Norðanfari - 26.09.1877, Blaðsíða 3

siíögarlilíð, við austurendann á Mjösvatni.
^ðra tvo fyrirlestra hjelt jeg í Grjóvík; fjekk
jeg |>ar flesta áheyrendur að tiltölu, og voru
Þeir rnjög glaðir og fjörugir.
Hinn 2. nóvember var skólinn settur.
Kennslugreinir voru hinar sömu, og sam-
veran jafn hlíð og indæl sem í fyrra. En
eitt var leiðinlegt; hinir fjórir árvökru og
duglegu kennarar höfðu nú að eins 10 pilta
í skóla sínum. Janson hafði sjö af peim á
heimili sínu og var jeg par 14 daga með.
J>ar var fagurt heimilislíf: hænir, söngur,
lestur og hljóðfærasláttur kveld og morgun.
Jess utan milli skólatímanna fagrar og
fræðandi viðræður um marga merkilega
hluti. Bjornson (Björnstjerne) sem býr að
eíns teigslengd frá Janson, heimsótti oss
opt. „J>á var kátt í kotinu“. ÁJlir stóðu upp,
og kepptust hver við annan að heilsa skálda-
konunginum og frelsishetjunni. Hann sýndi
oss í hinn ítalska fegurðar og lista heim;
allir voru eins og í dillandi unaðsdraumi.
Enda var pað ei furða, pví að rnælska, eld-
fjör og málandi fegurð, lýsti úr öllum orð-
um hins raddsterka manns. |>areð skólinn
í Gausdal er frelsisskóli, og hefir hvorki
fyrirsetningar eða próf, pá er pað lcomið
undir námfýsi pilta hve mikið peir læra ut-
an bókar. J>etta frjálsa munnlega orð, er
mjög vel lagað að vekja og styrkja, hreinsa
og glæða hin siðferðislegu fegurðaröfl sálar-
innar, og að kenna mönnum að mennta sig
sjálfir. J>areð sjerhver óspillt sál geymir í
djúpi sínu löngun til hins góða og fagra
og öíl til að elska pað, pá ríður á, að öfl
pessi sjeu árla í æsku vanin til að elska
hið guðlega og fagra, hið almenna andlega
líf, og hið pjóðlega fjelagslíf. En hjer dug-
ar ei, að læra latínu og önnur mál, pótt
pað sje gott með. Er pað ekki sörglegt að
hinn hálfmenntaði skríll heimsins brúkar
'sín. góðu ástar og fegurðar öfl, til að hafa
gaman af holdsins fjórum guðspjöllum?
Bakkus, Mammon, Yenus og Hjegómadýrð!
Og yfir pví kvarta allir læknar og mennta-
vinir, að bleyðuskapur og lauslæti gjöri
margan af æskulýð tíma vorra árla bleikan
og magran á sál og líkama. Um vantrúna
hefi jeg áður talað. J>ótt nú pjóðháskóla-
menn leggi mikla stund á að kenna bæði
sagnafræði og góð skáldleg rit, pá forðast
peir eins og heitan eld allar töfrandi og ó-
hreinar ástarsögur og kvæði. J>ví öll mennt-
un, hversu fögur og glæsileg sem hún er,
rotnar og hrynur, ef hún er eígi byggð á
siðferðisins hreina og fasta bjargi (Ethik).
Að eins hinir hreinhjörtuðu sjá hið sanna,
guðlega, fagra og gagnlega, í dýrðarinnar,
fegurðarinnar og náttúrunnar ríki. — J>essi
munnlega, siðferðislega menntun og frelsi er
nú hin fyrsta höfuðgrundvallarregla skól-
ans. Hin önnur grundvallarregla lians er
að setja hina norrænu eddu og fornfræði í
stað hinnar grísk-rómversku fornfræði í skól-
ann. J>að er að sönnu víst, (og pví neita
ekki pjóðháskólamenn), að hin gríska forn-
fræði og menutun er hið dýrlegasta frum-
blóm allrar listar og fegurðar, sem nokkru
sinni hefir sprottið í heimi vorum. En hin
norræna fornfræði er par á mót hin vold-
ugasta útmálun hins hreinskilna drengskap-
ar og hreysti, sem ekki átti sjer stað hjá
Öðrum fornpjóðum. Eornfræði vor er að
vísu fátækari í fegurð, en par á mót lireinni
í hinu innra siðferðí en hin gríska, og sið-
gæðið er hið fyrsta, fegurðin hið annað stig
til framfara. |>ar að auk er hin norræna
fornfræði föðurarfur vor, og er pað ekki
bjett, að meta annara gjafir betur en for-
eldranna; pó pær sjeu betri, sem sjaldan
er- Sjerhver einstakur maður sem hver
heil pjóð lilýtur að heiðra feður sína; deyi
orðstír forfeðranna, deyr öll framför. En
menntun, byggð á pjóðlegri fornfræði, er
eitt liið bezta meðal til að glæða ættjarðar-
ást. jþessar tvær nefndu grundvallarreglur
skólans hafa mætt harðri mótstöðu bæði í
JDanmörk og Noregi. Og nú í vetur fór í
harðar deilur milli Bruuns og mótstöðu-
manna pjóðháskólans í Gausdal. þar voru
haldnir margir fundir, og töluðu menn mjög
skörulega. Piltar tveir urðu að fara heim;
pá voru 8 eptir, og liættu mennpá við skólann
12. marz. J>að var pungbær skilnaðarstund.
