Norðanfari - 22.09.1874, Blaðsíða 1

enrtur kavpetitíum kostuad-
rl<*ust; verd drg, 30 arkir
1 ^ 48 sk,, einstök nr, 8 s/c.
*öl»laun 7. ;W*.
XOBÐAXFAM.

Auglýsingar eru teknar i ílad-
id fyrir 4 sk. hver lina. \id-
aukablöd eru prentud d kostn
ad hlutadeigenda.
1». ill.
ENN UM TRÚARFRELSI
Áhand rjer höturn þvi andinn er frjáls
Hvoit orduin hann verst eda sverdunum stdls.
Steinyi íuiur Thorsteinsson,
(Nifcurlag).
Hi'in eMiIegi greinar munur á birkjunni og
f^inu er sá, a& kirkjan er fjelag, sem stofnafe
er f'l ab efla mannanna IllmnesKu farsæld,
en rílu& er fjelag, stolnaft til a& efia mannanna
Ía**AnesItn fa r sæld. Bæfci eiga fjelög þessi
efla andlega framlör mannkym-ins, en uni lík-
amiega frarnför er ekki aö tala ; þa& er einungis
andlega, sem framförum getur teki&. En
a& eins geta fjelög þessi teki& sínum e&li-
'eRu Iramföruin a& hvorugt sje hinu há&, svo
hvort þeirra geti óhindra& af hinu gengi&
^rai" aö marki -ínu og mi&i- Bæ&i eiga fjelög
^e88’i sín eMilegu rjettindi, hvort fyrir sig, rjett
''•veru sinnar, og rjett til a& ná tilgangi sín-
ti,n> °g þá einnig rjett til a& hafa stjörn sína
^vort út af fyrir s i g, ,þvf a& e&li þeirra
^eSgÍa er eigi hi& sama, Enda þött bæ&i þessi
fjclög haii í raun rjettri sama tilgang eru þau
"ftsta úlíks e&iis, og eiga þvf f sannleika ekki
^U'skipti saman. lllutarins e&Ii (náttúran)
^imtar fullkomin a & s k i I n a & ríkis og
k'rkju, og þar me& almennt trúarbrag&a-
f r e I k i me& fullu jafnrjetti allra manna.
Rjettindi hvers einstaks manns í þiöffje-
'aginu eru öll hin sömu, sem fjetagsins sjálfs
Þannig hefir hver eintakur inaMir í kirkjunni
8fu e&lilegu rjetiindi, rjett tilveru sinnar og
Tjett tíl a& ná tilgangi sinuirír Llve'r einstakuT
•fa&ur hefir rjett til þess a& stiörna sjálfum sjer
f'l a& geta ná& tilgangi sfnum. Ma&urinn er
g*ddur tveim lífsöfium, skynsemi og frjálsræ&i,
Sem sijórna honum í öllu, anda hans, hugsun
°8 vil)a hans. þessar einkunnir mannlegs anda
'ei&a hann frain til fullkomnunar. Skynsemi og
°g frjálsræ&i, vit og vilja, er einhlítt manninum
*'l eilffra framfara. Geti menn eigi noti& sfn,
noti& skynseminnar og frjálsræ&isins nær hann
e'gi þeim framförum, sem honum eru e&lileg. Og
8vo er þa& almenrit í mannlifinu, Menn hafa eigi
e'nu sinni me&vilund nm ágætleik sinn. Menn
^ni&ra skynseminni, kalla hana mannlega og 6-
fullkomna, þar sem þó er au&vitab, a& hún er
gubleg a& uppruna og fullkomin þegar á alla
e'lif& er liti&. Og hva& er skynsemin, anna& en
tafe vit, sem Gu& hefir manninum gefi&, og hver,
8em þa& ní&ir, er gu&níMngur. Menn hni&ra
frjálsræ&inu og lasta þa&; nefna þa& opt sjálf-
Læ&l f mi&ur gó&ri merkingu (!) kalla þa&ærslog
óra. En hva& er frjálsræ&i&, anna& en vilji
audans, óraetanleg Gu&s gjöf; og hver. sem þa&
ní&ir, er guíní&ingur Freisi og frjálsræ&i er
e'U og hib aama; frelsi þa& og jöfnu&ur, sem
allar þær þjó&ir krefjast, sem vakna&ar eru til
8innar me&vitundar, er eigi anna& en þa& frjáls-
tle&i, sem Gu& hefir manninum gefi&. Jeg
^'efi þannig sýnt og sanna& a& hver, sem ní&ir
^elsifc, er gu&nf&ingnr. þvf er mi&ur, a& þeir
ern þó eigi allfáir, sem þa& gjöra. þa& eru
h'nir tilfinninga daufu menn eem vantar me&-
'i'Und sína. þeim getur eigi skilist, aumingja
^önnunum, a& frelsib sje gott og fullkomib sem
önnur Gu&s verk í andanum og náttúrunni
^e'f eru hræddir vi& fielsib, og viija draga
aÖsn dug úr því, svo a& þa& ver&i eigi um of (I).
