Norðanfari - 17.05.1879, Side 2

— 46 —
landi voru orðið dautt og dofið, við
petta fá nýtt líf og nýj an proska ?
Br gagn að trúarfrelsi, nema kirkj-
an sj e frjáls? Mundu ekki prestarnir
vanda betur verk sín, ræður sínar og fram-
ferði, en nú er farið að tíðkast ? Mig lang-
ar til að tala meira um petta heillamál, ef
jeg get komið pví við, og bið jeg pig pá
umrúm, Norðanf. En pað mun samtflest-
um finnast að petta sje barnalegt, og of
snemmt. En jeg vona, að ef frumvarp 5
manna nefndarinnar verður að lögum, pá
verði einmitt par lagður grundvöllurinn að
frjálsri kirkju.
J>að sýnist mjer ótrúlegt, að pað sje
vit pótt úr fimm hálærðum mönnum sje,
að pað sje landinu og prestastjettinni í hag,
að hafa brauðin afar misjöfn. Mjer sýnist,
ef annars pinginu getzt að pví, að láta
kirkjuna vera fasta við ríkið, að launin
ættu í mesta lagi að mismuna frá 1000 til
2000 . kr. Minnst væri hæfileg laun 1000
ki'.; í mesta lagi ættu pau að vera 2000
kr. Eptir launajöfnuðinum fer gjaldmáti
nefndarinnar, sem er með öllu óhæfilegur.
Niðurjöfnun er sjerlega óheppileg víðar en
á aukaútsvörum. |>ar fer |>jóðólfur rjettara
en nefndin. |>að verður annars fróðlegt að
sjá málalokin í sumar á máli pessu.
Fjárhald kirkna.
Margt er pað sem ber á góma meðal
mannanna, pað er líka von, pví tungan er
hægurlimur; «sumt er gaman sumt er parft»,
og sannarlega er pað eitthvert liið mesta ó-
frelsi, að hafa elcki málfrelsi; en par sem
ekki er prentfrelsi getur varla heitið mál-
frelsi. |>að má nú ekki annað segja en að
við höfum bæði mál- *og prentfrelsi, pó pað
sje takmörkum bundið er ekki um að fást,
pví pað sem annað parf að hafa sín takmörk.
En par vjer höfum sem sagt prentfrelsi, er
sjálfsagt fyrir hvern sem getur, að nota petta
frelsi sem mest og bezt, og láta meiningar sín-
ar í Ijósi með hvað eina, er pjóð vora og al-
menning varðar, Nú er pað hægt, blöðin
okkar eru orðin svo mörg, (og suin góð), að
oss er hægt að koma hugsunum okkar um
almenn mál fyrir almennings sjónir. J>að
sem pjóðina varðar, er pjóðarinnar að ræða,
fyrir pjóðinni ajálfri, og hver einstakur limur
■hennar tali sínu máli, um sína sannfæringu
í almennum málum 1 alpýðunnar blöðum og
heyranda hljóði.
j>etta er nú svona sem sagt, og par
petta er svona leyfum vjer oss að láta hjer
vora sannfæringu í Ijósi, viðvíkjandi einu
sjerstöku atriði, í pví alsherjar máli, er nú er
mest á prjónum og mun verða lagt fyrir
næsta alpingi til fullnaðar ályktunar og úr-
slita, pað er pxesta- og kirkjumálið.
j>að hefir verið sett nefnd 1 pví af ein-
hverjum hinum skynsömustu mönnum pjóð-
ar vorrar, og efumst vjer alls ekki um, að
allar peirra tillögur hafi verið í alla staði
hagkvæmar og skynsamlegar, en vjer höfum
ekki orðið svo frægir að sjá frumvarpið og
getum pví hvorki sagt já nje nei til pess, og
lifum pví einungis í trúnni en ekki skoðun-
inni í pví tilliti. — En oss furðar á einu, og
pað er pað, hvað' fáar raddir láta til sín heyra
í blöðunum um petta mál, einkum pað at-
riði sem qss dettur hjer 1 hug að hreifa við,
og pað er um fjárhald kirknanna.
j>jóðin hefir nú fengið sitt fjárforræði;
fjái'veitingarnar eru að mestu í höndum pings-
ins, og pað er orðið hjer um bil almennt, að
öll fjárreiða er við víkur hinu opinbera, stjórn-
ist af néfndnm on ekki einstökum mönnum.
