Norðanfari - 24.12.1874, Blaðsíða 3

— 131
fjelög þessi eru of veik, og geta ekki svaraö
tilgangi sínura ; því á meían fjelögin þurfa aö
kaupa allar naufcsynjar sínar á einum siab, geta
raenn aldrei vænt nenia lítils hagnaiar , — vjer
þekkjum t. a. m. ekkert þa& land er geti selt
allar vörutegundir viö lægsta veröi — heldur
jrftu þau a?) kaupa heiia skipsfarma afhverri
örutegund útaf fyrir sig, t- a. m. korn eía
áornvöru einungis, timbur í öörulagi, þá kol
og salt, þar sem hver tegund fæst mei> iægstu
veröi; tii þessa títheimtist a& fjelagiö hafi sem
grei&astan gang, hvað vöruflutninga snertir.
Til þess a& rába bót á þessu datt oss í
hug, a& stofnabir yr?u sjófcir til ab kaupa gufu-
skip til styrktar vib hin innlendu verzlunarfje-
lög, og ætlum vjer ab slfk stofnun mundi meb
tímanum vinna ómetanlegt gagn, því eitt gufu-
skip- gæti meb gótri reglu Ijett vöruflutninga
til mikilla muna; vjer tökum til dæmis, aö þa&
skyldi sækja kornvöru e&a timbur, þá mundi
gó&ur styrkur fyrir Gránu- og Bor&eyrarfjelagib
ab skipta þeim farmi á milli sín. Og gætu
skip þeirra fjelaga sótt álíka vörutegund í abra
átt á me&an ; en næst því skyldi skipib færa
farm sinn öbrum fjelögum, og svo koll af kolli,
allt eptir því sem stjórnarnefnd skipsins hefbi
ákvebib.
Vjer tölum hjer ab eins um eitt gufuskip,
því vjer vitum oss full örbugt ab kaupa eitt,
þó ætlum vjer ab nærri muni láta um kraptana
ef viljinn væri góbur og einingin nóg.
Oss vir&ist einkar vel til fallib a& þjóbin
prófi sjálfa sig, þab er ab skilja krapt sinn og
vilja á þann hátt, ab í hverri sveit sje hvatt
til fundar, og safnab lofor&um um fjártillög, og
yrbi 8Ú upphæb, sem þannig fengist send nefnd
manna, er kosin væri til a& tírskurba hvert fyr-
irtækinu skyldi halda áfram eba ekki.
Vjer leyfum oss því ab skora á alla Is-
iendinga , rlka sem órika hvort sera þeir btía
utanlands eba innan a& stybja þetta velfer&ar-
mál þjóbarinnar eptir megni; og ríbur mjög á
ab menn vantreysti eigi um of mætti sínum,
heldur minnist þess, ab sigursæll er góbur vilji,
og að Gub bjargar þeirn, sem sjálfur vill sjer
bjarga.
Eptir ab menn þeir sem á samkomunni
voru, höfbu talab hjerumbil á þessa leib, skutu
þeir saman 30 dölum í loforbi, meb eptirfyIgj-
andi skilmálum.
, A& safnab verbi gjöfum um allt land — og
jafnvel utanlands — f þessum tilgangi.
2. Ab gufuskipib verbi beinlínis brúkab tilstyrkt-
ar hinum innlendu hlutafjelögum.
3. A& hverjum verbi goldib sitt aptur, ef fyrir-
tækib verbur byrjab, en einhverra hluta vegua
hefir ekki framgang.
4. Fjeb geymist hjá gefendum til þess a& fengn-
ir eru hinir tilteknu skilmálar,
Nöfn gefenda fást á sínum tíma hjá und-
irskrifubum, ásamt uppbæb hvers eins sjer-
staklegu gjafar,
Nebrisandvík 20. ágúst 1871)
A. þorkelsson.
KAFLI ÚE BBJEFI.
*— — Ntína fyrir skemmstu rak jeg mig á blab ur
^lmanutn' , þessari litlu bla&nefnu, sem kem-
,t f Keykjavík. þar er BTíminn“ ab heilsa
<ystur sinni nýja blubinu „ísafold1* , sem hr.
