Norðanfari - 02.11.1877, Síða 1
Sendur kaupendum hjer á landi
kostnaðarlaust; verð hverra 10
arka af árg. 1 kr., einstök nr.
16 aura, sölulaun 7. hvert.
NORMl'AM,
Auglýsingar eru teknar í blað-
ið fyrir 8 aura liver lína. Við-
aukablöð eru prentuð á kostnað
hlutaðeigenda.
16. ár.
Annan októher p. á. andaðist á Hall-
ormsstað í Skógum húsfrú Bergljót
Gruttormstfóttir, 68 ára, kona
Sigurðar prófasts Grunnarssonar (E.
af Dbr.). Hún var dóttir hins nafn-
kennda og lærða prófasts, Huttorms Páls-
sonar á Vallanesi, elzt af hans mörgu
börnum, sem komust til fullorðins ára.
Vorið 1841 gekk hún að eiga Sigurð
stúdent Gunnarsson (ættaðan ur Norður-
landi), sem hún hafði nú lifað saman við
í ástsamlegu hjónabandi rúm 35 ár og
varð 11 barna auðið með honum, sem öll
voru dáin á undan henni, nema 2 dætur,
sem nú lifa eptir hjá föður sínum.
Fyrir fám árum hafði hún veikst
hættulega af lungnabðlgu, sem pá var
faraldursveiki og náði aldrei síðan heilsu.
Nú var pað og samskonar veiki, sem
leiddi hana til dauða. Fyrir 3 árum fór
hún að missa sjón tilíinningarlaust og var
nú orðin nærri sjónlaus. Svo hafði og
verið um föður hennar, að hann missti
sjón á miðjum sjötugsaldri og varð síðan
blindur til 87. aldursárs, pá hann and-
aðist,
Borgljót sáluga var einkagóð kona,
bezta móðir barna sinna og húsmóðir
sins fjölmenna heimilis, skyldurækin og
dugnaðarsöm, blíðlynd, ástúðleg og trygg
vinum sínum, umburðarlynd og polinmóð
í allri lífsreynzlu og geymdi til elli ró-
legt, blítt og barnlegt hugarfar. Hún
elskaði einingu, siðprýði og reglusemi og
var alla æíi eins og friðarengill síns heim-
ilis.
J>essa góðu merkiskonu syrgja nú
hjartanlega maður hennar, sjálfur aldrað-
ur og preyttur, dætur peirra sem eptir
lifa og fósturbörn, er henni var annt um
eins og móður, og allir sem pekktu hana
bezt.
Um lagfæringu á sjómannamáli
voru, cinkum viðvíkjándi pil-
skipuin og áttavita.
i.
J>að er, eins og kunnugt er, langt síð-
an að íslendingar tóku að veita pví eptir-
tekt, hve illa tunga peirra eða pjóðmál var
komið, bæði fyrir pað, hve mörg erlend orð
höfðu unnið sjer par nokkurs konar hefð,
og svo pað, hve pau, sem tungunni annars
eru eiginleg, voru aflöguð eða villt í pýðingu
sinni. Um petta hafa nú á hinum síðari
tímum ýmsar bendingar komið frá fræði-
iQönnum vorum, og pótt enn pá skorti mik-
xð á að vel sje, verður pví pó eigi með
sönnu neitað, að petta hefir mjög miklum
Unabótum tekið, og pað svo miklum, að pau
0rð> er um næstliðin aldamót voru í prent-
uðum bókum góð og gild kölluð, pykja nú
í úaglegu alpýðumáli öldungis eigi hafandi.
]?að er reyndar satt, að daglega málið, er
liver talar við annan, er síður vandað en
bókmálið, eins 0g eðlilegt er, par eð bók-
málið kemur helzt frá menntuðum mönnum,
er nta pað eptir svo nákvæmum athugun-
um, er peim gefst kostur á; en daglega
Akureyri, 2. nóvember 1877.
