Norðanfari - 24.05.1879, Side 1

NORMim
18. ár.
Akureyri, 24. maí 1879.
Nr. 25—26.
Fjtirhald kirkna.
(Niðurlag).
J>að er vitaskuld, að einstöku kirkja er
svo fátælc, að hún getur eklci með tekjum
sínum hyggt sig nema ef til villá 100—200
ára fresti, og pó pær verði gráar og grænar
af elli að utan og þilnefnurnar mosavaxnar,
og að innan svo að hálfdimmt sjc í peim um
hásumar í glaða sólskini og gólf og pilju-
nefnur og sæti hringli og hrikti pegar við
er komið eða sezt niður, líkt og sundurlið-
aður kýrmeis; má æfinlega herja við fátækt
kirkjunnar, pví margur pó kirkjueigandi þylt-
ist vera, er þá ekki svo efnum farinn heldur,
pó hann sjái að kirkja sín sje sjer til sárustu
skammar, að geta hyggt liana svo í nolckru
lagi sje, og ber pví við hennar eigin fátækt.
J>á er gottaðsegja: að kirkjufjeð sjeaðskilið,
«jeg á ekki kirkjuna, liún verður að bíða par
til hún getur hyggt sig af sínum eigin efn-
nm» ; hvorki getur hiskup nje( prófastur skip-
að þeim að hyggja pær ef peir geta (kirkju-
eigendur) klórað og klórað sig fram úr kirkj-
reikningum svo ekki varði stórum að finn-
ingum.
Pengju nú söfnuðurnir fjárhald kirkna
sinna mundi pað fljótt sannast, að pær kirlcj-
ur er þá pyrftu endurhótar mundu víðast
hvar fljótlega reistar og hrestar við hvort
pær ættu meira eða minna í sjóði; þá viki
líka öðruvísi við, kirkjan væri pá álitin eins
og hún er, safnaðarins eign en elcki sín eig-
in eður einstakra manna. — Nei, pessuverð-
ur og parf að breyta, fjárráð kirkna þurfa og
verða að komast í hendur safnaðanna, þeirra
sjóðir eins og hverjir aðrir opinherir sjóðir,
að heyra undir umráð nefnda, en elcki sjer-
stakra manna, pó svo að yfirumsjón sje í
höndurn yfirmanna kirkjunnar, t. a. m. pró-
fasta og hiskups, lílct og aðrir sjóðir undir
yfirráðum hinnar verzlegu yfirstjórnar. J>að
má gjöra ráð fyrir, að svo standi sumstaðar
á, að hæði prestum og kirkjueigendum lcomi
mjög illa ef ætti að svipta pá yfirráðum
kirkjusjóða nú þegar í stað, pví margir peirra
munu eiga hágt með að horga 'út fljótlega,
pað sem inn til peirra er runnið; en par
sem pví yrði við komið, ætti ekki að draga
pað lengi, og sjálfsagt við hver presta og
og eigenda skipti ætti að breyta jafnóðum,
og svo mikið mætti að gjöra nú pegar, að
gjöra öllum kirkju fjárráðendum að slcyldu,
að láta reikninga kirknafjár liggja til sýnis
um vissan tíma, hverjum til yfirsjónar og at-
liugunar sem vildi; menn í kirkjuráð mætti
og velja, einkum par cr kirkjur þyrftu bráðr-
ar umbótar, pað er með öðrum orðum söfn-
uðirnir ættu sem fyrst að fá fullan atkvæð-
isrjett í öllu pví, er við vílcur meðferð og
umsjón kirkna þeirra. Víða stendur svo á,
að kirkjur eiga svo púsundum króna skiptir
í sjóði og eru pó vel um vandaðar að öllu,
pað er grátlegt að vita pann af gang ónotað-
ann til allmennra þarfa; hver sem noklcuð
lítur lcringum sig, sjer hversu mikil pörf er
á alþýðu- og harna-skólum, væri ekki nær að
verja þessum peningum til harnauppfræðslu
í hverri sókn, en láta pá annaðhvort liggja
arðlausa, eður leika einverðungu í höndum
fiugríkra manna, er liefðu pá einungis til
«speculationa» sjertil enn meiri auðsældar?
