Norðanfari - 02.05.1879, Blaðsíða 1
18. ár.
NORBAIFARL
Ákureyri, 2. maí 1879. Nr. 21—23.
Dm
jarðyrkju á íslandi, m. fl.
(Niðurl.). Eitt, sem gagnar mjög garð-
yrkjunni og enn er ótalið, eru hinar svo-
kölluðu liitakistur. (Drivbænker). J>ær eru
notaðar alstaðar í liinum kaldari löndum, þar
sem garðyrkja ‘er stunduð til muna, pví með
peim geta hienn lengt vaxtartímann fyrir
.pær jurtir er þvirfa pess, og í peim tilgangi
eru pær fundnar upp.
, Menn hafa fleiri tegundir af pessum
hitakistum eptir pví, hvernig pær eiga að
notast. pannig eru til bæði alheitar og
hálfheitar kistur. Vjer skulum hjer drepa
lítið eitt á'eina peirra. Maður tekur hesta-
tað, sem cr nýtt eða sem hiti er í, og legg-
ur pað par, sem kistan á að vera, t. d. á
einn stað á ■ móti suðri. Hestataðið hitnar
■svo optast nær af sjálfusjer eptirlítinn tíma,
við gang sem lcemur í pað, ef pað er ekki
•orðið heitt áður pað er tekið. Vilji pað ekki
verða nógu heitt, má einnig hafa meðöl til
að koma hitanum í pað, svo sem óslokið
kalk, er vatn hellist á, sjóðandi, vatn o. s. frv.
J>egar svo lrestátaðið er orðið nógu heitt, er
kistan iátin . efan á pað, og hún fyllt' til
hálfs meðAuMfldu, sem tekin er úr garðinum.
Kistan er búin til úr trje, helzt plönkum,
og líkrst gluggakarmi cða hotnlausri kiatu
með gluggum með rúðum í að ofanverðu,
sem hægt er að taka af og leggja á eptir
vild sinni. Stærðin á kistunum og mikilleiki
hestataðsins, fer eptir stærðinni á garðinum.
Hcstataðið parf samt að vera æði pykkt til
pess pað hatdi lengi í sjer liitanum, og mold-
in ofan á pví niá ekki vera minni en '6—B
puml. á pykkt. Síðan er sáð í pessar kistur
fræi af jurtum, sem purfa ianga vaxtartíð,
pví við hitann af hestataðinu, sem leggnr upp í
moldina, geta pær vaxið par, pó pær geti
pað ekki annarstaðar fyrir kulda, og með pví
móti er hægt að sá peim eiuum eða jafnvel
tveim mánuðum fyr en annars. |>egar kald-
ast er, og á nóttunni má einnig breiða eitt-
hvað ofan á pessar kistur, sem aptur tekst
af pegar heitt er. J>egar svo plönturnar eru
orðnar nokkuð stórar, takast pær upp úr
kistunum og flytjast á pann stað, sem peim
er ætlaður yfir sumarið.
Sje nú allt petta viðhaft, sem lijer er
upp talið, jafnframt ástundan og góðri kunn-
áttu við ræktunina á garðsávöxtunum, pá er
væntanlegra að garðyrkjan geti prifizt hjá oss,
og orðið oss að miklum notum, pví pó hún
hafi ekki orðið pað liingað til, eða tekist illa,
par sem hún heíir verið reynd, pá er pað
ekki nema von, er vantað liefir ræsan, vaxta-
skipti, jörðin illa blönduð, lítið borið á,
engar liitakistur, og ef til vill lítil sem eng-
in kunnátta 1 neinu. Oss liggur jafnvel við
að halda að flestar pær garðjurtir, sem upp
eru taldar, geti ef lag er með vaxið lijá oss.
