Norðanfari - 14.09.1874, Qupperneq 1

e*ifÍur lcaupendum kostnad-
a,l(iust; verd drg, 30 arkir
^ 1d 48 sk,, evnstök nr, 8 sk,
Sö^ulaun 7. fivert,
NOIBMARI.
Auglýsingar eru trkiiru i btnd-
id fyi ir 4 sk. At-e#- /<»«. Vii
aukablöd eru prentud d kostn
ad hlutadeigenda, 1
ia. ái«.
AKUEEYRI 14 SEPTEMBER 1874.
M 45.-46.
ENN UM TRÚAKFRELSI1
Aiiand vjer hötum þvi andinii er frjdls
Hvort ordum haun verst eda sverdtinum stáls.
Steingi ímur Thorsteinsson.
Hvirt sem vjer lítum til hins almenna eía
h'ns e'nstaka, sjánm vjer, aíi hi& andlega at-
Sjörti mannanna hefur mjög misjafnan vöxt
°S viígang. Bæfci er þat, aö mennirnir eru
^íkir a? nát'túrufari, sumir brátgjfirir en sum-
lr seinir til framfara, og svo iiitt, at) mennirnir
e'ga viti misjöfn kjör a?> búa. Sumir eru frjáls-
lr> og meiga gjnra hvat) þeim gott þykir, og
^ka því etlilegum framförum. Atrir eru í ánaut),
s®m hnekkir framfiirum þeirra; hit) andlega líf
fceirra er fjötrati; tilfinning þeirra , hugsun og
vilii, fær eigi notif) sín. En svo sem hit> and-
^a atgjörfi er mjög misjafnt hjá ýmsum mönn-
11111, svo er og um hugeun þeirra, skynsemi og
loiyndun . Hin ætsta ímyndun þeirra, hugsjún-
1-11 um Gut), kemur því fram í ýmsum myndum.
llún er þatf, sem vjer almennt nefnum trú.
t'cir menn, sem hafa sömn ímyndun um Guh,
taka venjulega höndum saman til ah efia and-
^ga framför sína, og á þann hátt myndast
*!vert tr ú a r b r a gt) a fj e 1 a g (kirkja).
1) Fyrir rúmu ári sítan reit jeg grein um
Rúai bragtafi elsi, sem stendur í Norbanlara nr.
49.-öO, 1872 Henni hefur reyndar verið
srarat, en jeg geid þögn viti því. En af því
Jeg veit met) vissu , at) sú grein mfn hefur
Verit misskilin af sumum þeim mönnum er eigi
Iiafa ijósar hugmyndir um frelsi yfir höfub at)
'aia, þá vil jeg nú fara um hana nokkrum
hr^.'^Tir Bkýtin-
yfir höfut).
Mönnum hættir opt vit>, af) misskilja þab,
Bem menn liafa ekki vit á. Jeg veit, at) sum-
ir lesendur fyrnefndrar greinar minnar hafa
lokib á hana þungum átellisdómi og einkum
bauiisungit) hötundi hennar , kallat) hann trú-
Viiling, Gutinítiing og öllum illum nöfnum sem
Iteimskum kunna í hug at) koina. þeim hala
Vaxiö í augum ort) mín um andlegt og verald-
legt ófrelsi þjóbar vorrar; þeir hafa eigi skilib
býtingu hiiuia sögulegu dæma er jeg lærhi til
könnunar máli mínu; þeir hafa misskilit) bugs-
Un mína uin framfarir trúarinnar. þetta eru
®ngar getsakir, því jeg veitþat) met) fullri vissu;
«n því fremur vil jeg skýra þessi atribi mönu-
Uni iil leitbeiningar.