frelsib (frjálsræ&i&) og skynsemina gildir
sama, og enginn neitar a& þa& sjeu þær
*Víet a&aleinkunnir mannlegs anda sem lei&a
ann fram til fullkomnunar; geti frelsi& or&ib
11111 of, þá getur skynsemin BÖmulei&is or&i& of-
AKUREYRI 22 SEPTEMBER 1874.
mikil; og geti bæ?i frelsib og skynsemin oríib
um of, þá geta menn einnig or&i& ofgó&ir. En
allir æitu a& sjá, hvílik ósköp (nonsens) þa&
væri, a& hugsa þetta. Áliir ættu a& sjá, a&
skynsemin og frjálsræ&ib er gott og fullkomi& í
e&li sínu, og getur aldtei or&i& ö&ruvísi en gott
og fuiikomib.
Jeg sag&i fyrir skömmu, a& ma&urinn ætti
rjett á, a& stjórna sjálfum sjer tii a& geta ná&
tilgangi sínum, en þá hefir hann einnig rjett á,
a& fá a& njóta skynsemi sinnar og frjálsræ&is,
þeirra tveggja lífsafla, sem stjórna anda hans.
I hvfvetna ver&ur ma&urinn a& neyta þeirra lífs-
afia sinna til a& geta gengiö lei& sinnar á-
kvöríunar. Hlutarins e&li heimtar þvf, a& aliir
menn fái jafnt a& njóta skynserai sinnar og
frjaisræ&is. þar me& er þa& og fuli-ljóst, a&
hlutarins e&li (náttúrun) heimtar almennt
trúarbrag&afrelsi ma& fullu jafnrjetti
allra manna,
Hin sögulegu rjettindikirkjunnar,
sem hvers annars fjelags, liggja í rás viíburb-
anna og ver&a ekki fljótlega rakin, enda gjör-
ist þess engin þörf hjer. Jeg læt mjer nægja,
a& drepa stuttlega á hin sögulegu rjettindi kirkj-
unnar frá upphafi kristinnar trúar. þegar í
öndver&u fundu rnenn ósjálfrátt, a& kiikjan
haf&i rjett tilveru sinnar, rjett tii a& ná tilgangi
siuum, rjett til a& hafa stjórn sína. Menn geta
sagt, a& Kristur iiafi í fyrstu haft á hendi stjórn
kirkjunnar Sí&an tóku vi& postular hans, og
hinir elztu af söfnu&unum j kirkjunni og höl&u
stjÓH* bennar. þeir komivsamán til a& ræ&a
málefni hennar, og voru alyktanir þeirra álitqár
gildandi fyrir kirkjuna og hina einstöku söTn-
uíi. Fór þessu fram um tíma, og haf&i kiikj-
an þannig alia stjórn sína ul af fyrir -sig, og
var f engu há& annarlegu valdi ríkjanna, sem
eigi gat heldur átt sjer sta&, þar aem þjófchöf&-
ingjarnir stó&u öndvei&ir mót henni og álitu
hana ólöglegt fjelag Naut þá kiikjan, svo sem
unnt var í þá daga, siuna e&lilegu rjettinda, og
tók miklum framförum þrátt fyrir tiinar mestu
ofsóknir. þó er au&sætt a& allir limir kirkj-
unnar hafa þá eigi tekifc þált f stjórn hennar,
heldur liafa einstakir menn rá&ifc mestu. og
þar í liggur rótin til hins mikla ójafna&ar og
ófielsis í kirkjunni stm sí&ar varfc henni til
ni&urdreps. þá cr hinir voldugu þjó&höfíingj-
ar fóiu a& vi&urkenna rjettindi kiikjunnar, og
álitu hana löglegt fjelag, vildu þeir taka a& sjer
stjórn hennar; en hinir æ&stu metin í kirkjunni,
byskuparnir, er þóitust hafa vald frá Gu&i til
a& ráfa yfir henni, höffu eigi a& sffcur, lengi
fram eptir, alia yfir stjórn kirkjunnar. þeir
lög&u lag BÍit við volduga þjö&iiöí&ingja kon-
unga og keisara, og eignu&ust me& því móti"
ýins rjetiindi um frarn a&ra í kirkjunni, urfcu
Ijensmenn þjó&höf&ingjanna, og tóku þátt S
8tjórnar störfum ríkjanna, hug&u nieira á au&
8inn og uppheffc en á hag kiikjunnar og rjett-
indi hennar. Byskupar þeir, er sátu í höfufc-
borgunum, fengu mest völd í hendur, bæM af
því a& stórborgirnar höffu iún mestu álirif á
löndin umhvertís, svo sem jafnan á sjer sla&
og svo fyrir þá sök, a& þeir þóttust vera sann-
ir eptirmenn postula Krists, er prjedikafc hef&u
í þeim sömu borgum og sett þar kirkjur. Yfir-
byskupar þessir itöfíu um tíuia alla yfirsijórn
kirkjunnar, stefndu saman kirkjuþingum og
stýr&u þeim ásamt me& hinum voldugustu þjó&-
höf&ingjum. Leiddi svo til þess, aö kirkjan og
ríkib var& eitt þjó&fjelag, þá er yfirbyskupinn
f Rómi hafti fcngib hin æztu yfirráb yfir meg-
— 105 —
M 47.—4S.
