Norðanfari - 11.02.1875, Blaðsíða 1

Sentlur kaupenctum Jtjer d Jandi
koslnadarlaust; verd drg. 30
arkir 3 kránur, einstak nr, 16
aura, sölulaun 1. Jivert.
I0RBMFMI.
Auglýsingar eru teknar i blad-
id fyrir 8 aura hver Jina
Vid lulcablöd eru prentud d
kostnad hlutadeigenda.
14. ilt.
AKUREYRI 11. FEBRÚAR 1875.
M 7.—S.
(Niíiuilag).
— 3. þegar sveitabámli kemur á verzlun-
arstab, eba þá fáu stabi er seldur er greiti, fær
bann engann greiía dkeypis, og flnnst honum
þá ekki beldur neitt tiltökumál' þd bann þurfi a&
borga, já, yfirborga hvern smágreiba, hvern
þorstadrykk, en er kaupstaharbúi eöa hverannar
greiíasölumabur kemur í sveitina dettur hvorki
bonum nje öfcrum í hug, ab hann þurfi at) borga
binu minnsta hvaíi nrikiar veitingar sem bann
þyggur, og er þó sjálfsagt ab láta hann sitja
vit) háborbil), ef)a láta honum í tje allt þab bezta
sem föng eru á. A þeim stötuin er Beldur er
greiti, vilja flestir sífcur gista efca þyggja beina,
en á hinunr, þar sem hann er gefinn, keppa
því margir þangafc, og gjöra þannig liinir fáu
greifcasölustafcir en nreiri ójöfnufc.
4. Gestur kemur af næsta bæ, vill finna
bónda efca hdsfreyju, og segir erindi sitt, ef
nú gestur er sníkinn efca tómlátur vifc heimilis-
störf, efca irefur ekkertafc starfa, þá bífcur lrann
þess, aö honum er bofcinn greifci. þar sem
umferfc er mikil getur þannig atborifc, af> bóndi
þurfi afc dvelja lrjá gestum nrikin hluta dags,
Og þafc dag cptir dag, því víta þykir ósvinna,
afc þeir bífci greifcans án þess þeim sje á mefc-
an skemint mefc vifctali húsbónda efca annars
í hans stafc.
5. Ef heldri mann ber afc iiúsum, er sjálf-
sagt afc veita honunr þann greifca, sem beztur
er og dyrastur, en þegar fátæklingurinn kemnr,
verfcur hann náttúrlega afc hafa fátarklegan vifc-
urgjprning, enda vertaoptast fpifcir langþurfa-
nrenn, því, sem efclilegt er, gjöra fátækir flestar
óþarfa ferfcir, hæfci til afc Ijetta á hinum rýru
fófcrum beinra, og til •dægrastyttingar á vetrum,
þegar þeir hafa ekkert verk afc starfa.
6. þegar greifci er gefin, er sjálfsagt afc
bver verfcur afc þyggja þafc, sem bonum er
bofcifc í gótu skyni, og gelur þetta í tilliti kaffi
og víndrykkju haft mjög skatlegar aíleifcingar
einkum fyrir unglinga og rátleysingja.
7. Á þeim stöfcum, þar sem menn þurfa
afc koma saman í sveitunr , hvort eem heldur
eru kirkjustatir, þingstatir efcaatrir statir, sem
j ýmsum Uringumstætum þykja hentastir til fund-
arstafca, þurfa afc vera veitingar lranda gest-
um til liita og hressingar, og jafnvel getur
opt svo á stafcifc, afc gestir þurfi afc gista þar
eina efca fleiri nætur, þegar vefcur efca lengra
vifctal fundarmanna hamlar heiraferfcum. Ilvort
er þá tilhlýfcilegra afc veitingar sjeu gefuar efca
seldar þessum mönnum?
8. Vinnuhjú, sem þykjast hafa stranga
vinnu, en kaup og fæti af skornura skamti,
segja hvert vifc annat: betra væri okkur afc
vera laus ; þá gætum viö unnifc 1 beztu
stöfcunum á sumrin, og á vetrura verifc þar,
sem okknr bezt líkar, fundifc kunningjana,
skofcafc sveitirnar og frætst í mörgu, þafc væri
evo sem ólíkt kyrsetunum núna, og þetta er
stnndum framkvæmt landi og þjófc til ósóma og
óhagnafcar. Heslasölumenn og prangarar og
ýmsir fleiri fara standum um iandifc, jafnvel hópum
saman, borga eigi greifca, en okra, sumir hverjir,
mefc hesta og varning. Hætta mundu slíkir
kumpánar flakki sínu ef greifcin væri almennt
seldur.