Sömuleiðis eru pað stöku tegundir af vínberj-
um, er pola vel kulda, eða sem vaxa norðarlega
og hátt til fjalla. Eru pað einkum sólhcr
og ríbsber. J>essar tvær tegundir og jafnvel
íleiri, getum vjer eflaust ræktað, og haft af
peim gagu og gaman. J>ar að auki jarðarber,
rabarber, o. fl. Einnig gætum vjer sjálfsagt
ræktað ýmsar smáviðar-tegundir, sem einung-
is eru til prýðis og engan ávöxt gefa, og
jiar að auki margskonar blóm, ekki einungis
í pottum inní húsum vorum, heldur í jurta-
görðunum.
J>að væri ef til vill ekki svo illa tilfallið,
að minnast lítið eitt á skógrækt hjá oss um
leið og jarðyrkjuna, pví jarðyrkjan og skóg-
ræktin standa í mjög nánu sambandi liver
við aðra. Skógræktin væri oss sannarlega nauð-
synleg ekki síður en jarðyrkjan, og pað munu
menn finna einna bezt, pegar peir eru að kaupa
timbrið lijá verzlunarmönnum vorum, en
skógræktin er pó pað, sem aldrei getur tek-
izt eins vel lijá oss, eða komið oss að eins
góðum notum eins og jarðyrkjan, og pví síð-
ur eins fljótum. Skógræktin gæti að sönnu
orðið oss að miklum hagnaði eins og öðrum
pjóðum, ef hún gæti tekizt eins vel hjá oss
eins og annarstaðar, par sem hún er stund-
uð, en pað er pó pað sem ekki verður, eða
að minnsta kosti getur skógræktin hjá oss
ekki orðið nema takmörkuð, pannig að pað
verða ekki nema stöku trjátegundir er vjer
getum ræktað.
J>ær trjátegundir er ætlandi væri að vjer
gætum ræktað, er fyrst og fremst pað, sem
vjer höfum, eða birki og reyni. Reynirinn
ar að sönnu lítilsverður sem skógartrje, en er
allvel fallinn til að plantast kringum hús, og
sem forsælutrje með fram veigi. Birki par
á mót, heíir mikla pýðingu fyrir oss, par
sem pað er hið eina trje, sem teljandi er að
vaxi lijá oss, og pessvegna getum vjer einn-
ig plantað pað, en fyrst af öllu ættum vjer
pó að láta oss mjög annt um, að friða og
bæta pær litlu leifar, sem enn eru eptir af
birkiskóg hjá oss, pví pað ei^ óefað að pað
mætti gjöra fjarska mikið í pví tilliti.
Af útlendum skógartrjám verða pað pví
miður ekki margar tegundir, er vjer getum
ræktað, og ekki nema pær, sem bezt pola
kuldann, og pa,r af fylgir að minna verður
hægt að taka tillit til gæðanna eða stærðar-
innar á trjánum við skógrækt vora. Af greni
er pað pó ein tegund, er vjer vafalaust get-
urn ræktað, og pað erhvítagreni (Abiesalba).
J>að polir allt að 40° R. kulda, og vex jafn-
vel par sem ekki fer frost úr jörðu yfir sum-
arið, en pað heíir ekki eins góðan við, nje
verður eins stórt eins eg almennt greni, pó
getur pað orðið lijer um bil 50 feta á hæð,
og sjálfsagt pættumst vjer betur staddir, ef
vjer ætturn stóra skóga af peirri liæð, pó
viðurinn væri ekki sem allra beztur. Sama
er að segja um svokallaða bjarg- eða búsk-
furu (Pinus montam) að hún óefað getur
vaxið hjá oss, pví hún polir jafnvel meiri
kulda en hvítagrenið, en viðurinn er heldur
ekki eins góður og af annari furu. Húnverð-
ur 30 feta á hæð. J>að væri heldur ekki ó-
hugsandi að fleiri furutegundir gæti vaxið
hjá oss, svo sem norsk fura (P. sylvestris),
er vex norður við íshaf, og austurrísk fura
(P. austriaca), en pað verður pó ekki sagt
með vissu fyr en með reynslunni.