Meðan alpýðu- og barna uppfræðing kernst
eklci í hetra liorf, kemst hið almenna eymd-
ar ásigkomulag vort heldur ekki í stórt hetra
liorf. Alþýðunnar velfarnan er komin undir
alpýðunnar menntun, eður hvar peklcir mað-
ur pjóð, með ómenntaða alpýðu, ergetihrós-
að sjer af sannri manndáð, framtakssemi og
velgengni, pó hún hafi hálærða emhættismenn
á annarihvorri púfu? Við höfum engavönt-
un embættismanna og margra ef elclci flestra
vel lærðra, en hvað sem hver segir, um mennt-
un íslenzlcrar alpýðu, hvað hún sje mikil,
verður pví aldrei neitað, að henni sje þó í
mörgu ábótavant, og helzt í pví er mest á-
ríður, sem er í hagfræði, framtaks- og fje-
lagslegu tilliti, petta finnur margur pó fáir
hendi á pað er til hóta horfi, og allsenginu
er vjer þeklcjum, jafnvel og Arnljótur prest-
ur að Bægisá. Fátæktin er milcil, pví ríður
á að nota hvem eyri, er vjer höfum afgangs
daglegum pörfum, fyrst börnunum til upp-
fræðslu og svo æslculýðnum, pví í æskunni
á að leggjast grundvöllurinn o. s. frv.
J>ví purfum vjer að fápaðsem kirlcjurn-
ar eiga afgangs, hörnunum til uppfræðslu, sje
grundvöllurinn lagður vel til hennar hjá peim
er hægra að byggja ofan á, kirkjan er eklci
einungis hænahús, lieldur er hún og lílca and-
legt skóla hús, menn safnhst eklci einungis
saman til að biðjast fyrir, heldur og til að
menntast og fræðast í andlegum efnum, pess
vegna ætti að verja fje pví, er hún hefir af-
lögu í sömu parfir, parfir almennrar ung-
dóms uppfræðslu og menntunar, pví eins og
lcirlcjan er almennt samkunduhús, eins er hún
almennings eign, og á því að stjórnast af al-
menningi, að sama skapi, og sömu hlutföllum
og sama fyrirkomulagi oghverönnur almcnn
stofnun. 2+3.
UM NOKKUK flNGMÁL
eptir J. E.
Jeg liefi nú loksins í hjáverlcum mínum
í vetur verið að lesa alpingistíðindin 1877,
og er pað stór hók og fróðleg, sem margir
ættu að lesa. Meðal annars er par eitt mál,
eða einn liður skattamálsins, sem sjer í lagi,
hefir valcið eptirtekt mína, og er pað um
hinn svo nefnda ábúðarskatt, eða jarðarhundr-
aðaskatt áhúanda, sem nú er orðinn að lög-
um. Mjer kom pá fyrst til hugar, að þegar
vjer Eyfirðingar lesum umræður pingsins um
málið, pá mætti oklcur koma til hugar að
vjer hefðum elclci verið heppnir í tillögu vorri
í skattamálinu um voxið 1877, par sem vjer
á Laugalandshólma-fundinum lögðum pað til
með öllurn atlcv. móti einu, að skatturinn
yrði aðeins lagður á jarðarhundruð., og einnig
á sýslufundinum á Akureyri með meirihluta
atlcv., ogvarsú alda upphafiega runninfrál.
þingm. Norðurmúlasýslu, eins og allir vita.
Á sýslufundinum voru nokkrir aðrir ping-
rnenn — par á meðal pingmenn olckar Ey-
firðinga, — og voru peir allir í flolcki peirra
fáu er greiddu atkv. á móti tillögunni, svo
að pá pegar virtist mega renna grun í um
«forlög Kartagóborgar». J>essu næst skal jeg
— 49 —
nix til færa nokkur orð úr ræðum pingmanna
á alpingi í pessu máli, peirn til fróðleiks, er
ekki lesa tíðindin, pví þau munu en vera
lítið lesin af almenningi, og síðan drepa lít-
ið eitt á sögu nuílsii+ gegnum pingið. Á
pingfundunum tólcu 22 pingmenn til máls
í háðum deildum.