inþorra kristinna manna, og þar a& auki
allvoldugt ríki til umrá&a. Fjekk svo kirkju
stjórnin full ráb yfir rfkis stjórninni, og mynd-
a&ist þannig fyrst kirkjuríki, sem hinn róm-
verzki yfirbiskup rje&i fyrir. Me& tímanum
efidist svo vald hans og ríki, a& menn vi&ur-
kendu, a& allt andlegt og veraldiegt vcldi væri
sameinafc hjá honutn; engin kristin þjó& átti
ötruvísi a& hugsa e&a gjöra en páfinn vildi; al!t
veraldarvald var honum undir gefib Svo vold-
ugt varft kirkjuríkifc ; svo ramt kva& a& yfirráb-
um kirkjunnar yfir þjó&fjelögunum. En avo
voldugt sem kirkjuríkifc þá var, gat þa& eigi
stafcist til lengdar fyrir þvf, a& þa& var í rauu
og veru mjög óftillkotriiB, og gagnstætt e&li og
tilgangi kirkjunnar og rfkisins, og þess vegna
sjálfu sjer sundurþykt. Siðfer&i þeirra manna
(páfa, byskupa og klerka) sem mestu rje&u f
kirkjuríkinu, tók þá a& spillast á margan hátt.
Yfirgangur þeirra, kúgun og sjálfsþótti, fór »
vaxandi, og ágirnd óx þeim me& eyri hverjum.
Hin sanna trú, hi& lífandi gu&sorb, fannst varia
f kirkjunni, en vantrú og bjátrú hjeidust
þar f hendtir. þá er hjer var komib haf&i
kirkjan, a& þvi sinni, fyllt raæli syndasinna.
Vtsindiw. sera um þær mundir lifnu&u vi& úr
löngu dái, og scm hinar ágætuatu fornþjóS-
ir (Grikkir og Rómverjar) arfieiddu seinni alda
mönnum, opnu&u augu margra gófra manna,
svo a& þeir sáu, í hvíiíkt óefni komib var f
kirkjunni. Risu þeir svo f móti henni, og settu
á stofn nýa kirkju, öndver&lega á 16. öld, sem
alveg skiidist vi& hina almennu kirkju, og reif
sig undan ytirrá?um kirkjuríkisins. f>a& var'
hin prótestantfska kirkja, og haf?i bún a& vísu,
sera bvert annafc fjeiag, sín e&liiegu rjettindi,
sem hún hef&i átt a& geta notifc. En hana vant-
a&i me&vitund freisis síns, og hvarf hún þvf
frá einni villu til annarar. Kirkja þessi Ijet sjer
litt annt um afc koma stjórn sinni í e&lilegt horf,
en Ijet sjer lynda, a& gefast á vald þjóíhöfb-
ingjum, og láta þá rá&a stjórn sinni. Fjekk
svo rikisstjórnin full yfirráö yfir kirkjustjórn-
inni og myndafcist þannig ríkiskirkja, sem
þjó&höftinginn stjórna&i. Var svo kirkjan og
ríki& eitt þjótfjelag, eptir sem á&ur. En sá var
þó munurinn, a& yfirmafcur ríkisins rjeM þar nú
mestu, sem yfirma&ur kirkjunnar haftiá&ur haft
hin æfcstu völd. Ríkiskirkjan helzt enn vi& í
fiestum löndum prótestanta.
Giöggvara vil jeg eigi rekja hin sögulegu
rjettindi kirkjunnar sem fjelags; a& gjöra þa&,
yr&i a& eins til að æra hvern óstö&ugan; þau
eru svo ýmisleg, og hafa verifc, á ýmsum öld-
um. þá er menn (huga þau getur engum
blandast liugur utn þa&, a& þau eru ailt annab
en e&lileg. og a& þau eru því ( raun og veru
engin rjettindi. Sama er a& segja uin hin sögu-
legu rjettii.di hvers einstaks mann3 í kirkjunni.
Hafa menn futidib til fiess á öllum öldum a&
hin eögulegu kirkju rjettindi, slíkar manna setn-
ingar, sem fótuin tro&a mannhelgi og mannrjett-
indi, frelsi og skynsemi, jöfnufc og kærleika—,
eru me& öllu 'ohafandi, en sú fylling tímanna
er enn eigi komin a& þau ver&i gjörfc a& engu.
Menn hafa fundib raargt a& kirkjuríkinu og
hneikslast á því, og er þa& a& maklegleikura.
Um allt þa& er os«, prótistöntum, fullkunnugt.
Menn hafa einnig fundib margt a& rfkiskirkj-
unni, og hneikslast á henni. Menn hafa sagt
og me& sönnu, a& ríkiö hefti enga trú og enga
sálu. það er lika au&sætt, og liggur i hlutar-
ins e&li, a& allir menn f heilu ríki geta eigi
haft BÖmu trú, þvf a& trúin er komin undir