Norðanfari - 26.11.1879, Qupperneq 1

18. ár.
Nr. 55.—56.
NORDAMARÍ,
Akuréyri, 26. nóvemker 1879.
BISKUPATAL A ÍSLANDI.
I. Biskupar í Skálkoltsstipti.
Jeg hefi gjört mjer i hugaiíund, að ein-
hverjum kynni að þykja fróðlegt, að vitanokk-
uð um tal eða röð biskupa vorra, sem óneitan-
lega hafa verið og eru mestu og helztu
menn pjóðarinnar, hverjum hún á svo mik-
ið að þakka og eptir hverja svo margt gott
liggur, þó að von sje á, að Biskupasögurn-
ar, verði bráðum útgefnar af Bókmennta-
fjelaginu, eptir einhvorn hinn fróðasta mann,
er vjer höfum átt, stíptprófast Jón Hall-
dórsson, ætla jeg að þær verði ekki síður
kærkomnar almenningi í heild sinni, þó
þetta stutta yfilit komi áður, sem að eins
er ætlað að kynna mönnum nöfnin og
röðina. S.
1. bfissui' Einarsson var sá fyrsti
evangeliski biskup á íslandi.
Hann var fæddur á Búlandi rí Skapt-
ártungu. Foreldrar hans Einar Gissursson
langalífs cm Gunnhildur af almúgafólki.
ögmundur biskup í Skálliolti kaus Giss-
ur til eptirmanns síns ár 1539, en 1540 var
hann vígður til biskups í Skálholti af Sjá-
landsbiskupi Petri Palladio (þeim 1. evangeliska
biskupi í Danmörk) kominn til slotsins 1541.
Æfisögu Gissurar hiskups er að finna í
kirkjusögu Dr. Finns biskups Tom. Hl. 1.
Cap. bls. 244—280, hans er líka getið í J.
Worms Lexikoni yfir lærða menn og rithöf-
unda 1 B. bls. 275, þar er getið um að hann
stúderað hafi í Wittenberg, og heyrt á Lút-
her og Melancthon og dáið í Skálholti 1548,
og verið giptur Katrínu Hannesdóttur svstur
Eggerts lögmanns. Eptir hann hefir verið
prentuð á Hólum 1580, Útlegging hans yfir
Orðskviðu Salómons.
2. Marteinn Einarsson var sonur síra
Einars Snorrasonar, sem kallaður var Oldu-
hryggjaskáld, prests á Staðastað. Barnamóð-
ir síra Einars var Ingiríður Jónsdóttir systir
Steffáns biskups. Marteinn tók Staðastað
eptir föður sinn, og hjelt hann bæði áður og
á meðan hann var biskup, og síðan eptir það
þar til hann gaf upp staðinn við síra Einar
son sinn.
Æfisaga hans er í Dr. Finns kk.sögu III,
2. Cap. bls. 280—297. Hann var veturinn
áður en vígðist undirbúinn af þeim hálærða
prófessor og Dr. theol. Jóh. Maccabæus
(Worm. II, 2) og vígður af biskupi P. pall-
adio 1549, en árinu áður hafði hann tekið
við Skálholtsstað. Kona hans hjet Ingibjörg
og var af lágum stigum, með henni átti hann
3 börn, en önnur 3 átti hann laungetin.
Árið 1556 fjekk hann lausn frá biskupsem-
bættinu eptir 7 ára forstöðu, og flutti þá
fyrst að Haukadal, en næsta ár að Alptanesi
á Mýrum, hvar hann bjó, þangað til hann
afhenti þann stað syni sínum Halldóri, sem
vígðist til prests af Gísla biskupi Oddsyni, en
fjekk ekkert brauð, og var af síra Halldóri
Jónssyni mági hans lofað að þjóna Alptanesi.
Seinast bjó Marteinn biskup á Miðhús-
um nálægt Alptanesi hvar hann dó 1570, og
hafði hann þá verið 14 ár emeritbiskup, en
á meðan verið officialis milli Hvítár og Gils-
fjarðar. (Worms Lexic. I, 276 getur hans,
þar er sagt að eptir hans undirlagi hafi verið
prentuð 1555. Kmh. 8vo Messusöngsbókin ísl.).