þ>af) er heimskulegt, ab kalla hvem þann
0 úarvilling, sem mælir fram meb trúarfrelsi,
því a? hver matur meh heilbriggtri skynsemi og
ffjálsræti hlýtur ab elska frelsib, hvers konar
Bem þah er. Al!t eins er þaB fjærri sanni at>
I'alda, a?) lormælandi trúarfrelsisins sje sá dauf-
itigi ( trúarefiium (latiiudinarier) er alveg standi
á sama hverju txunn trúa, og sje boBinn og
búinn til a& trúa hwrju sem vera skal; en þó
ef þetta venjulega borif) þeinr á hrýn, sem eigi
bola trúarlegt ófrelsi. En menn gæta þess eigi
at> þeir, sem svo eiu tilfinningarlausir fyrir rjettu
°g röngu í trúarmálum, hirta hvorki um frelsi
hje ófrelsi í þeim efnum. þab eru trúmennim-
lr> Bem elfika samvizkufrelsib, en hata naubu'ng
°g hiæsni En naubung og bræsni eru skild-
Setnar dætur innar andlegu áþjánar, sem ab vísu
Seia dregib mennina á talar, en Gub aldrei. Hve
'Hiiimt sem trúarófrelsib er , vinnsl þvf aldrei
^eira en ab gjöra þá menn ab hræsnurum og
Ijgurum sem þab undirokar.
þab eru engar öfgar eba fjarmæH sem jeg
Sagbi f grein minni um alla þá áþján sem dreg-
hefur dab úr oss Islendingum. Getur nokk-
verib svo tilfinningarlaus ab hann eigi finni
úl þess? Er nokkur sá óviti, ab hann eigi
,iannist vib lánaubarok (harbjstjórnarinnar, sem
^Habi alla ab drepa? Er nokkur sá óviti, ab
^ann eigi kannist vib ánaubarok (hjá)trúarinnar,
Seth ætlabi ab gjöra alla vitlausa?
í nefndri grein sýndijeg meb dæmum úr
6®gUnni hvab trúarlegt ófrelsi og trúarlegt hat-
í11' hefbi stundum af sjer leitt, og taidi til eín-
^erjar hinar grimmustu styrjaldir og níbings-
VerI kiistinna þjóba á seinni öldum. Vera má,
jeg hafi eigi talib þab til, sem næst heíbi
Hvert mannfjelag, sem hefur rjett tilveru
sinnar, hefur einnig rjett til a& ná tilgangi sín-
um, og þá um leib rjett til ab hafa stjórn sína,
því ab án stjórnar getur þab eigi náð tilgangi
sínum. Tilgangur mannkynsins, mannfjelagsins
og hvers einstaks manns, er eiiíf framför ; aliir
stefna ab hinu sama marki og mibi, fullkomnun
andans, en ákvörbun mannanna er eilíf, og því
ná þeir eigi þessu takmarki. Næbu þeir því,
yrbu þeir sem Gub. En þab er eilíf naubsyn,
a& í heiminum sje bæ&i hib fullkomna og ó-
fullkomna. Lyptum hugsjónum vorum yfir heim-
inn og skobum hib fullkomna og hib ófullkomna,
náttdruna og mannlífib. Náttúran er fullkom-
in og getur því errgum breytingum tekib; mann-
lífib er ófulikomib og tekur því sífeldum breyt-
verib; jeg taldi þab, sem mjer var minnisstæb-
ast og flestum kunnugt, sem allt hefur átt rót
sína í trúarlegu ólrelsi og trúarlegu hatri, þútt
sumir vilji eigi láta sjer skiljast þab, a& því
er snertir prótístanta og tfú þeirra. þa& á hjer
alls eigi vib , ab fara lengra út í þetta atribi.