Björn Jónsson byrjabi ab gefa tít í haust. Jeg vil
ekki eyba mörgum or&um um þab, hve knrteys-
leg og tilhlýbileg kvefjastíer— eba hitt heldur
■— htín er eins og fleira í „Tímanum“ sýnis-
born af því, á hverju framfarastigi og mennt-
hnnarstigi ýmsir standa í höfubstab Islands og
htnhverfis hann,
I þesBari bró&urkve&ju „Tímans“, er tít
fekk á prent 20. okt. í haust, kemur fram ein-
kennileg huglei&ing um frelsi og ktígun, sem
engu síbur er vottur um þjóbrækni og ætt-
jarbarást blabsins og vina þess. rTíminn“ segir
bar mebal annars, a& vjer Islendingar megum
bakka Gubi fyrir, a& vjer höfbum eigi alþing
^eb löggjafarvaldi á undanförnum árum; já,
takka Gubi fyrir, ab stjórnio danska atti hægt
meb ab brjóta á bab aptur tillögur þjóbfulitrú-
anna á alþingi og frelsishreifingar þjóbarinnar,
og þetta gu&last sitt skobar „Tíminn" sem ein-
hvern merkan sannleika. „Tíminn“ vill þó ekki
láta hjer vib lenda, hann vill segja meira, þó
hann hafi ekki hug til ab gjöra þab meb berum
or&um, hann vill au&sjáanlega vanþakka Gubi
þab, a& vjer höfum nú'.t'riigib þetta takmark-
aba löggjafarvald og þessi ekertu íjárforiáb, sem
vjer höfum fengib í orbi í stjórnarskránni nýju.
BTíniinn“ segir, a& þab hafi Ijóslega sýnt
sig, ab aiþingismenn vorir hafi ekki vitab hvab
þeir vildu. Getur þá nokkur verib svo bllndur
á bábura augum, ab hann sjái eigi, ab alþing-
Í8menn hafa líklega allir, en sjáffsagt flestir,
viljab, ab þjóbfjelag vort fengi ab njóta þess
löggjafarvalds og fjárhagsrába,. sem þab átti meb
öllum rjetti Gubs og gó&ra manna ? En „Tfminn“
vill nú ekki telja þetta ab neinu, bann segir
þeirri skobun sinni tíl sönnunar, ab kenna megi
páfagauknum a& stagast á þessumorbum: „Jeg
vil hafa löggjaf arvald og fjárforræbi“. En sann-
ar þab nokkub, a& orbin sjeu þý&ingarlaus, þó
kenna megi þau páfagauknum? Má eigi jafnt
kenna páfagauknum a& tala gubdómleg orb eins
og djöfulleg orb? Eba vill BTíminn“ meb þessu
gefa lil kynna, a& hann álíti þjóbfulltrúa vora
eins og skynlausa páfagauka? þab liggur næst,
a& hann vilji gefa þab í skyn.
„Tíminn* segir ennfremur: „þab eru mikl-
ar framfarir fyrir hverja þjób a& fáfrelsi,en þó
meb því skilyr&i, a& htín kunni ab hagnýta sjer
þa&“. Hann veit þab ekki, óvitinn, a& enginn
getur hagnýtt þa&, sem hann hefur ekki. E&a
hvernig á einhver þjób a& hagnýta sjer frelsib,
ábur en htíu fær þetta frelsi ? Og hver er sá
af daublegum mönnum, sem getur sjeb meb vissu
fyrir fram og ab óreyndu, hvort ófengib frelsi
verbi Iiagnýtt vel eba ekki vel?
„Tíminn“ fur&ar sig á þvf, ab sumir vilji
segja, ab vjer Islendingar höfum sætt ktígun hin
seinni ár. Hann álítur þab líklega frelsi en ekki
ófrelsi, a& þjóbfjelag vort var svipt rjetti sínum
til ab rába binum litlu efnum er þab átti þó
meb öllum rjetti; hann álítur þab frelsi, ab
a&rir menn í öbru landí, sem ekkert áttu f þess-
um litlu landseigum, taka þær og verja þeim
til ýmislegs, sem þjóbfjelagib vill ekki, en meina
þjóbfjclaginu ab verja því til þess, sem þab vill.
þjóbfjelagib hefur mebal annars lengi viljab verja
dálitlu af hinum litlu eigum sínum til ab stofna
skóla fyrir sveitabætidur og sjómenn, svo þeir
yrbu færari a& stuuda atvinnu sína, en þetta
hefur því verib meinab. „Tíminn* vill telja
mönnum trtí um a& engum einstaklingi lrafi
verib meinab ab stunda atvinnu sína; en gæti
hann, ef hann hefbi nokkurn neisia af skyn-
semi og sanngirni, neitab þvf, ab mönnum hafi
meb þessu verib roeinab a& læra hina allra naub-
synlegustu atvinnuvegi. Æili nokkur sem hef-
ur nokkurn neista af skynsemi og sanngirni
geti sagt, a& fafcir, sem meinar barni sínu ab
læra lestur og skript, meini því ekki ab
stunda lestur ogskript? þetta er ntí abeins eitt
dæmi af ótal, sem sýna Ijdslega þann algjör&a
Bkort á skynsemi og sanngirni sem kemur fram í
Tímanum*, jeg skal ab eins bæta öbru vií.
