Norðanfari


Norðanfari - 02.11.1877, Síða 1

Norðanfari - 02.11.1877, Síða 1
Sendur kaupendum hjer á landi kostnaðarlaust; verð hverra 10 arka af árg. 1 kr., einstök nr. 16 aura, sölulaun 7. hvert. NORMl'AM, Auglýsingar eru teknar í blað- ið fyrir 8 aura liver lína. Við- aukablöð eru prentuð á kostnað hlutaðeigenda. 16. ár. Annan októher p. á. andaðist á Hall- ormsstað í Skógum húsfrú Bergljót Gruttormstfóttir, 68 ára, kona Sigurðar prófasts Grunnarssonar (E. af Dbr.). Hún var dóttir hins nafn- kennda og lærða prófasts, Huttorms Páls- sonar á Vallanesi, elzt af hans mörgu börnum, sem komust til fullorðins ára. Vorið 1841 gekk hún að eiga Sigurð stúdent Gunnarsson (ættaðan ur Norður- landi), sem hún hafði nú lifað saman við í ástsamlegu hjónabandi rúm 35 ár og varð 11 barna auðið með honum, sem öll voru dáin á undan henni, nema 2 dætur, sem nú lifa eptir hjá föður sínum. Fyrir fám árum hafði hún veikst hættulega af lungnabðlgu, sem pá var faraldursveiki og náði aldrei síðan heilsu. Nú var pað og samskonar veiki, sem leiddi hana til dauða. Fyrir 3 árum fór hún að missa sjón tilíinningarlaust og var nú orðin nærri sjónlaus. Svo hafði og verið um föður hennar, að hann missti sjón á miðjum sjötugsaldri og varð síðan blindur til 87. aldursárs, pá hann and- aðist, Borgljót sáluga var einkagóð kona, bezta móðir barna sinna og húsmóðir sins fjölmenna heimilis, skyldurækin og dugnaðarsöm, blíðlynd, ástúðleg og trygg vinum sínum, umburðarlynd og polinmóð í allri lífsreynzlu og geymdi til elli ró- legt, blítt og barnlegt hugarfar. Hún elskaði einingu, siðprýði og reglusemi og var alla æíi eins og friðarengill síns heim- ilis. J>essa góðu merkiskonu syrgja nú hjartanlega maður hennar, sjálfur aldrað- ur og preyttur, dætur peirra sem eptir lifa og fósturbörn, er henni var annt um eins og móður, og allir sem pekktu hana bezt. Um lagfæringu á sjómannamáli voru, cinkum viðvíkjándi pil- skipuin og áttavita. i. J>að er, eins og kunnugt er, langt síð- an að íslendingar tóku að veita pví eptir- tekt, hve illa tunga peirra eða pjóðmál var komið, bæði fyrir pað, hve mörg erlend orð höfðu unnið sjer par nokkurs konar hefð, og svo pað, hve pau, sem tungunni annars eru eiginleg, voru aflöguð eða villt í pýðingu sinni. Um petta hafa nú á hinum síðari tímum ýmsar bendingar komið frá fræði- iQönnum vorum, og pótt enn pá skorti mik- xð á að vel sje, verður pví pó eigi með sönnu neitað, að petta hefir mjög miklum Unabótum tekið, og pað svo miklum, að pau 0rð> er um næstliðin aldamót voru í prent- uðum bókum góð og gild kölluð, pykja nú í úaglegu alpýðumáli öldungis eigi hafandi. ]?að er reyndar satt, að daglega málið, er liver talar við annan, er síður vandað en bókmálið, eins 0g eðlilegt er, par eð bók- málið kemur helzt frá menntuðum mönnum, er nta pað eptir svo nákvæmum athugun- um, er peim gefst kostur á; en daglega Akureyri, 2. nóvember 1877. málið kemur eigi síður frá alpýðunni held- ur en hinum menntaðri, án pess að löngum umhugsunum eða málfræðislegum rannsókn- um verði par við komið; en samt sem áður megum vjer eiga pað víst, eins og reynslan líka sannar, að eptir pví sem bókmálið lag- ast, tekur daglega málið einnig smámsaman framförum. |>að mun eigi fjærri sanni, að í ýmsum veiðistöðum og umhverfis kauptún muni tunga vor einna mest blandin og af- böguð vera, og kemur pað líklega til af pví, að samgangur við erlenda menn er par mest- ur, enda er pað haft á orði hjá fleirum en íslendingum einum, að sjómenn sjeu eigi vandir að tungu sinni. Mörgum af erlend- um sjómönnum er líka í pessu tilliti mikil vorkunn, að pví leyti, sem peir eru mest- an hluta ársins í sífelldum ferðum milli ýmsra landa og ýmsra pjóða, og pað stund- um svo, að eingir samlendir peim eru í för með peim; en um flesta af sjómönnum vor- um er allt öðru máh að gegna; peir stunda veiði sína með samlendum mönnum um- hverfis fósturjörð sína og hafa eigi saman við erlenda menn að sælda, nema lítinn hluta af árinu og nokkrir svo að segja al- drei, og pó einkenna peir skip sín, áhöfn og sýslanir, flest með erlendum