1. sagði: «pað tæki engu tali og næði
engri átt, að leggja fasteignærskatt á áhúand-
ann, þann er eklci á jörðina, en væri að eins
leiguliði, pað væri liið sama sem að hjóða
leiguliða, að greiða slcatt af jorð peirri, er
hann byggi á, eins og að bjóða honum að
greiða slcatt af engu, og að tvöfaldur skattur
hæði af áhúð og lausafje væri á grundvelli
sínum óhafandi». 2. sagðist: «skyldi geta
pess, að ef slcattgjaldið yrði lagt á fasteign-
ina eina, pá mundi peir einir gleðjast, sem
ættu margt gangandi fje, en flestir hinir efna-
rninni, eklci una gjaldinu hetur en 20 ál.
skattinum gamla». 3. sagði: «að pað væri
sín sannfæring að blandaði skatturinn væri
sá bezti, og að hann væri pví jafnaðar meiri,
sem hann væri lægri á fasteigninni en lausa-
fjenu». 4. sagði: «að hann vonaði að allir
pingmenn sæju, að það yrðu veruleg þyngsli
á fátæklingunum, ef ábúðarskatturinn væri
hár». 5. sagði: «að hann vildi helzt engan
ábúðarskatt lagðan á ábúendur jarðanna eptir
hundraðatali, pví að slílcur slcattur yrði órjett-
vís; og hann væri og mundi jafnan verða
pirnir og fleigur í skattalögum vorum,-------
liann kvaðst álíta lausafjárskattinn rjettlátast-
ann». 6. sagðist: «verða að álíta, að rjettast
væri að láta senx minstan lilutann lenda á
fasteigninni». 7. sagði: «sjer pætti ábúðar-
skatturinn yfir höfuð næsta óheppilegur------
og kvaðst vera mjög mótfallinn pessum á-
húðarskatti------og að pað mundi vera til-
gangur, sumra pingmanna sem hann liirti ei
um að nefna; — með ábúðarskattinum að
auka dálítið við lausafjárskattinn, og vildu
smeigja inn viðauka við hann undir nafninu
«áhúðarskattur» scm lagður væri á leiguliða
óbeinlínis, í viðbót við lausafjárskattinn, og
sæist pessi hugsun hezt á pví, að þeir gætu
elclci varið ábúðarskattinn með öðru en pví,
að hann væri lagður á jarðeigendur óheinlín-
is, í viðhót við tekjuskattinn»-----og enn
kvað hann sjer segði svo hugur «að pað
s e m f y r s t y r ð i h r e y 11 í 1 ö g u m
þessum, pað væri að nema hurtu
ábúðarskattinn»; (Toríi sál. Einarsson).
8. sagðist: «álíta ábúðarskattinn alveg áengu
byggðan og pess utan óhafandi, sakir pess að
liann orsakaði pann ójöfnuð, að fátækir áhú-
endur mættu gjalda jafnmikið og rílcir, að
pví er pessi skattur tælci, ef peir byggju á
jafndýrumNjörðum» ; (J>essi pingm. er ríkur)
---— «og pað yrði í rauninni eigi fundiu
hin minnsta átilla fyrir áhúðarskattinum».
9. sagði: «að hann væri einn af peirn sem
pætti ábúðarskatturinn eigi notalegur»------
«hann vildi lielzt engan ábúðarslcatt». 10.
kvaðst: «fyrir sitt leyti óska að allur slcatt-
urinn hefði verið lagður á lausafjeð» — —-
og sagði «að ábúðarskatturinn hlyti að verða
óvinsæll út um landið, og œtti í raun og
veru ekki aðeigasjer stað». «11. kvað: «pað
eigi væri frágangssök að ganga að pví að
gjaldið yrði V4 al. á fasteignarhundraði, og
pað mundi haungjöra. 12. sagði: «eptir pví