þjóbfjelag vort hefur lengi viljab verja dálitlu
af sínum liilu efnum til ab stofna skóla, þar
sein landsmenn gætu fengib tilsögn í landslög-
unum, lögum sjálfs þjóbfjelagsins, og þetta hefur
þjóbfjelaginit verib meinab, en aptur hefur móti
vilja þjó&fjelagsins talsverbn af efnum þess ver-
i& varib til ab koma upp myrkvastofum og dýfl-
issum til a& hegna þeim, sera eigi halda lög, er
þeim er meinab ab læra, lög, sem stundum
kynni ab roega efast um a& væru skilgetin
eba bæru nafn meb rentu.
Mjer er me& öllu óskiljanlegt að nokkur
Islendingur, sem hefur nokkra þjóbsómatilfinn-
ingu í hjarta sínu og nokkurn, ærlegan íslenzk-
an blóbdropa í æbum sínum, vilji framar líta
vib „Tímanum“, eptir ab hann hefur þannig
ýft npp sollin sár og sært innstu þjó&ernistil-
ifinningar þjó&ar vorrar meb þessari svívirbu-
grein, sem mjer er óskiljanlegt ab ritub sje af
skynsemigæddri skepnu; því hún lítur í mínum
augum tít fyrir ab geta einungis veribeptir ein-
hvern páfagauk, sem Hlur andi hefur komib
þessari flugu í munn. — — —
UR BRJEFI 1, ÐES. IS84. "
------En jeg sje a& ýmislegt er þó, sem um
er þörf a& ræ&a. Mjer tinnst t. a. nr. a& hug-
lei&a þurfi breytingu á me&fer& þjó&eigna, þann-
ig ab þjó&eignir allar sjeu gjörbar falar meb
fullu verbi. en umbobsstjórnin falin í milli tíö
sveitarstjórninni i landinu, svo þegar verbi spör-
ub öll umbo&slaun, og þab standi eigi í vegi fyrir
framförum jarba, ab ábúendur fái þær eigi keyptar.
Einnig mundi þörf á ab blöbin, gæfu alþingi
benditrgar vi&víkjandi breytingu á skattalögum
vorum, og bennti á hvernig vinsælast og sann-
gjarnast mundi a& leggja á þjó&ina gjald það,
er samsvara&i hinum óvinsæla skatti. I þri&ja-
lagi þarf a& breyta skólalögum vorum og koma
skólamenntuninni í þjó&legra horf, Embætt-
ismenn ættu eigi aö vera skyldir tila&læraþær
vísindagreinir, sem ónau&synlegar eru fyrir em-
bættisstöbu þeirra, en þeir þyrptu máske öllu
fremur a& læra eitthvab í þeirra sta&, svo sem
efnafræ&i og hagfræ&i ; mundu þær greinir ver&a
landinu til iangtum meiri nota en iatína, gríska
og hebreska. Yfir höfu& ver&ur ekki sagt hva
miklu illu hi& óþjd&lega fyrirkomulag latínuskóla
vors kemur til yegar í iandinu . Tíi em-
bættanna eru valdir einungis rfkismanna- og
embættismannasynir, einkum tír Reykjavík, en
heima sitja opt duglegri og þjó&legri manns-
efni, vegna þess efnin vanta til námsins. Væri
ekki langtum nær a& gjöra námi& au&veldara og
a&gengilegra og þjóblegra? Jeg vil þvístinga
uppá því a& latínuskóll vor sje ni&urlag&ur, en
einmitt í hans sta& reistir af stofni þrír undir-
btíningsskólar e&a alþý&uskólar í landinu, sinn
í bverju amti, t. a. m. í Reykjavík, Stykkis-
bólroi e&a Flatey og á Akureyri I þessum
undirbtínings skólum ættu sem flestir gáfa&ir al-
þýbumenu a& læra meira og minna, en þeim
einum, sem erobættismenn ætla a& ver&a, ætti
ab vera gjört a& skyldu a& vería fullnuma f
öllum fræ&igreinum þeim, er þar væru kenndan
þegar ntí menn þessir hef&u tekiö próf í em-
bætiisskólanum, held jeg fullar líkur til a& þeir
yr&u eins þarfir embættismenn, eins og þeir,
sem nú koma tít frá latínuskóla vorum; og vfst
yrbu þeir þá fleiri, er gaman hef&u af a& halda
bú og reyna a& vera til gó&rar fyrirmyndar f
btína&i, en þa& verbur hver ma&ur a& álíta em-
bættismönnum mikinn sóma og jafnvel ómiss-
andi til þess a& hafa alþýfcu hylli, a& setja sig
sem bezt inn í bændastjettina.
