Norðanfari - 24.12.1874, Síða 1

t
Sendur Icaupendum kustnad-
arlaust; verd drg. 30 arlcir
1 rd. 48 s/c.y einstök nr% 8 sk
ölulaun 7. hvert.
IORÐMEARI.
Auglýsingar eru lelcnar i blad-
id fyrir 4 sk. hver lína, Vid-
aukablöd eru prentud d kostn-
ad hlutadeigenda.
13. Alt.
„AF GNÆGÐ HJARTANS MÆLIR
MUNNURINN.“
Ritdómar um „Grílu“ í Víkverja 2 árg.
nr. 6.’ og þjó&ólfi 26. árg. nr. 27.—28 eru auí>-
ugir af lastyriium , en fátækir af röksemdum,
en þessi bróiiuriega fátækt höfundanna, foriar
þeim ab líkindum vi& svari.
X.
„MEÐ lögum SIvAL land byggj.A8.
þegar forfe&ur vorir tóku ab nerca bjer
land, bundu þeir landnám sitt vissum takmörk-
um, og gættu þess snemma a& setja kverrijör&
viss og árei&anieg iandamerki, gjörfcu þeir sjer
Svo miki& far um þetta, þegar byggiin fór afc
aukast, afc þeir hlótu vífca landamerkja-garfca,
og rná vífca sjá til þeirra enn ( dag, eptir marg-
ar aldir. þeir fundu sttemma til þess, a& ó-
greinileg e&ur engin landamerki voru fyrsta
eldkveikja til ófri&ar og sundurlyndis milli ná-
granna; þeir fundu a& sameign eíur jafneign
gat ekki stabist, a& eins og eining hlautafc vera
a&skilin frá eining, þannig blutu og eignirnar,
hvort þær voru í löndurn e&a lausum aurnm,
a& vera; því settu þeir svo greinilegar landa-
merlijalínur milli jaría sinna, þar er þess vi&-
þurfti, þeir vissu, a& þó jör&in væri sköpufc
fyrjr alla, var hún þa& ekki á sama hátt og
Iopti& og vatnifc, Já, þeir a&skildu hverja jörfc
frá meifc vissum og tilgreindum merkjum, mi&.
u&um vi& ár, fjöll, læki, dalij dældir, mela, hamra,
hóia og gáfu þeim nöfn, er „örnefni” kaliast,
og er fjöldi þeirra vi& lí&i enn í dag ; nefndu
6vo jarbirnar hinuin og þessum nöfnum, og
haldast þau (jarbanöfnin) flest óbreytt; en þar
eem þessu varb ekki viíkomib, hlóbu þeir garba,
ebur vörbur, tryggbu merki jarbanna bæ&i
me& lögurn og lögfestum, því þa& var aufcsjefc a&
þeir álitu glögg og greinileg landamerki fyrsta
skilyrfci fyrir óbultleik fasteignanna, ejns og
enn er, og mun verfca mefcan Iand vortbyggist.
En — hvafc mundu þeir segja, ef þeir mætlu
líta upp úr gröf sinni og sjá livernig nú er á-
atatt í þessu efni, sem mörguöíru,á mefcal vor
nifcja þeirra; nú er allt komifc í atrna& horf,
örnefnin eru ví&a gleymd, vör&urnar hrundar
garfcarnir sokknir og landamerkin týnd, nágrann-
arnir seilast hver á annan, sundrung og rígur
orbifc almennt, eins og efclilegt er, því þrætu-
iönd eru orfcin til fyrir merkjaleysi nærfellt milli
alira jarba þar er lÖnd liggja saman, þó einn
kaupi nú eba selji jörfc, getur hann eliki tilgreint
jmefki hennar, því sífcur ef hann byggir öbrum,
íframtekib rnerki jarfcar sinnar, heldur er leigu-
Öi&anum gjört a& skyldu a& nota vel alla jörfc-
'ina; nú er þrætuland, þá er aufcvitafc afc leigul.
á afc halda því undir jörfcina svo sem mogulegt
er, og er honura þá af landsdrottni jafnvel
bofcifc afc seilaBt á nágranna land, þó þafc sje
ekki me& berum orfcum framtekifc; a& sönnn
hafa ýmsir a& öfcruhverju veri& a& tryggja merki
jarfca sinna mefc lögfestum, en sökum þess afc
þrætuland hefur vífca verifc, hefur lögfestunni
einatt veri& roólmælt, e&ur ef lögfestumafcur
hefur veri& svo lyndur a& þoka merkjum á
afcra, og ónýtir efa ókunnir hinns vegar, hafa
af lögfestum risifc þrætur og myndast þrætu-
lönd, hefur þetta einatt dregifc eptir sig þann
dilk, afc af því hafa risifc flókin og langsótt
•náiaferli, er hafa koslafc einstaka menn og jafn-
afcarsjófu landsins ærna peninga, þá er og
annafc, er eigi sílur hefur gjört leifcan glund-
roba í þessu efni, þa& eru máldagar kirkna
AKUREYRI 24- DESEMHER 1874.