nöfnurn, einkum peir, sem eru á hinum stærri, pað er að segja pilskipunum. Jpetta má nú að vísu undarlegt kalla, pareð margir af mönn- ura pessum eru pjöðlygir og tala að öðru leyti engu siður hreint mál en aðrir, og pví undraverðara er pað fyrir pað, að nokkrir af peim hafa kvartað yfir, hve óviðkynnilegt sjer pætti, að geta eigi greint petta með móðurmáli sínu; en hjer er nokkuð að at- huga: skip pessi eru ýmist smíðuð erlendis, eða pótt hjer sjeu smíðuð, pá samt með er- lendu lagi, svo að flest, er til peirra heyrir, heldur hinum erlendu nöfnum, pótt sum peirra kunni rangfærð að vera, og pótt menn vildu greina petta með íslenzkum orð- um, virðist pað i fyrsta áliti eigi svo hægt, bæði fyrir pað, að hin upprunalegu íslenzku skipalieiti eru nú flest eigi einungis orðin oss óskiljanleg, heldur öldungis horfin, og svo hitt, að sumt pað, er vjer finnum á pessarar tíðar skipum, getur engan veginn svarað til nokkurs pess, er á forntíðar-skip- unum var; en allt fyrir pað getur mjer eigi annað skilizt, en bót verði á psssu ráðin, en til pess purfa öll beiti pau, er á skipum tíðkast, pjóðkunn að verða, svo að hásetar eigi villist á hinúm nýju nöfnum, er helzt ætti að vera hin sömu yfir allt land, svo síðari villan verði eigi verri hinni fyrri. J>að liggur nú í augum uppi, að par sem pví verður við komið, ætti að hafa hin fornu íslenzku nöfn, en par sem pað verður eigi, yrði að smíða nýgjörfinga, sem efalaust mætti vel fara ef haglega væri að farið. J>að er nú hvorttveggja, að jeg er skipum pessum og búnaði peirra svo ókunnugur, og hitt, að jeg liefi eigi Þá pekkingu á forn- sögum vorum eða er málinu svo vaxinn, að jeg í pessu tilliti geti lagt pað til, er gagna kunni, en fyrr er vansmíði, en að engu megi nýta; fyrir pví læt jeg mjer lynda, að til týna nokkur orð með peim breytingum, er mjer hafa hugkvæmst, í pvi trausti, að aðrir, sem betur kunna, vorkenni fáfræði mína og taki eigi að síður pessar bending- ar mínar til athugunar: — 141 — Nr. 71—72. Mastur (Mast) =%>; sigla, siglutrje. Bugspjót (Bugspryd) — brandur. Bóma (Bom) — beitiás. Gaffall (Gaffel) = greipirá. Stórsogl (Storseil) === aptursegl. Skonprtusegl = miðsegl. GaífáltOppur == stangartoppur, fremri og eptrí. Brastoppur == aktoppur. Brös = akreip. Fokka == framsegl. Jagarboma = brandauki. Jagar = brandaukasegl, og brandauka- kaðall, er pað hangir á. Klyvur = brandsegl, og brandkaðall, er pað hangir á. Stagfokka = stafnsegl, og stafnkaðall, er pað hangir á. Breiðfokka = pversegl. Millumstagur = stag, og segl pað er par til hlýðir stagsegl. Klófal = dragreip, kennt við pað segl, er pað hlýðir. Pikkfal = ristog. Niðurhalari = fellitog. Bomdicki = lyptikaðall, ljettir. Yeglínur = gangrimar. Bardun = bóglínur. Tallie = hjólkaðall. Tallielöber = rennikaðall. Talíukrókur = dráttarkrókur. Blökk = hjólroóðir. Jomfrú = skegla. Rutt = stjórnhjól, par af hjólstjórn mót- sett sveifarstjórn. Dregg = leguakkeri, pað er að segja pað akkeri, er hefir fleiri fleina en tvo mót- sett landakkeri. Boie = dufl, hnakkmiði.1 Boietoug = duflstrengur. Tvíhlaupari = fyrirrennari. Spil = akkerisvinda, vindás.2 Kranbjælke = akkerisbogi, akkerisbiti. Keðja (Kjæde) = rekindi. Gallion = trjóna. Fangalína = stafnfesti. Káeta (Kahyt) = lypting. Káetukappi = yfirlypting. -< Dekk (Dæk) = pilfar, piljur. Lugar = fyrirrúm. Lest = búlkarúm. Strákjölur = drag. Klys = festargauga. "Vantar = höfuðbendur! Rustjárn = kaðalhöld. Klossrif = nauðrif. Koffnagl = hnykkastafur.5 Flagg = veifa. Fioi = veðurviti. Kompas = áttaviti, leiðarsteinn. Varp = færsla.4 Kjeve = færsluklofi. Pumpa = dæla. Skjöd — skaut, kló. Stagvending — upp í hvarf. 1) Ólafs Tryggvasonar sögu, sbr. Jóns lagabók. 2) Bjarnar sögu Hítdælakappa, sbr. Njálu. 3) Sjá Laxdælu. 4) Yarp er í rauninni fornt orð, sjá Konráðs orðabók, mætti annars kalla fram- færslu eða apturfærslu, og par af færslu- kaðal eða streng.

x

Norðanfari

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Norðanfari
https://timarit.is/publication/88

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.