Af öðrum trjátegundum höldum vjer ó-
liætt að scgja að almur (Ulmus) geti vaxið
- 41-
hjá oss, pví pað er trje, sem polir vel kulda
og sjóstorma; pað vex norður við lieimskauts-
baug. Álmurinn getur orðið allt að 100
fetum á hæð. Meðal liæð er 60 fet. Hann
vex fljótt og gofur góðan efnivið.
J>essar prjár viðartegundir eru pær, sem
vafalaust geta vaxið hjá oss, en pað eru Ilka
fleiri, sem mikil líkindi eru til að gæti pað
svo sem ösp (Populus tremula), lieypur
(Prunus padus) og píll (Salix) og jafnvel
enn fleiri, en pað verður ekki sagt með vissu,
og pað er einungis reynslau, er getur stað-
fest pað.
Öspin t. d. polir vol kulda og storm.
Hún vex mjög fljótt eða er fullvaxin á 40—
50 árum og getur orðið 100 fet á hæð og
fleiri faðmar ummáls. Viðurinn er laus, og
er mikið hafður í eldspítur, en getur einnig
notast til húsa. Heypur vex bæði hátt til
fjalla og mjög norðarlega og polir vel storrn.
|>að er fallegt trje og gefur góðan efnivið.
Píllinn er einungis hafður í körfur og til
sviga og er fullvaxinn til pess á 3—4 árum,
er liann pá skorinn, cn ræturnar geta endst
í 20—30 ár, og pannig borið 6—7 sinnum
píl, sem fullvaxinn er í sviga.
Gætum vjer nú ræktað pessar trjáteg-
undir, er nú eru taldar, væri sannarlega
mikið unnið, og ef svo væri ættum vjer að
leggja stund á skógræktina af öllu nxegni
vcgna eptirkomandi tímanmx. Vjer erum
samt hræddir um að peim, sem ekki finnst
tilvinnandi að stunda jarðyrkju lijá oss, íinn-
ist pað enn síður um skógræktina, pví skóg-
ræktin gefur ekkert beinlínis af sjer fyr en
eptir hálfan eða lieilan mannsaldur, hcldur
hefir lnin árlega mikinn kostnað í fór með
sjer, ef hún á að verða að gagni, Skógræktin
gefur að sönnu óbeinlínis töluverðan árlegan
ágóða, par sem hún heppnast, pað er að
segja, pað sem trjen vaxa árlega pangað til
pau eru fullvaxin til að höggvast, en sá á-
góði kann ef til vill mörgum að finnast. ljett-
vægur, eða einkum peim, sem farnir eru að
eldast og ekki eiga von á að njóta ávaxtauna
af erliði sínu sjálfir.
Vjer höfum nú mcð línum pessiun leit-
ast við að sýna fram á, hverja pýðingu jarð-
yrkjan geti haft fyrir oss, en vera má að
sumum kunni að íinnast farið æði hátt í pví
tilliti og haldi sumt af pví vera grobb eða ó-
missandi. J>að er nú lxver og einn bær að
ráða sinni skoðun bæði urn pað og jarðyrkj-
una yfir höfuð, vjer liöfum einungis sagt
sannfæringu vora og nauðgum engum til að
trúa öðru en pví sem honum bezt pykir.
Oskandi væri samt að menn færu að fú
augun upp fyrir jarðyrkjunni, betur en verið
hefir hingað til, pví liennar purfum vjervið,
ef landinu og oss sjálfum á að fara fram.
Menn verða einungis að geta pess, að jarð-
yrkjan hjá oss ekki getur farið fram eptir
stórum mælikvarða í samanburði við aðrar
pjóðir, eða í sömu rnynd og í öðrum heitari
löndum — að halda pað væri hið sama og
hugsa að hægt væri að flytja ísland suður
að Danmörku — og pað er heldur varla
nokkur sem ímyndar sjer pað. J>að verður
einnig munur á pvi í landinu «jálfu, hvað