og klaustra ; þeir eru, eins og vjer vitum, jafn-
an teknir me&, ef þeir á anna& bor& eru til,
þegar úr jar&aþrætum á a& skera, og au&vita&
er, afc þeir geta opt leifcbeint í því efni, en
þegar þeir eru irver öbrutn ósambljóba, og hver
ofaní annan, þannig a& einn heinrilar t a. m.
einni kirkjunni ^ úr hval, annar hinni f, og
þri&ji þessari », þá fer heldur a& grána1. þeg-
ar liti& er til alira þeirra ítaka, til reka, Iands,
engjataks, beitar, afrjettar, skógarhöggs, tryppa-
göngu torfristu, og stutt a& segja, til allra
landsnota þeirra er þektar voru í þá daga er
þessir gó&u (I) máldagar hcimila þessari efcur
hinni kirkjunni, þessari ebur hinni klausturjörf-
unni, getur naumast hjá því farifc afc eitthvafc
fari á ringulreib, eitthva& á sundrungu, og merki
jar&anna fær& meir efcur minna úr lagi, eign-
arrjetturinn skertur, og sífcur en ekki gætt hins
forna lagalega skilyrfcis, cr þannig mælir fyrir:
„Hverri jörfcu skal fyigja hvab fylgt hefur og
fylgja ber afc fornu og nýu, nema mefc lögum
sje frá numi&“ ; en ætli æt!& hafi verifc gætt
laganna, þegar máldagarnir voru a& myndast?
En vjer þurfum ekkl a& færa oss svo langt
aptur f tímann, tökum þafc sem nær er hendinni,
það vir&ist nú í seinni tíö líiifc tillit haft til
þess, hvort jar&ir haidast í heiid sinni efcur
ekki, þar sem nú skikar og partar eru seldir
undan jörfcum hinum og þessum, rjett eptir þvl
er landsdrottnum þóknast, ýmist til engja, beit-
ar, hagagöngu, svar&arstungu, torfristu m. fl.
og fl.j verður þá me&ferbáti samkvœm því, er
þeir eru lyndir tii, og sjá vel fram í veginn,
hvort þafc er í hagsmuna skini í brá&ina, efcur
dragi eplir sig þann dilk, a& jörfcin missi á-
lit sitt a& fulluin helfing, og aldrei framar
geti fengist á hana duglegur leigulifci, sízt a&
stafcaldri, en þafc ættu þó allir jarfceigendur a&
vita og þekkja, hvafc þafc rýrir álit hverrar
jarfcar ef ónýtur og efnalaus ábúandi situr jörfc-
ina, hversu væn sem hún a& öfcru leyti kann
a& vera þeirra orsaka vegna a& um langann
aldur hefir eigi veri& skeytt um, a& endurnýja
landamerki efcur hafa þau glögg og skýr; hefir
þar af leitt, (sem áfcur er ávikifc), margar deil-
ur, margur óþarfur málarekstur, _er margann
bónda hefir kostafc áveru föt síu hvafc þá meira;
því jafnan hafa þar málin risifc um landaþræt-
ur er bóndi hefir átt hlut að máli annarsvegar,
en hinsvegar prestur, umbo&smafcur, e&ur a& ein-
hverju leyti hiö opinbera, og munu þá fieiri
dæmi þess, a& kirkjan e&ur klaustrifc hafi íeng-
i& gjafsókn, en bóndinn ekki, og er þafc ekki
netna samkæmt annari rjettsýni og jafnrjetti er
almúginn hefir haft a& venjast frá hendi þeirra
er hafa haft yfir opinberu fje afc ráfca; a&neita
þeim gjafsóknar, er árlega leggja fje úr sín-
um vasa til gjafsóknar, en veita hinum, er
um aldur og æfi hefir ekki lagt einn skilding til
þeirra þarfa; þó mega hjer ekki allir óskilifc mál
1) þegar hval ber afc landi, þessa miklu
gufcsgjöf, er gengur manni sofandi í munninn,
rísa prestar og prelátar upp hver um annan
þveran, hver mefc sinn máldaga og kalla hver
eptir sínu, þegar ekkert getur stafcifc heima
efcur samrýmst, lendir í agg og þráttanir, mál
þegar höífcafc, kirkjan fær vanalega gjafsókn, en
prívatmafcurinn sífcur, málinu haldifc til streitu
dæmt sííast í hæfcstarjetti eptir fjölda ára, þeir
er áfcur hafa verib vinir, ver&a hatursmenn æíi-
langt, peningar landsins ganga hundrubum sam-
an í málskostnað; í stafin fyrir a& þakka gjafar-
anum allra gó&ra hluta opinberlega fyrir því-
Iíka mildiríka gjöf hans, rífast menn einatt
á hvalskrokknunr, e&a ofsækja hverjir aðra rjett
frá rjctti. „þokkalegt er“ sag&i barni&.
