Norðanfari - 07.08.1877, Blaðsíða 2

til að nálgast smátt og smátt meir og meir
því sanna og rjetta í mati jarðanna.
Nú liefir skattamálsnefndin'gjört ráð
fyrir nýju jarðamati, hvort sem er, og mun
það verða svo dýrt, að vert sje að gjöra
eitthvað með það, pegar búið er; enda á-
lítum vjer pað ómetanlegt gagn, af jarða-
mati, að pað losi menn við eignaframtals
skattinn. Yjer vonum líka af framansögðu
að jarðamat geti orðið og muni verða við-
unanlegur mælikvarði fyrir gjöldum bænda,
enda er eigi annar handhægari fyrir hendi.
Hvað pað áhrærir að skatturinn eptir
vorri uppástungu hitti eigi vel efnahag
manna, pá játum vjer pað satt að vera pá
höfð er í huga eignarverðs-upphæð. En pað
er livorutveggja að eins og vjer leitumst við
að sýna, pá er vjer töluðum um eignarskatt-
inn, yrðu ótal torfærur á vegi ef semjaætti
lög og framfylgja, er með nokkurri rjettsýni
miðuðu gjöld við pað; og annað hitt að svo
eru margar orsakir til efnahags manna, að
aldrei verður nema stórkostlegum vafa bund-
ið, að hve miklu leyti er rjettlátt að fara
eptir honum, eða hver vill dæma pað? jpar
lijá Jiöfum vjer með uppástungu vorrleitast
við að fara nærri líklegu gjaldpoli, par sem
ómegð manna er teldn til greina, ásamt at-
vinnuveginum, enda skulum vjer sjá hvert
eigi bætist dálítið úr pessum annmarka hjá
oss seinna.
(Framliald síðar),
„Með lögiim skal land lbygg,ja“.
(Framli). Enn er eins ógetið, sem oss
virðist vanta álcvörðun um í lögin, og vjer
viljum nú benda á.
J>egar 2—3 eða fleiri nábúar geta í
samfjelagi framkvæmt einhverja pá aðgjörð
á Jandi sem auðsjáanlega er öllum ábýlis-
jörðum peirra til bóta, livort heldur er
girðing, stýfla, skurður eða annað, og nú
vill einn eða fleiri sem hlut á að máli eigi
nokkuð til leggja, eða peim semur eigi um
hve mikla liiutdeild hver peirra skuli hafa
í verkinu, pá liggur beinast við að verkið
verði ógjört, og með pví pannig getur víða
staðið á, er pað máske eigi svo lítill lmeklc-
ir í framför jarðrælctarinnar, að skilausar
ákvarðanir vanti um petta. Oss finnst pví
nauðsynlegt að landb. lögin talci pað nákæm-
lega til greina, og kemur oss helzt til hug-
ar að pað mætti vera á pessa leið: Ef
nábúum semur eigi, svo sem nú var sagt,
skulu peir, sem verkið vilja framkvæma, gefa
— 114 —
sýslumanni til kynna, og skal hann útnefna
5 menn svo hagfróða og slcynsama, sem kost-
ur er á, til pess að skoða allt sem að verk-
inu lýtur, sem og gagnsvonina af pví; slculu
peir fyrst Jjúka ályktarorði á um pað, hvort
verkið er vinnandi, og hvort pað sjáanlega
nær tilgangi sínum fyr eða síðar; og ef peir
álíta svo, skulu peir ákveða hve mikil skuli
vera hlutdeild hvers um sig í vinnunni.
Kostnaður til skoðunargjörðarinnar borgist
svo, sem fyrir segir um skoðanir á skemmd-
um, endurbótum og niðurníðslu jarða. Nú
vanrælcir, eigi að síður, einn eða fleiri sína
hlutdeild í vinnunni, svo hann hefir gjört
annaðhvort lítið eða eigi neitt, pá er hinir
hafa lolcið sinni ldutdeild, enda neitar að
borga peim, pótt peir nú fulJgjöri verlcið,
pá slcal sýslumaður byggja honum út af
jörðinni, hvort sem pað er eigineign hans
eða leigujörð, enda búi hann, sje pað leigu-
liði, við pá leiguskilmála, er að öllu sjeu
samhljóða við pað, er lög pessi fyrirskípa,
og vjer liöfum bent á. En sjeu par á móti
illir og ólöglegir leiguskilmálar orsök í tregðu
lians, og landsdrottinn vilji eigi gjöra á pví
neina fullnægjandi bót, pá hefir liann fyrír-
gjört umráðarjetti sínum á jörðu peirri, og
skal sýslumaður leigja leiguliða jörðina með
nýju og löglegu byggingarbrjefi, og skal pá
leiguliði hafa fullgjört verlcið innan priggja
missira, frá pví hinir höfðu aflokið hlutdeild
sinni, nema öðruvísi um semjist milli peirra,
ella hefir hann fyrirgjört ábúðarrjetti sinum.