Samkvæmt lögum Gubs, sem allt verbur
a& hlýba, er andi mannsing 4 eilífum framfara-
vegi. Ti úarhugsjón manníegs anda helur því
smamsaman skýrst meb tímanum fyrir utari þab,
a& opinherun Krists og ehnur ytri ahrií hafa
verkab á hnna. Tíl þessa iýtur þab, sem jeg
sagti í grein minni um framlarir trúarinnar, en
þur halbi jeg ekki tiilit til hinna sögulegu fram-
fara hennar, Ljós kristinnar trúar heíur ieiptr-
ab frá mibbiki jar&ar til yztu heimsskauta, og
þó a& eins snortib einn Ijór&a hluta mannkyns-
ins, og þab á tveira þúsundum ára. þar á of-
an eru ruaígir kristinr eiuuugis ab naíninu lil,
örl'air Brjeittrúabir“, a,&. því er vjer álítum,
Lúters menn. Vissulega er þetta eiuuugis morg-
unrobi, undanfari bjartara ljóss, frá himni sann-
leikans. Til þessa lýtur þab, er jeg sag&i í fyr-
nefndri grein minni, a& nú hefbum vjer ab
fagua morgunroba sannleikans, bra&um rynni
upp sólin, o. s. frv. þab er bæbi samkvæmt
lögum Gubs og fyrirheitum ritningarinnar, a&
aliar þjóbir hljóti ab komast til þekkingar á
sannleikanum, en a& slíkt muni bra&um verba,
eru einungis vonar og huggunarorb þeirra manna,
sem brjótast undan fargi þessara tíma, því ab
reyndar er líklegt, a& þess muni verta langt a&
biba. En mönnum má eigi gleymast hib eilífa
lögmál og ákvörbun lífsins; möunum má eigi
gleymast þab, ab ákvörcun alls þess, sem fram-
fötum getur tekib, er ab na sinni fulikomuun.
Sumir menn eru þeir halfvitar í írelsinu
ab þeir halda, ab þab þurfi a& vera cinhverj-
um böndum bundib; arinars ver&i þab „offrelsi“,
og þetta offrelsi segja þeir sje í Bandaríkjun-
um í Vesturheimi, bæbi í andlegum og verald-
legum efnum. þab er deginum ljósara, ab of-
lielsi er skripa hugmynd (nonsens), þvíabheil-
brigb skynsemi neitar ab þab geti áttsjerstab,
og grein sú, er hjer stendur, mun sanua þetta
lyrir þeim sem sannfærbir verba. En hvab
Bandaríkin snertir, þa er frelsib hvergi nærri
fullkomib þar í landi eía svo, ab menn njóti
þess jalnt allir ; væri því a& fagna, muudu
allir lifa þar hinu sælasta lífi. þa& sem eink-
um einkennir Bandamenn er þab, ab þeir hala
hvöss hugaraugun ; þeir leiCast af ranneakandi
sjón skynseminnar og láta eigi blindast af gömi-
um hugmyndum , trú og vana. þeita er kallab
unggæbi af þeim mönnum, sem ávalt horfa um
öxl sjer og einblína á farinn veg, en gjóta
hornaugum til ótarins vegar. Ab álíta eina
þ|ó& yngri en abra, og bregba henni um ung-
gæti fyrir þá sök, elast jeg um a& rjett sje.
Jeg held, a& ailar samtíba þjóbir sjeu í raun
og veru jalnungar. þar ab auki villast þessir
giámskygnu menn á uöfnura. Sú þjóð, er
seinna lilir, er eldri en hin, sein fyrri var uppi.
Hún hefur meiri reynslu, reynslu fleiri alda.
Ungu mennirnir eru einnig eldri í reyslunni
en gamal mennin. þeir hafa bæbi sína reynslu
og febra sinna. þeir hafa reynsiu sinnar ald-
ar, og geta borið hana saman vib reynslu allra
alda. þetta munu gamalmennin varla geta; þau
geta miklu síbur fylgt tímanum. þetta á jafnt
vib bæbi í andlegum og veraldlegum efnum.
Höf.
— 101 —
ingum. þegar menn því bera saman náttúr-
una og mannlífib má eigi skoba mannlífib svo
sem þab horfi beint vib. Menn verba ab þekkja
allt mannlífib (söguna) til þess, ab gcta litib
rjett á þab. þab er því náttúran og sagan, sem
menn eiga saman ab jafna. Náttúran og sagan
eru þær ívær tiþpsþrettu Iindir vizkunnar, aem
ailir vísindamenn drekka af; og eagin er sú
visindagrein, er eigi fiafi rót sína í annarihvorri
þeirra. En gjcra vcrbur nákvæman greinar-
mun á þvf hvab til hvorrar þeirrar heyrir eptir
uppruna sínum því náttúran cr hreiun og heil-
agur Mímisbruhnur, en sagan er mjög seyrb.
