging Ameríku
hafi fyrir þangafc flutning Norfcurálfumanna haf>t
í för mefc sjer, og yfir höfufc raenntun og í-
t