Sveitarsjóðiínir eru undir umráðtun hrepps-
nefnda, sýslusjóðir undir umsjón sýsíunefuda
o. s. frv. Tæn sjóðir Júrknaana -era enn undir
umsjón einstakra manna, ýmist presta eður
kirkjueiganda, sem kallaðir eru, en sóknar-
menn, hinir rjettu kirkju eigendur, gjalda
jafnt og pjett til peirra, pegjanai án pess peir
viti hið minnsta hvernig fje pessu er varið.
j>að er auðvitað, að prófastar og hislcup eiga
að sjá um fjárhag kirkna, og pað getur nú
verið gott, en engu að síður virðist eðlilegra
og samkvæmara pessari öld og anda, að fjár-
hald peirra heima í sínu eigin umdærni,
heyrði undir nefnd manna, er sóknarmenn
sjálfir kysu sjer, en undir einhvern og ein-
hvern í annari Sveit eða sýslu. j>að virðist
ekki nema rjett og eðlilegt, að prestarnir par
sem pví verður við komið eða svo stendur á,
væru viðriðnir fjárhald, eða hefðujafnvel for-
sæti í fjárhaldsnefnd kirkju sinnar, enda fengju
að sitja fyrir, ef pær ættu í sjóði, að íá pað
fje lánað móti nægu veði og sanngjarnri leigu,
peir eru optar en hitt bundnir víð pau heim-
ili hvar kirkja peirra stendur, og pað eru
jafnan hæg heimatökin, fyrir fjárhagsnefnd-
ina að vita hvað peirra fjárhag líður, og ef
peir eru lántakendur livort pví sje hættabú-
in eður ekki. Hitt virðist nokkuð öðru máli
að gegna um útkirkjur, par stendur opt hálf
lcynlega á, kirkjueigendurnir, sem kallaðir
eru, búa einatt ekki á jórðum peim, er kirkj-
ur pær er peim eru eignaðar standa á, held-
ur í annari sókn, öðrum hreppi, já, annari
sýslu, pangað megg, sóknarhændur reka tí-
undir, ljóstolla og legkaup, án pess að geta
hið niinnsta liaft hönd í bagga með, án pess
að vita hið minnsta hvernig pessu, sem peir
taka úr sínum vasa og gjalda til kirkjusinn-
ar sje varið, án pess að eiga minnsta eða
nokkurn rjett til að spyrja hvernig er pessu
fje varið? Hvernig eru pessir peningar hrúk-
aðir í kirkjunnar pariir? |>ví mun enginn
geta neitað, er hlutdrægnislaust vill álíta, að
petta sje óviðkunnanlegt, og óánægjulegt fyr-
ir sóknarmenn, óviðkunnanlegra og óánægju-
lógra en sölmarmenn mættu sjálfir ráða fjár-
eignum kirkna sinna, pví enginn lifandi
maður, sá er rjett vill líta á mál petta, get-
ur álitið aðra eigendur kírknánna, en pá er
til peirra gjalda. jpessir kirkjueigendur sem
kallaðir eru og pykjast sjálíir vera eru pað 1
raun og veru ekki; að pessháttar eignum geta
menn ekki komist nema með prennu móti,
(jörð ’getur enginn eignast sem fund eða
veiði), pað er með kaupi, erfð, eður gjöf. en
ekkert af pessu mun eiga sjer stað pegar
menn gjörast eigendur kirkna að nafninu.
j->egar kaup peirra jarða fram fara er útkirkj-
ur standa á, er pað eínungis selt sem kirkj-
an á ekki í jörðinni, hitt er lienni tilheyrir
fylgir pegjandi sem óaðsldljanlegur liluti jarðar;
sá sem kaupir fær pví lcirkjuna með eignum
hennar fyrir ekkert, en hvorki sem kaup,
erfð eður gjöf, pessi er ef til vill í annari
sýslu, og pess höfum vjer dæmi, undir hans
persónulegri sómatilfinning er pví komið,
hvort og hvernig liann fer eður lætur íara
með kirkjunnar fjármuni; sóknarmenn er ár-
lega taka fje úr sínum vasa kirkjunni tilvið-
reisnar og viðurhalds, mega alveg pegja og
polá bóta- og umtalslaust hvort kirkjan er
eins og hesthúskoh eða giindahjallur, svo
pað sje lífsháski að sitja í henni í köldu
veðri, pegja og pola hvort kirkjan á nokkra
graftóls mynd eða enga, o. s. frv. Stutt að
segja, sóknarmenn hafa engan rjctt til að
Vanda um við kirkjueigendur, hvernig kirkj-
unnar fje er varið, eður í hverju ásigkomu-
lagi kirkjan er að innra eður ytra áliti.