|>að er ómögulegt að útmála pá menntunar
og ættjarðar ást, sem pessir menn hafa, að
hafna 600 rd. embættum og hafa i staðinn
30 ríkisdali við skóla penna! Og Olsen
kennari, bláfátækur með konu og börn, gat
fengið 300 rd. embætti og pó vann hann
pað fyrir 30 rd. að vera við skóla penna. En
hann sem fleiri pjóðvinir vildi heldur hafa
magran líkama, hreina samvizku og andleg-
an unað, en feitan líkama, magra sál og
sofandi anda! Er petta ekki fallegt og
hetjulegt? Jú, jeg veit og, að íslendingar
eru ekki sem verstir í pessu efni. Hin
holdlega nautna-sýki er enn pá (G-uði sje
lof!) ekki jafn almenn hjá oss sem sumum
öðrum pjóðum, er menntaðri pykjast en
vjer. — Að Kristján Bruun vill í staðinn j
fyrir hinar mörgu tungur láta læra gagn-
leg handverk og iðnað í öllurn hærri skól-
um, er mjög gott. J>ví miður liefir pjóð-
háskólinn enn pá mjög lítið af iðnaði og er
pað hans galli sem allra annara skóla. En
er pað svo hægt, að kenna í skóla bæði
andlegt og verklegt undir eins? Jú ef
kennararnir eru margir. Og vjer vonum
að fá skóla, sem getur bæði menntað í anda
og kennt iðnað til handa. — Bruun talaði
um hinn andlega dauða í alpýðuskólunum.
Eundir voru fimm að tölu og fullt hús.
J>að var mjög háleit og fögur sjón að sjá
hina djörfu og hreinu andans hetju Bruun,
með hið bjarta og góðmannlega andlit, hina
skæru, áhrifamiklu rödd, hið einfalda og
kröptuga mál, standandi í ræðustólnum á
móti andlitum margra óvina, og pó talaði
hann án alls ofsa og bráðræðis. Já, hans
verstu fjandar neyðast æ til að hrósa hans
drengilegu hreinskilni. Einbeittur Yylgir
hann æ skoðun sinni, prátt fyrir háð og
hatur og fortölur. — Barnafrískólinn, sem
Bruun og aðrir pjóðháskólamenn vilja hafa,
er mest innifaliun í munnlegri frjálsri kenn-
ing í kristindómi og sagnafræði og öðru.
Jeg lield, að hann sje góður fyrir góð, við-
kvæm og vel uppalin börn. En hjer eru
pað foreldrarnir, sem eiga að hafa rjett til
að velja kennara fyrir börn sín; en í al-
pýðuskólunum hafa foreldrar lítinn rjett
yfir börnunum. Margt fieira gæti jeg sagt
um mismun alpýðuskóla og barnaskóla. En
pað gjöri jeg ekki fyrr en jeg hefi fengið
fasta og ljósa skoðun á peim efnum. Mín
skoðun er sú (og hana hefir Bruun), að
bezt væri að hafa kristilegan pjóðmennta-
skóla fyrir alla, sem vilj a verða húsfeðu’r,
svo að foreldrar og húsbændur yrðu kenn-
arar fyrir börn og lijú, pví pegar ómennt-
aðir foreldrar mennta börn sín, pá vita all-
ir, hvernig pau verða stundum. J>að er varla
nokkurstaðar svo gott og föðurlegt samband
milli húsbænda og hjúa sem viða hjá oss,
og hversu miklu betra yi'ði pað pó, ef mennt-
un væri meiri, og bærist frá munni bænda
til allra á heimili.nu. þámundi hroðaliáttur
fiýja, en hlýðni og reglu próast á bæjum
vorum.