þessi þrjú a&almál um me&fer& þjóíeigna
skattalögin og skólamálib, þurfa brá&rar og
baganlegrar lagfæringar, og óska jeg a& voru
nýja löggjafarþingi, mætti au&nast sem fyrst a&
koma slíku til lei&ar“. — —
FRJETTIR UTLENÐAR.
(Framhald.)
þab or annab mál ab leggja Járnbrantir bjer en £
Norbnrálfunni, þar sem allt er byggt áíur en brautin er
lögb, og hiiu því borgar sig strax; lijer þar á móti er
brantin fyrst lögb, og byggbin fylgir á eptir, svo húa
opt ekki borgar kostnabinn vib ab látalestír (traiw) ganga
um hana fyrsta árib, hvab þá ab fjelögin hafl ágoba af
fje því er kostab beflr verib tii byggingar hennar. Járn-
brantarfjelög, sem leggja brantir gegnuin óbyggb lönd, fi
vanalega allmikib land mebfram brautunnm hjá etjurnnrai
ríkja þeirra er þær liggja £ gegunm, en eins og anbskilib
er geta fjelögin ekki eelt þetta iand nema smátt og smátt
eptir ab brautiu er iögb. — þ>ab er annab atribi, í sam-
bandi vib járnbrautir, sem hjálpar tii ab tálma þvf, ab>
haldib sje áfram brautum er verib var ab byggja, ec
ósköpin dundu yflr í fyrrahaust, og ab byrjab sje á nýj-
um, samt kemur miklu illu til leibar I mörgu tilliti. Jiab
er nokkurskonar stríb milli ýmsra Járnbrantarfjelaga í hin-
nm norbvestl. Br. og bænda þar og þeirra er nota þurfá
brautir þessar. Strlfe þetta byrjabi í fyrra, mig minnir £
íowa heldur en IUinois, útaf þv£ ab bændum þótti braut-
arfjelögin setja of mikib npp fyrir flutning á vörnm þeirra
og mun þab ekki hafa verib ab ástæbulausu, þvt blöbiú
eögbu ab þab kostabi bændur 2 bushel (ura 2 skeppur £
bushel) af hveiti, a& flytja 1 austur til New-York. Iiraut-
arfjelögiu vildu ekki lækka gjaldib me& góbu, sv'o bænd-
nr myndu&u fjelög til ab Spyrna á móti veldi járnbraut-
ar köf&ingjaima. Jressi aiiti járubrautarfjelög nefna sig
„Grangers“ og ná nú yfir ýms af hiuum norbvestl. Br. I
ríki því er þau myndubust, komu þau því til lei&ar, a?>
gefln voru út lög £ fyrra er ákve&ahve mikib brautarfjelög-
iu geti heirnt fyrir svo mikib af hverri vöru teguud fyrir
hverja rnílu. J.etta urbu brautarfjel. ab Iáta 6jer iynda
þó þeim sárt þyki. Ilin kringumliggjandi ríki krefjast
einuig ab brautarfjelögin lækki seglin. en þau tregbast vib
Blöbin eru full af greinnm sem iriuihaida álit manua á
þessu málefni og Ifzt 6itt hverjum eins og vant er. J>elc
er draga tanm br. fjei. segja ab „Grangers“ sjeu heim6ka
(humbug) og muui aldrei neinu verulegu áorka, en sjen
notub sem verkfæri £ hendi pólitískra flskara til ab koma
þeirra eigin tilgaugi fram. Abrir álíta ab fjeiögin muni
mega tll ab lúta, af því mótstöbnmenn þeirra eru orbuic
svo útbreiddii og ákaflr. I ríkinn Minnesota er æsingin
svo mikil ab kútanir hafa verib hafbar í frammi um, ab
taka leyflsbrjofln, sem brautarfjel. hafa fongib til ab byggja
brautirnar, af þeim, heldur en a& láta þau halda áfram
kúgun sinni. — Hvernig þetta stríb endar, er ekki gott
ab gizka á, jafnvol þú vist sje ab þó brautafjel. sjeu orb-
in mjög voldug I Br. þá verba þan þó ab aubmýkja sig
þegar þjóbin ris upp á móti þeim — A hinn bóginn
kemur þetta þref ósegjanlega miklu illu til leibar þegar
haft er tillit til þess, ab á mebau þab er óafgört kemur