Nú hafa frumkvöðlar verksins aflokið pvi,
og hinn vill engu borga, eiga peir pá heimt-
ing á, að sýslumaður sjái peim fyrir fullu
endurgjaldi pess kostnaðar, er peir lögðu
til framyfir sína ákveðnu hlutdeild, annað-
hvort í afnotum lilutaðeigandi jarðai’, eða
úr opinberum sjóði. Á sama hátt og ný-
lega var ávikið hafi sýslumaður byggingar-
ráð peirrar jarðar, sem eigandi er rekinn
burtu af, hvort lieldur fyrir pá orsök er
lijer ræðir um, eða fyrir illa meðferð ájörð-
unni, svo sem áður er bent á. En eigi hafi
sýslumaður samt rjett til að byggja liana
nema í fyrsta slcipti, og fær landsdrottinn
fullan umráðarjett jarðarinnar við næstu á-
búendaskipti, eða ábúðarthna takmark.
Lítið eitt viljum vjer athuga 69. og 70.
grein, áhrærandi viðskipti viðtakanda og frá-
faranda, pá er ábúendaskipti verða. Fyrsti
kafli fyrri gr.: „fráfarandi slcal hafa flutt
allt bú sitt á burt af jörðunni hinn síðasta
fardag, nema viðtakandi leyfi, að hann hafi
pað par lengur“, finnst oss of ströng á-
kvörðun, og virðist oss nægja að honum sje
gjört að skyldu, að hafa hinn ákveðna dag
rýmt svo á burt búi sínu, að viðtakandi hafi
öll liús jarðarinnar laus og liðug til sinna
parfa, og er pað líka samlcvæmt pví er
síðar stendur í greininni: „heimilt er fráfar-
anda að skilja eptir af búi sínu, par sem
viðtakanda ekki er mein að, pað er hann
eigi má flytja burtu með sjer pá strax“, en
hjer við bætist: „en burt slcal hann hafa tek-
ið pað af jörðunni fyrir næstu veturnætur“.
Með pví víða hagar svo til, að ljettara er
að flytja á vetrum pá sleðafæri gefst, virð-
ist oss hagkvæmara að petta sje bundið við
næstu fardaga og pá nokkuð viðlagt, ef eig-
andi hefir eigi burtu flutt. Einnig virðist
oss eptir 70. gr. verði fráfarandi of hart
leilcinn, par sem hann er skylclaður til ef
hann á fornt hey, að selja pað viðtakanda,
ef pessi vill kaupa, og pað eptir óvilhallra
manna mati, vilji nú ekki viðtakandi kaupa
pað, skal hinn hafa flutt pað burtu af
jörðinni fyrir næstu heyannir. J>etta virð-
ist oss öldungis gagnstætt pví eðlilega, pví
eignarrjettur leiguliðans á peim afnotum
jarðarinnar, er honum eru með lögum og
byggingarbrjefi heimiluð, ldýtur að vera full-
kominn, og virðist oss pví að fráfarandi verði
eigi slcyldaður til að selja pessa eigu sína,
og pað með talcmörlcuðu verði fremur enn
hverja aðra eign, en aptur á móti vírðist
oss viðtakandi ætti að vera slcyldur til að
kaupa heyið, ef hinn vildi selja, pví að rjett-
ur jarðarinnar til að njóta áburðarins gangi
nærst eignarrjetti bóndans, og pessvegna sje
honum líka gjört að skyldu, ef hann selur
pað, að selja pað viðtakanda en eigi öðrum.
í stað pess að fráfarandi sje sicyldur til að
flytja heyið í burtu fyrir næstu heyannir,
virðist oss ætti að skylda viðtakanda til að
leyfa heyinu að standa, og gegn borgun, sjá
um pað, sem sína eign til' næstu sumar-
mála, en sje pá enn eptir hey, sje fráfar-
andi skyldur til að selja pað ábúanda ef
hann vill kaupa. Aðrar ákvarðanir í grein-
um pessum, sem og 71. grein, falla oss vel
í geð, en orðabreytingar virðist oss purfi að
gjöra við sumar, svo nógu ljósar verði.