3. Gísli Jónsson. Hann var fæddur á
Hraungerði 1513. Faðir hans sira Jón Gísla-
son og afi hans síra Gísli Jónsson voru prest-
ar á Gaulverjabæ.
Hann hafði á dögum ögmundar biskups
verið kirkjuprestur í Skálholti, en 1544 tók
hann við Selárdal. 1550 sendi Jón biskup
Arason honum bannfæringarbrjef, flúði hann
þá undan þeim ófriði til Danmerkur. Ljet
biskup Jón dæma af síra Gísla staðinn, aleigu
hans og prestskap —, síra Gísli fór þangað
aptur, þegar hann kom inn um sumarið með
hirðstjóra Otta Stígssyni, eptir aftöku biskups
Jóns.
Eptir það var síra Gísli officialis Marteins
biskups yfir Yestfjörðum. f>egar hann kom
til alþingis 1556, var hann þar kjörinn til
biskúps í Skálbolti í stað Marteins biskups,
sem þá hafði fengið lausn frá embættinu.
Tók hann þá strax við Skálholtsstað, því það
ár gat hann ekki siglt, sigldi hann sumarið
eptir, og eptir að hafa verið vígður af biskupi,
Palladio, kom hann inn aptur 1558. Var
hann biskup rúm 30 ár, og deyði á Görðum
á Alptanesi 30 aug. 1587, 74 ára; eptir 2
daga var lík hans flutt austur til Skálholts
og þar jarðsett í kirkjunni.
Hann var tvígiptur. Fyrri kona hans
var Kristín Eyólfsdóttir Mokolls, sem fallið
hafði ásamt systur sinni með bróður þeirra
Gísla, í tíð Ögmundar biskups og er mikill
ættbálkur mestu manna landsins frá þeim
kominn. Seinni kona hans var pórdýs Jóns-
dóttir, var ekkja síra Odds Halldórssonar á
Gaulverjabæ, hún lifði hann og voru þau
barnlaus.
Æfisaga hans er í kk.sögu Dr. Finns
III, bls. 297—332. Líka stendur hún í
Gjessings Júbillære með ritgjörðum og ætt-
artölum, 1 D. 87 og í Worms Lexic. I, 509.
4. Oddur Einarsson var fæddur á
Möðruvallaklaustri 1559, hvar móðir hans
Margrjet Helgadóttir var ráðskona en faðir
hans var síra Einar Sigurðsson á Eydölum
sálmaskáld, en þá verandi kirkjuprestur á
Möðruvöllum. Hann útskrifaðist á Hólum og
sigldi til Kaupmannahafnar háskóla, hvar
hann stúderaði guðfræði og nokkurn tíma
þar eptir mælingarfræði (Mathematik) á Hveen,
undir tilsögn hins nafnfræga Tycho Brahe,
varð síðan Baccalaureus og prófastur á regensi.
1580 varð hann skólameistari að Hólum en
1588 biskup í Skálholti, og var vígður af
Sjálandsbiskupi Páli Madsen og var þá 29
ára. Hann veitti föður sínum Eydali, og
gjörði hann að prófasti 1 Múlasýslu, hvar
hann deyði 1626 87 ára (Júbilprestur). Dr.
Finnur biskup segir Odd biskup hafa verið
hinn lærðasta mann á sinni tíð, og telur
hann einn á meðal beztu og uppbyggilegustu
1 biskupa í Skálholti (kk.s. Dr. Finns IH, bls.
332—366 Gjess. Jubillære 1 B. 3. D. bls. 83
með ættartölu.
Hann deyði 1638, 28 des. 71 árs á 44.
ári síns biskupsdæmis. Kona hans hjet Helga
Jónsdóttir, var Jón faðir hennar sonur síra
Björns Jónss. biskups Arasonar, en móðir
hennar Guðrún Arnadóttir Gíslasonar frá Hlíð-
arenda, systir Halldóru er átti Guðbr. biskup.