|>etta pegar að er gáð, er hart, jafnvel 'ópol-
andi, og hvorki má nje getur svo staðið til
lengdar, söfnuðirnir (sóknarmenn) hljóta
pví áður langt um líður og helzt sem fyrst,
að fá fjárhald og umsjón ldrkna sinna í hend-
ur, peir purfa að velja valinnkunna menn úr'
sínum flokki í nefnd til að stjórna fjárhaldí
peirra og annast pær að öllu, er framleggi
reikning árlega hverjum tíl sýnis er vill af
sóknarmönnum, og liver liafi atkvæðisrjett,
hvort heldur væri til aðfinninga eður um-
hóta, pá mundi bráðlega sannast hvort ekki
skipti fljótlega um, par er umbóta pyrfti,
eður ef kirkjur ætti í sjóði, hvort peir pá
lægju arðlausir ár frá ári, að öðru en hvað
hinir svonefndu kirkjueigendur hefðu pá sjer
til nota. |>essu til sönnunar eru mörg dæmi
er vjer pekkjum, ætli t. a. m. Akureyrar-
kirkja hefði hún verið að nafninn eign ein-
stalrs manns og alveg undir umsjón hans, væri
orðin jafnprýðilegt hús og hún er nú? Yjer
pekkjum fl., hver sem sjer Ásmundarstaða-
kirkjn á Sljettu, hún er undir umsjón sókn-
armanna, og af peim upp hyggð og viðhald-
ið með frjálsum samskotum. Yíðirhólskirkja
á Fjöllum er bændur par hafa byggt upp af
eigin rammleik nýlega. J>essar kirkjur bera
ljósan vott um, hvernig pað erað látabænd-
ur ráða fje kirkna. Presthólakirkja lág við
hruni fyrir fám árum; prestar höfðu til pess
tíma haft fjárhald hennar og lítið að gjört,
hrúkað að eins eignir hennar í sínar parfir,
par til Björn Halldórsson, pá prófastur í
Jungeyjar-prófastsdæmi tók fjárreiðu kirkj-
unnar af presti peim er par var pá, og fjekk
sóknarmönnum, helzt einum, í hendur, pví
presturinu sökum efnaléysis var ekld fær um
að svara pyngri skuld, gott hafi hún öll náðst
inn, hvað sem pví nú lelö, er eldd um að
tala, litlu síðar var kirkjan byggð af timhri
og er nú full sómasamleg. J>etta sýnir að
pegar söfnuðirnir fá í hendur fjárráð kirkna
sinna og geta ráðið öllu um meðferð pess,
að peir fá áhuga fyrir að eignum peirra sje
rjett og reglulega varið, fiostum ef eklri öll-
um, scm hafa nokkra velsæmis tilfinningu
pylrir í raun og veru vænt um kirkjur sínar,
og vilja hafa guðshús sín vel upp byggð og
prýdd hvað unnt er, sú velsæmistilfinning
hefir fylgt mannkyninu frá pví ságan byrj-
ar, enda er pað eðlilegt, hvað skyldi maður-
inn prýða ef eldri pað hús, er lielgað er guð-
dóminum, en hvernig er pað enn sumstaðar
hjá oss? |>að geta peir borið um, er víða
hafa farið og veitt pví eptirtekt. J>að er eins
og fyrr er á minnst, undir sómatilfinningu
og efnahag sumra kirkjueigenda komið hvort
kirkjur peirra eru velhyggðar eðurekki. Vjer
peldíjum einstaka menn er liafa sýnt í pví
hæði dugnað og sóma, t. a. m. J>orstein Dan-
íelsson á Slripalóni, er kallaður er eigandi Lög-
mannshlíðarkirkju og Bakkakirkju í Yxnadal,
pær eru háðar vel byggðar, og eins Sval-
barðs- og Kaupangs-kirkjur, (eigandi hinnar
fyrri er nú reyndar í annari sýslu, en kirkj-
an). Vjer höfum líka sjeð nokkrar ldrkjur,
pó vjer nafngreinum hjer ekki eigendur
peirra, sem eru peim sjálfum til sárustu sví-
virðu, og hvað leiðir af pví? megnustu óá-
nægju prestsins og safnaðanna, menn koma
ekki hversu góðan prest sem peir eiga til
lrirkju nema pegar bezt og blíðast er, pó
presturinn fari í öllum færum veðrum á út-
kirkjuna, hverja ferðina ofan í aðra árang-
urslaúst. J>etta særir tilfinning prestsins,
sem von er, slengir hann pá stundum skuld-