— 129 —
M 59.-60.
eiga. Amtma&ur vor sá nú er, vitum vjer ekki
annað en, hafi jafnan í hverri embættisstö&u er
hann hefir gegnt, hlotið sæmd og vinsæidir fyr-
ir a& hafa látifc alla njóta jafnrjettis, enda get-
ur almúgamafcurinn illa boriö traust til annara
valdsmanna.
því mun enginn skynsamur maíur neita,
a& iandbúnaður vor, sje fyrsti a&alstofn velmeg-
unar vorrar, að undir honum sje komin, ör-
byrgö og aufclegð, e&ur því, hversu vel e&ur
illa, hann er stunda&ur, hversu vel e&ur illa, a&
honum er hlynnt og hjúkrað, hversu vel e&ur
illa, innbyr&is- og yfirstjórn landsins annast um
roeðfer& og jafnrjetti hans, annast me&fer& og
jafnrjetti fasteignanna hverjum helzt er þærtil-
heyra; er þa& ekki epursmálsiaust, einu af a&-
alkostum hverrar jarfcar a& hún haldi sem flest-
um hiunnindum sínum? Og er þá eigi, beint
skilyrfci fyrir því, a& hún haldist hva& mögu-
legt er í heild sinni, sinni upprunalegu
heild? Og eru þá eigi glögg og vafalaus
merki hennar, fyrsti, mesti og bezti, varnar-
veggur þess, að eigi sje af henni numiö á þann
efcur hinn veginn? Jú vissulega. Geturnokk-
ur mafcur sá, er nokkurt skyn ber á, iiversu
hjer til hagar ! framangreindu efni, neitað því,
a& lrjer þurfi brá&rar lagfæringar ? Engann
veginn.
þegar jar&amati& fór fram seinast, vir&-
ist þessa haiá o8íti& e&ur ails ekki verið gætt,
þar eru t. a. m þrætulönu yí&a metin til hndr.
ftg álna, án þeaa a& tilgreina hr-erri e&ur-ávSrj-
um jör&um þau til heyra, þar er einnig fjöldi
jarfca, metin til liundra&a og álna, án þess til-
greint sje afc þessi efcur hin kirk ja eigi þar, efca
þar svo og svo mörg ítök; við síðasta brauða-
mat virfcist heldur ekkert tillit hafi verið haft
til þessa. þa& er iíkast þvf, að flestum standi
nú orfcifc, alveg á sama, hvort þessi efca hin
jörfcin haldist í sinni upprunalegu heild, efcur
Irún sje í emá molum og skekklum eins og rifr-
ildi úr vargakjöptum; sá sem þekur hey, hús,
efcur hlafca, álítur naumast þá torfuna jafngó&a,
^em öll er rifin og í smáskekium, og hina sem
er í fullri heild sinni, en um jörfcina, fasteign-
ina, óhultasta eignarsíofn manna, er stendur
fyrir mörg hundrufc, já mörg þúsund dölum
yirfcist sem mörgum standi alveg á sama.
Eigi vel a& fara framvegis, þarf hjer brá&r-
ar og ítarlegrar afcgjörfcar; nu er stjórnarbótin
fengin, nú megum vjer sjálfir rá&a lögum vorum
og lofum, nú þarf ekki að senda bænarskrár um
hvað eina til Dana stjórnar, nú má aiþingi rá&a
mefc konungi; margt hefir komið til umræ&u á
alþingi er eigi hefir eins snert almenning og al-
menn rjettindi, eíns og þetta mál, þetta er:
ailsherjarmál, og þetta sama allsherjarmál
ætii nú þegar á voru fyrsta löggjafarþingi að tak-
ast ti! ítarlegrar umræ&u.
þa& er vor tillaga: a& þar sje þegar val-
in vitrustu manna til a& rannsaka alla
máldaga, bera þá saman hvern vi& annan, fleygja
þeim skökku, halda þeim rjettu, láta svo um
aht land, meta eplir þeim ítök þau, er þeir
heimila kirkjum, úr ö&rum jör&um, sifcan selja
ítökin undir jarfcirnar sjálfar, gefa jar&eigend-
unum kost á, jafnvel gjöra þeim a& skyldu, a&
kaupa þau, vifc sem vægustu verfci með rffleg.
um borgunarfresti; nái þá ítökin því ver&i, a&
jörð yrfci keypt fyrir þafc í heild sinni sýnist
ekki fjærri lagi, a& svo sje gjört og leggja hana svo
til brau&sins. efcur sctja peningana ,í vöxtu i
sjó&i landsins) svo brau&in misstu einskis í við
breytinguna, svo vir&ist oss, ætti a& kve&ja um