málið kemur eigi síður frá alpýðunni held-
ur en hinum menntaðri, án pess að löngum
umhugsunum eða málfræðislegum rannsókn-
um verði par við komið; en samt sem áður
megum vjer eiga pað víst, eins og reynslan
líka sannar, að eptir pví sem bókmálið lag-
ast, tekur daglega málið einnig smámsaman
framförum. |>að mun eigi fjærri sanni, að
í ýmsum veiðistöðum og umhverfis kauptún
muni tunga vor einna mest blandin og af-
böguð vera, og kemur pað líklega til af pví,
að samgangur við erlenda menn er par mest-
ur, enda er pað haft á orði hjá fleirum en
íslendingum einum, að sjómenn sjeu eigi
vandir að tungu sinni. Mörgum af erlend-
um sjómönnum er líka í pessu tilliti mikil
vorkunn, að pví leyti, sem peir eru mest-
an hluta ársins í sífelldum ferðum milli
ýmsra landa og ýmsra pjóða, og pað stund-
um svo, að eingir samlendir peim eru í för
með peim; en um flesta af sjómönnum vor-
um er allt öðru máh að gegna; peir stunda
veiði sína með samlendum mönnum um-
hverfis fósturjörð sína og hafa eigi saman
við erlenda menn að sælda, nema lítinn
hluta af árinu og nokkrir svo að segja al-
drei, og pó einkenna peir skip sín, áhöfn
og sýslanir, flest með erlendum nöfnurn,
einkum peir, sem eru á hinum stærri, pað
er að segja pilskipunum. Jpetta má nú að
vísu undarlegt kalla, pareð margir af mönn-
ura pessum eru pjöðlygir og tala að öðru
leyti engu siður hreint mál en aðrir, og pví
undraverðara er pað fyrir pað, að nokkrir
af peim hafa kvartað yfir, hve óviðkynnilegt
sjer pætti, að geta eigi greint petta með
móðurmáli sínu; en hjer er nokkuð að at-
huga: skip pessi eru ýmist smíðuð erlendis,
eða pótt hjer sjeu smíðuð, pá samt með er-
lendu lagi, svo að flest, er til peirra heyrir,
heldur hinum erlendu nöfnum, pótt sum
peirra kunni rangfærð að vera, og pótt
menn vildu greina petta með íslenzkum orð-
um, virðist pað i fyrsta áliti eigi svo hægt,
bæði fyrir pað, að hin upprunalegu íslenzku
skipalieiti eru nú flest eigi einungis orðin
oss óskiljanleg, heldur öldungis horfin, og
svo hitt, að sumt pað, er vjer finnum á
pessarar tíðar skipum, getur engan veginn
svarað til nokkurs pess, er á forntíðar-skip-
unum var; en allt fyrir pað getur mjer eigi
annað skilizt, en bót verði á psssu ráðin,
en til pess purfa öll beiti pau, er á skipum
tíðkast, pjóðkunn að verða, svo að hásetar
eigi villist á hinúm nýju nöfnum, er helzt
ætti að vera hin sömu yfir allt land, svo
síðari villan verði eigi verri hinni fyrri.
J>að liggur nú í augum uppi, að par sem
pví verður við komið, ætti að hafa hin fornu
íslenzku nöfn, en par sem pað verður eigi,
yrði að smíða nýgjörfinga, sem efalaust
mætti vel fara ef haglega væri að farið.
J>að er nú hvorttveggja, að jeg er skipum
pessum og búnaði peirra svo ókunnugur, og
hitt, að jeg liefi eigi Þá pekkingu á forn-
sögum vorum eða er málinu svo vaxinn, að
jeg í pessu tilliti geti lagt pað til, er gagna
kunni, en fyrr er vansmíði, en að engu
megi nýta; fyrir pví læt jeg mjer lynda, að
til týna nokkur orð með peim breytingum,
er mjer hafa hugkvæmst, í pvi trausti, að
aðrir, sem betur kunna, vorkenni fáfræði
mína og taki eigi að síður pessar bending-
ar mínar til athugunar:
— 141 —
Nr. 71—72.
Mastur (Mast) =%>; sigla, siglutrje.
Bugspjót (Bugspryd) — brandur.
Bóma (Bom) — beitiás.
Gaffall (Gaffel) = greipirá.
Stórsogl (Storseil) === aptursegl.
Skonprtusegl = miðsegl.
GaífáltOppur == stangartoppur, fremri og
eptrí.
Brastoppur == aktoppur.
Brös = akreip.
Fokka == framsegl.
Jagarboma = brandauki.
Jagar = brandaukasegl, og brandauka-
kaðall, er pað hangir á.
Klyvur = brandsegl, og brandkaðall, er
pað hangir á.
Stagfokka = stafnsegl, og stafnkaðall, er
pað hangir á.
Breiðfokka = pversegl.
Millumstagur = stag, og segl pað er par
til hlýðir stagsegl.
Klófal = dragreip, kennt við pað segl,
er pað hlýðir.
Pikkfal = ristog.
Niðurhalari = fellitog.
Bomdicki = lyptikaðall, ljettir.
Yeglínur = gangrimar.
Bardun = bóglínur.
Tallie = hjólkaðall.
Tallielöber = rennikaðall.
Talíukrókur = dráttarkrókur.
Blökk = hjólroóðir.
Jomfrú = skegla.
Rutt = stjórnhjól, par af hjólstjórn mót-
sett sveifarstjórn.
Dregg = leguakkeri, pað er að segja pað
akkeri, er hefir fleiri fleina en tvo mót-
sett landakkeri.
Boie = dufl, hnakkmiði.1
Boietoug = duflstrengur.
Tvíhlaupari = fyrirrennari.
Spil = akkerisvinda, vindás.2
Kranbjælke = akkerisbogi, akkerisbiti.
Keðja (Kjæde) = rekindi.
Gallion = trjóna.
Fangalína = stafnfesti.
Káeta (Kahyt) = lypting.
Káetukappi = yfirlypting. -<
Dekk (Dæk) = pilfar, piljur.
Lugar = fyrirrúm.
Lest = búlkarúm.
Strákjölur = drag.
Klys = festargauga.
"Vantar = höfuðbendur!
Rustjárn = kaðalhöld.
Klossrif = nauðrif.
Koffnagl = hnykkastafur.5
Flagg = veifa.
Fioi = veðurviti.
Kompas = áttaviti, leiðarsteinn.
Varp = færsla.4
Kjeve = færsluklofi.
Pumpa = dæla.
Skjöd — skaut, kló.
Stagvending — upp í hvarf.
1) Ólafs Tryggvasonar sögu, sbr. Jóns
lagabók.
2) Bjarnar sögu Hítdælakappa, sbr. Njálu.
3) Sjá Laxdælu.
4) Yarp er í rauninni fornt orð, sjá
Konráðs orðabók, mætti annars kalla fram-
færslu eða apturfærslu, og par af færslu-
kaðal eða streng.