9. Af greifcagjöfum leifcir en þafc, afc mat-
væli og afcrar veitingar eru f sveitum almennt
ólitnar mikifc minna virfci, en þær eru f raun
og veru. þafc er eins cg menn viti eigi þeirra
sanna verfc. því er þafc opt, afc kostnafcur vifc
afc koma hörnurn fyrir til kennslu efca mcnn-
ingar er reiknafcur jafn mefcgjöfinni, en ekki
drcgifc frá verfc matar þess, er þau þurfa heima,
og getur þetta stundum aptrafc þvf, afc þau
fái tilsögnina. Einnig er eá margur, er fá vill
vinnuhjú, og á hann völ á tveimur, afc hann
tekur heldur þafc hjúifc sem heimtar minna kaup,
þó þafc sje óduglegra enn hitt, sem vill hafa
5— lOrd. meira kaup, en bóndi gáir þess ekki,
afc kostnafcurinn er jafn til hjúa þessara afc und-
anskildum þeim 5—10 rd. kaupmun , en afc
verk liins sífcarnefnda eru máske 20-40 rd.
betri og búdrýgri. Af þessari orsök er þafc
og afc nokkru leyti, afc fáiækir, sem ekkert hafa
afc gjöra, vilja opt heldur sitja heima og eyfca
hinum litla forfca, en vinna hjá þeim efnafcri,
sem girna8t efca þurfa vitinu þeirra, nema þeir
fái fullt kaup.
10. þar efc greifcagjafir hvíla eins og önnur
skyldukvöfc á þeim búendum er í þjófcbraut búa,
flýja margir þafcan, sem dug og efni hafa til afc
útvega sjer þær jarfcir, sem rainni kvafcir liggja
á, og byggjast þannig þjóíbrautajarfcir þeim
mönnum, er eigi geta látifc gestum í tje naufc-
synlegan beina; verfcur þannig mjög hvumleitt
öllum langferíamönnuin og einkum útlendum
afc fara um landifc, og getur slíkt komifc óorfci
á land og þjófc.
En ef þannig er sýnt, afc greifcagjafir eins
og þær tífcka8t nú í landinu, gjöri, auk efna-
eyfcslu flestra búenda stærri og smærri, þjófcinni
yfir höfufc meira illt en gott, þá er nú ráfc, afc
reyna afc lagfæra óreglu þá er þær valda, An
j efa liggja þau ráfc nærst, afc allir, sem nokkur
I efni hafa, og búa vifc þjófcbrautir, stofni hjá
sjer regluleg veitingahús, þar sem þeir selji
gestum mefc föstu verfci: mat, kaífi, gisting,
þjónustu og afcra fyrirhöfn, einnig í vifclögum
hús og hey handa hestum og fje, Ætti hvert
sveitarfjelag afc sjá um sín veitingahús og sýslu-
nefndirnar afc koma samhljófcun á greifcasöluna,
f hverri sýslu. A veitingastafina þarf afc fá
duglega, ráfcvanda og reglusaraa menn, og veitti
ekki af afc hlynna aö þeira mefc lögum, en hús
þessi þurfa afc vera svo mörg, afc eigi þurfi
nema í sjerstökum kringumstæfcum afc gista á
öfcrum stöfcum. þannig ætti greifcasala afc vera
afcalregla, en greifcagjafir einungis undantekn-
ingar, þegar vinir eía kunningjar eiga í hlut
efca sannir þurfamenn í naufcsynjaferfcum, enda
höfuin vjer þá fyrst tækifaeri til afc sýna dyggfc
vora f tilliti tii þurfamanna A heifcumog fjall-
vegum ættu sem vífcast afc vera sæluhús reistaf
opinberu fje.
Jeg voria afc menn skilji, afc jeg hafi eigi
farifc langt frá efninu, er jeg talafci um greifca-
sölu á þessum stafc, því mefc því, afc selja greifca
sanngjarnlega, sparast mikil útgjöld irjá flest-
um bændum, efca þeir fá inn í búifc peninga fyr-
ir vöru sína, sem áfcur var eydd afc þarfiausu,
ýmist fyrir Bifcasakir, af ítnyndafcri dyggfc efca
hjegómadýrfc.'
þafc er reyndar engin furfca, þó afc uppvax.
andi fólk og bjú kunni ekki afc fara vel meb
sín litlu efni, þegar yfirmenn og bændur geta
ekki getífc þeim sem beztan leifcarvísir í því til-
liti. Unglingurinn eyfcir stundum kaupi sínu til
ýmiskonar óþarfa, svo scm til hestakaupa og
hestaeldis, tóbaks og brennivíns, ónýtra og
dýrra klæ&a og fl., svo hann er jafnvel íjtölu-
verfcum skuldum þegar hann fer afc afla sjer
kvonfangs. Konan, er hann þá velur sjer, er
gjarna einhver „mófcins“, einhver „fín“. Hún
er þá bdin afc ntvega sjer eyrnaskart, Bhárpunt“,
hatt og „siör“, hárnet, „krenolinu«, en má ske-
ekki sem bezta kunnáttu í barnfóstri, matar-
gjörfc efca hússtjórn. þessi blessufc hjónaefni
vilja nú, eins og afcrir göfcir menn, fylgja land-
sifcnum, og þau vilja afla sjer vina og kunn-
ingja. Bifcja þau því kaupmennina afc lána sjec
„til veizlunnar“, kalla saman ættingja og vini
og veita þeim þafc sem kaupmaíurinn lánafci.