Að loknum skólatímanum í Gausdal
for jeg til pjóðháskólans í Sögutúni. Sögu-
tún er skammt frá Stórahamri á skógi
klæddu nesi, austan við Mjösvatn, 6 mílur
frá Gausdal. Óli Arvesen er nú yfirkenn-
ari við skóla penna. Hann er ritstjóri pess
blaðs er lieitir „Oplandets Avis“; rita jeg
í pað greinir um ísland. Hann er djarfur og
fjörúgur maður, árvakur og ákafur. þar er
mjög fjörugt og hrífandi æskulíf. þar var
jeg sex vikur og hjelt marga fyrirlestra um
ísland bæði á hátíðinni og öðrum lielgidög-
um. þar pótti mjer gaman að vera. Hinn
gáfaðasti og fjörugasti æskulýður í staðnum
hópaðist saman í hundruðum kringum mig
pegar jeg talaði. Og Óli Arvesen kallaði
allan herinn saman með greinum og áskor-
unum um pað efni í blaði sínu. Hjer voru
haldnar margar tölur um ísland; pað var
eins og í Niðarósi gamla. J>að getur verið,
að margir landar mínir spyrji nú: Er petta
nokkur alvara? Ætli pað sje eklci nýunga-
girni? Mundu pessir ungu menn skeyta
nokkuð um ísland ef á lagi? Hjer til
svara jeg: Menn mega eklci heimta of mikið
af heiminum. Menn hafa um svo margt að
hugsa, og í svo mörg horn að líta, bæði í
Noregi og annarstaðar. Eigi að síður hlýt-
ur hver með barnslegu pakklæti að taka á
móti sjerhverjum góðvilja, og grípa hina
fljúgandi augnabliks gleði; njóta hennar í
nútíðinni, en treysta henni ekki of mikið.
|>ó verður maður (ef maður vill heita mennt-
aður) að forðast alla smásmuglega tortryggni,
j pví pað særir alla góða menn. — Alvara og
stöðuglyndi býr í liinum menntaða æskulýð
í Noregi, pó misjafnt sje. — En mundúm
vjer sýna nokkrum bóndasyni meiri gest-
risni, vináttu og hjálp, ef hann kæmi til Is-
lands, en Norðmenn hafa sýnt mjer? |>að
er gáta! Yjer skulum pví eigi heimta meiri
hjálp, kurteisi og staðfestu af öðrum, en vjer
sjálfir sýnum. — Eptir að skólatíð var úti
á Sögutúni byrjaðí jeg hinn 10. maí sumar-
ferð mína. Eerðast jeg enn pá, og mun
ferðast til haustsins. J>á rita jeg um hina
aðra sumarferð mína i Noregi. Nú fer jeg
um suður- og vesturhluta Noregs.
Ritað í júlímánuði 1877.
f Pjetur (xuðjohnsen (hreppstjóra á
Uppsölum í Eyjafirði Sigurðssonar) „organ-
isti“ við Beykjavíkur dómkirkju, andaðist
eptir fárra daga legu 25. p. m. Hann var
fæddur 29. nóvember 1812. Hann lærði í
Bessastaðaskóla, og útskrifaðist vorið 1835,
og sigldi samsumars til Kaupmmannahafn-
ar til að læra söngfræði og hljóðfæraaslátt,
og tók hljóðfæraleikara próf 1841. Kom
inn síðan og stundaði barnakennslu í Beykja-
vik. Yarð söngkennari við Reykjavíkur-
skóla veturinn 1846—47, og svo síðan til
dauðadags, að undanteknum vetrinum 1849
—50, er hann var settur sýslumaður í Ár-
nessyslu, sömuleiðis hafði hann á hendi,
hljóðfærasönginn við Reykjavíkurdómkirkju
til dauðadags.
Ritverk hans voru pessi:
Btafrófskver lianda börnum, prentað í Rvík.
1844, 48 bls., 12.
Islenzk Sálmasöngs- og Messu-bók með nót-
um. Kmh. 1861, 4 +180 bls. 8.
Leiðarvísir til pekkingar á sönglistinni. Rv.
1870, IV + 100 bls. 12.
Boðsbrjef um príraddaða sálmasöngsbók, (er
hann hafði í smíðum). Rvík 1877.
Grafskript yfir M. faktor Mattiesen, prent-
uð sjerstök og aptan við Líkræðux-nar,
Rvík 1860.
Grafskript yfir Guðrúnu Steindórsdóttur
Mattiesen sjerstök og við líkræðurnar.
Rvík 1860.
Grafskript yfir Jón Steingrímsson. Rv. 1860.
Grafskript yfir Málfriði Jónsdóttur Steen-
back. Rvik 1862.
Grafskript yfir húsfrú Guðrúnu Marteins-
dóttur. Rvík 1864.
Grafskript yfir húsfrú Guðríði Magnúsdótt-
ur. Rvík 1873.
Æfiágrip Odds snikkara Guðjohnsen. Rvik
1860.