Frá pví er áður skýrt, að „meiri hlut-
inn“ hefir í 9. kap. stungið upp á bygging-
arnefndum í hverjum hreppi, og virðist oss
pað eitt með peim pörfustu og pýðingar-
mestu nýmælum í landbúnaðarlagafrumvarp-
inu, en aptur á móti virðist oss pað halda
offast við gömlu venjuna, pegar um jarða-
úttelctir er að ræða. Oss finnst nefnilega,
að ofanálagsreglan ætti að aftakast, en í
pess stað álítum vjer rjettara að húsin sjeu
um. Lylcillinn að borðskúffunni fannst á
fingri líksins, og varð honum naumast náð
paðaifl en í slcúffunni lágu 8000 ríkisdala í
peningum og 22,250 rcl. í vissum slculda-
brjefum, en 3000 í óvissum. Slculdabrjefin
voru talsins 120 og eklcert peirra hljóðaði
upp á meira, en 500 rd.; en pað varð lag-
leg á úr öllum pessum smálækjum. Hann
hafði aldrei tekið hærri leigu, enn 18 af
hundraði, og má af pví sjá, að hann hafði
fastákveðið hið minnsta; en pað lítur svo
út, sem aðrir hafi eklci orðið fyrir slíkri í-
vilnun, enn eldri og stöðugir skiptavinir
hans. En að tiltaka nokkuð víst um hæstu
leiguna, pótti honum minnkun, pví honum
fannst pað öllu heldur skylda sín, að fara
par svo langt sem auðið væri, og stundum
jafnvel lengra, að taka svo mikið sem kost-
ur væri á, já, að fyrirlíta jafnvel eklci, pað
sem par væri fram yfir.
Að petta hæsta hafi pó öðru hverju
hvarflað fyrir huga hans, má ráða af nokkr-
um orðum, sem mælt er „maurinn11 hafi
einhvern tíma látið sjer um munn fara, peg-
ar einhver skuldunautur hans bar sig upp
um pað, að „maurinn11 hefði tekið í leigu
hundrað af hundraði: „Himininn veitir
mönnum sjöfalda umbun fyrir góðverk
peirra“ sagði liann, „og maðurinn á, svo
sem auðið er, að líkjast öuði; ætli pað sje
pá ofgjört, pó sannkristinn maður gjaldi
helmingi meira, enn liann er í skuld um?
En ekki er pað kunnugt, hvort honum hefir
noklcurn tíma tekizt, að láta nokkurn mann
nálgast svo fyrirmynd sína, að hann hafi
goldið sjöfallt, pó engin efi sje á pví, að
hann hefði pá orðið lifandi feginn.
Einhverju sinni spurði hermaður einn,
sem hafði orðið fyrir hraklegri meðferð af
honum: „Hvað ætlið pjer yður með alla
pessa peninga, fyrst pjer verjið peim aldrei
til neins góðs“ ? „Til hvers hefir liðsfor-
inginn vopnin sín, fyrst hann notar pau
aldrei“? svaraði nirfillinn.
En svo vjer minnumst aptur á dánar-
bú „maursins11, pá fundu peir, sem höfðu
pað til meðferðar fjölda af brjefum frá
bræðrum og frændum hins framliðna,
sem allir bjuggu upp til sveita. Efnið í
peim var sjálfsagt ekkert annað, enn ein-
lægar bænir um fjárstyrk; en „maurinn“
hefir líklega svarað frændum sínum eins og
öðrum, sem beiddu hann liðsinnis, en gátu
eldci boðið nægilegt veð: „Hjálpaðu pjer
sjálfur, pá mun öuð lijálpa pjer“. Hann
varaði sig vel á pví, að setja orðið „Jeg“ í
staðinn fyrir „öuð“, og að koma pannig í
bága við forsjónina. Eins og á pessu má
sjá vitnaði hann einatt til ýmsra greina í
biflíunni og leyfði sjer alclrei að pýða pær
nema rjett eptir (oi’ðunum) bólcstafnum.
Einhvern dag lcomu scx karlmenn
og ein kona, fyrir skiptarjettinn; litu
pau ofur tötralega út. J>etta voru sex
bræður hins látna; höfðu peir haft sinn
hverja atvinnu og konan var gipt elzta
bróðurnum, sem hafði verið múrari. En er
peir höfðu sannað frændsemi sína við okur-
karlinn, var arfinum skipt með peim og
fjelclc hverr bræðranna 7000 dali. Ættingj-
ar pessir flýttu sjer nú, að fá sjer föt með
hina allra nýjasta sniði, nema múrarinn,
hann hjelt trúlega við kalklitinn sinn og
fjekk sjer hvíta kasemírs-buru og hvítan
silkifLókaliatt. Konan hans keypti sjer hvít-