Nefna menn því þab, sem upprunnib er í nátt-
úrunni (eblinu) eblilegt, en hitt, sem á rót sína
í sögunni, sögulegt. Eru þannig allár hugmynd-
ir annabhvort eblilegar eba söguiegar; en hin-
ar ebiilegu hugmyndír og hinar sögulegu eru
mjög svo ólíkar ab ebli og uppruna, og meiga
menn því síbur blanda þeim saman.
Rjetiindi manna og þjóba, sem tölub eru
hárri rödd á vorum dögum, eru jafnan annab-
hvort eblileg eba söguleg, þab er ab segja, ab
þau eru annabhvort Gubs lög, sem eiga rót sína
í náttúrunni (eblinu), og nefnast því eblileg
rjettindi, eba þau eru mannasetningar, sem eiga
rót sína í sögunni, og nefnast því söguleg
rjettindi. Sjá allir, ab þar cr tvent ólíkt ; enda
eru hin sögulegurjettindi engin rjettindi nema
þau sjeu eblileg; annars eru þau eigi annab
en ójöfnubur. Hver mabur ætti ab vita deili
á rjettindum sínum, en fjærri fer því, a& svo sje.
tlg rfvefsvegna? ÆT þvf áö lilffm fá ikki
notið síns Gubdómlega anda, notib frjálsræbis
og skynsemi, þar sem því er misbobib meb
mannasetningum. f>ab er einungis hinn frjálai
andi, sem getur hafib sig yfir ginnungagap til-
verunnar, lypt hugsjónum sínum yfir heiminn
og abgreint hib fullkomna og hib ófullkomna,
náttúruna (eblib) og mannlífib (söguna), hinar
etlilegu og sögulegu hugmyndir, hin eblilegu
og sögulegu rjettindi sín.
Rjettindi trúarbragbafjelagsins
(k i rb j u n n a r), sem hvers annars fjelags, eru
bæ&i eblileg og söguleg.
Hin eblilegu rjettindi kirkjunn-
a r eru öll hin sörnu, sem hvers annars mann-
fjelags. Hún hefur rjett tilveru sinnar, rjett til
ab ná tilgangi sínum. Hún hefur rjett til ab
hafa stjórn sína, því ab annars getur hún eigi
náb tilgangi síinim. Stjórn kirkjunnar á ab
binda alla limi hennar sem faatast saman í band
bróbetnis og kærleika, en eigi meiga þau bönd
vera svo bundin ab þau aptri mönnura ab
ganga fram ab marki sínu og mibi, ireldur á
stjórn hennar ab. sjá svo um, ab allir njóti
jafnt síns ebliiega frelsis, svo ab ekkert aptti
þeim á leib sinnar eilífu ákvörbunar. þab er
aubvitab, ab ekkert fjelag hefur þá stjórn, er
fullnægi tilgangi þess, því ab öll fjelög stjórn-
ast af mönnum, en öll mannaverk eru ófullkom-
in. En því betri mönnum sem fjelagsstjórnin
er skipub, því meira sem hún tekur til greina
rjettindi manna, og því Ijúfara sem frelsib leik-
ur sjer innan vebanda hennar — því betri er
hún og því meiri verbur framför manna í fje-
laginu- þetta eru almenn sannindi, sem eiga
jafnt vib um hvaba fjelag sem vera skal; þetta
á jafnt heima um bæbi tvö hin mikln alsherj-
ar fjelög þjóbanna, hið andlega fjelag (kirkjuna^
og hib veraldlega (rikií). f>ví ab bæbi þessi
fjelög hafa sama tilgang og stefna ab hinu
sama marki og mibi. Bæbi þessi alsherjar