í stafc þess afc aptra þessum barnalátum, þykir
ættingjum og vinum væntum veiztuna og gjöra
sjer hátíilegan daga mun, því mifcur opt án
þess afc borga, og til þess brúka þeir þafc fje,
er aufcsjáanlega verfcur innan skamms þrotabú.
Nú, ef svo vill heppilega til, sem sjaldnar mun
vera, afc slíkum hjónum veitist jarfcnæfci sama
ár efca næst á eptir, þá er allt tekifc til
láns, nema reifchesturinn , kýrin , áburfcardrdg-
in og ærnar, því ekkert er til, nema stund-
um 1. efca 2. börn; og þó nú bærilega gangi
afc vifchalda skepnusiofninum og enda afc auka
Iiann, hugsa hjón þessi ofsjaldan um þafc, afc
bú þeirra er skuldafje, og afc þá skuld þarfár-
lega afc leitast vifc afc minka. Nei þau eyfca
jafnótt því sem afiafc er, og svo miklu afc auk,
sera þau fá lánafc, þar til skuldamenn skipta
bui þeirya milli sín, og hjónin eru rekin á sveit-
ina og sett nifcur mefc hörnum sínum sitt á
hvorn bæinn. þá er nú frelsifc orfcifc afc ófrelsi,
oflætifc afc skömm; og þetta allt leifcir af því,
afc hin ungu hjónaefni og hjón kunnu ekki afc
gjöra rjettan jöfnufc á tekjum sínum og vit-
gjöldura S tíma. þafc er sárt afc vita hve mikl-
um skugga slíkir óráfcsmenn kasta á ráfcdeild
hinnar uppvaxandi kynsiófcar vorrar, en því er
betur afc nokkrir eru þeir, sera fara hyggilega
afc ráfci sínu, verja vel hinu litla kaupi, og velja
sjer konu meira eptir kostum enn útliti efca
skrauti; flasa eigi í hjónaband, fyr enn lífvæn-
legur utvinnuvegur efcajarfcnæfci býfcst, og nokk-
ur btístofn er fenginn. þcssum mönnum farn-
ast optast vel, þvi þeir neyta skynsemi sinnar,
og annara Gufcs gáfna rjettiiega.
þar sem jeg hefi farifc fáeinum orfcum um
takmörkun útgjalda vorra og drepifc á hifc helzta,
er jeg man í bráfc þar afc lútandi, þá mun eiga
vifc afc geta þess um leifc, afc til er rangur sparn-
afcur efnanna, og heíir hann opt gjört vart vifc
sig hjá oss. Hann sýnir sig, þegar sjálfseign-
arbóndinn nýfcir jörfc sfna í stafc þess afc prýfca
hana, en ver heldur efnum sfnum öllum til
nautnar og hjegóma. Hann sýnir sig þegar
aufcmafcurinn tímir ekki afc styrkja leigulifca sína
til afc bæta jarfcir hans, heidur hugsa meira um
afc setja leigumála jarfcanna sem hæst, þar til
þær eru komnar í nifcurlægingu og nífcslu og
hann sjer um seinan sína röngu stefnu. llanu
sýnir sig, þegar vjer tímum ekki afc hjálpa gófc-
um, gáfufcum og námfúsura unglingum til mennt-
unar, en ölum f þeirra stafc, sem leifctoga lýfcs-
ins, ónytjunga, óþjófclega gortara, efca óhófs-
menn, og yfir höfufc þegar vjer ckki stufclum til
þess, afc gófcir og miklir liæfilegleikar sálar efca
Ifkama geti komifc þjófc vorri afc notum. Og
loks sýnir hann sig, þegar vjer ekki hlynnum
afc dugiegum ráfcdeildarmönnum, en tökum ó-
ráfcsmennina og ónytjungana afc osa og ölum þá
á sveitarsjófci. lljer þarf afc gjöra á mikinn
og sanngjarnan mun ; þessa sífcarnefndu þarf
afc láta voikennast, en hinum sem sjálfir vilja
bjarga sjer mega menn eigi gleyma afc rjetla
brófcurlega hjálparhönd.
G. A.
— 13