J>au áttu saman 6 hörn, af hverjum
mikill ættbálkur er kominn. Synir hans voru
— 109 —
þeir Arni lögmaður og Gísli biskup semvarð
eptirmaður hans.
5. Gísli Oddsson sonur Odds biskups
og Helgu Jónsdóttur, var fæddur í Skálholti
1593, varð 1616 dómkirkjuprestur í Skálholti,
skólameistari þar 1621 og biskup í Skálholti
1631. Aður enn hann var vigður, hjelt hann
ræðu á latinu fyrir konginum og hirðinni,
vígður af Sjálandsbiskupi Joh. Resenius.
Æfisaga hans er í kk.s Dr. Finns III,
584 Gjess. 3. B l. D. bls. 85
Hann deyði 1638 á alþingi, hvort hann
farið hafði veikur í úingvallakirkjukór á 45
aldursári en 7. síns biskupsdæmis, var lík
hans flutt til Skálholts, og jarðsett í k.kjunni
við hlið Gísla biskups Jónss. Kona hansvar
Guðrún Bjarnardóttir systir Magnúsar lög-
manns B. s. hún deyði 1633 af barnsförum
barnlaus.
6. Brynjúlfur Sveinsson var fæddur
á Holti í önundarfirði 1605 14. sept. hvar
faðir hans Sveinn Símonarson var presturog
prófastur f 1644, en móðir hans var Ragn-
heiður Pálsdóttir frá Staðarhóli og Helgu
Aradóttur lögmanns, 1617 kom hann í Skál-
holtsskóla, útskrifaðist 1624 til háskólans, 1629
kom hann inn eptir að hafa tekið attestats
theol. 1631 fór hann aptur til Kmh. og
varð decanus á klaustri. 1632 varð hann
konrektor við Hróarskeldu-skóla, hafði grísk-
ur maður, sem ferðast hafði til Kmh., og kom-
ist í kunningsskap við Brynjólf er talaðhafði
við hann á gríska tungu, mælt svo fram með
honum við Resenius Sjálandsbiskup. Arið
eptir varð hann magister, hjelt hann þessu
embætti, þangað til hann 1638 fjekk loforð
fyrir ferðastyrk, og brá sjer hingað til lands-
ins snöggva ferð, var hann þá, honum á óvart,
valinn til biskups í Skálholti eptir Gísla biskup
Oddson; afsakaði hann sig að vísu, en mátti þó
til að gangast undir það, þegar út kom, og
var þá vígður til biskups 1639, 5. maí af
Sjálandsbiskupi Brochmann.
Hann hefir verið álitinn einhver sá lærð-
var hann duglegur og stjórnsamur í sínu
embætti-. Skálholtskirkju ljet hann af nýju
uppbyggja, og flutti að mikinn við, og sá
sjálfur um hennar byggingu með yfirsmiðn-
um. Bókasafn átti hann eitthvert það mesta;
svo var hann í áliti fyrir lærdóm, að honum
stóð til boða að verða sagnaritari konungs
Hann deyði 1675 5. aug. Kona lmns var
Margrjet dóttir Halldórs lögmanns Ólafsson-
ar, hún deyði 1670 55. ára
Með henni átti hann 4 syni og 3 dæt-
ur, sem dóu ung nema Halldór ogRagnheið-
ur. Halldór sem hann hafði sent í skóla á
Jarmouth á Englandi. og var búinn að ljúka
stúderingum, deyði þar 1666, en Ragnheiður
sem var augasteinn föður síns ljet fallerast
og átti barn með Daða Halldórss. stúdent,
sem var skrifari biskupsins og átti líka að
kenna biskupsdótturinni, og af því að hann
þá undireins átti barn með ljelegri vinnu-
konu á staðnum, tók það mjög upp á föður
inn, og enn þó meir pegar dóttir hans deyð -
seinna af hugarkvöl, og margar fleiri raunir
komu fyrir þenna mikla mann. Ari áður
enn deyði, sagði hann af sjer embætti, og
var búinn að fá fyrir eptirmann mag. J>órð
þorlákson.
Útfararminningu eða líkræðu eptir hann