Norðanfari - 26.11.1879, Síða 3

1789 16. sept giptist hann aptur Val-
gerði Jónsd. sýslumanns á Móeiðarhvoli,
voru pau hjón að öðrum og priðja að skild-
ugleika, áttu pau saman 2 syni og 2 dætur.
Kanseliráð og hjeraðsfógeta Jón Finsen
föður Landshöfðingja Hilmars Finsen.
Kammeráð og yíirdómara við landsyfir-
rjettinn Ólaf Finsen föður hæstarjettardóm-
ara Vilh. Finsen og peirra bræðra.
Amtmannsfrú J>órunni Thorsteinson
sem átti konferenstráð Bjarna Thorsteinson
peirra synir Árni landfógeti og Steingrimur
skólakennari.
Biskupsfrú Sígríður, sem átti Arna
biskup Helgason.
Hannes biskup deyði 1796 4. aug. 57
ára, haíði verið biskup 19 ám og vigt 82
presta.
Hann hefir almennt verið álitinn hinn
lærðasti biskup sem land vort hefir átt, er
hans viða getið í ritum lærðra manna
Gjess. I, 124. J. Worms I, 306—307.
Rit sem eptir hann eru, votta gáfur
hans og lærdóm.
Sú breyting varð, á dögum Hannesar
biskups, að biskupsstóll og skóli skyldi
flytjast frá Skálholti til Reykjavíkur (kóngsbr.
1785 29. apr), en biskup Hannes hafði
leyfi að sitja í Skálholti til dauðadags.
Eptir fráfall hans gegndi biskupsem-
bættinu 1 ár Markús Magnússon prófastur
á Görðum. og varð pá 1796 stiptprófastur.
Sama ár vígði hann hinn fyrsta prest (síra
Eirik Gluðmundsson til Hvalsnespinga) í
Reykjavíkurdómkirkju. Hann var annar í
biskupsvali með Geir Vidalin, hann deyði
1825 21 aug. hafði prestur og prófastur
verið 45 ár. Utfararminning hans er prent-
uð, Viðey 1826. (Framh. síðar).
Brjef frá Kaupmaimahðfn,
25. sept. 1879.
|>jer báðuð mig í sumar, aðskrifayður
hin almennustu tíðindi um verzlun, og hygg
jeg helzt pjer hafið meint til pess er snertir
viðskipti íslands við önnur lönd, pví að hinu
skiptir minna. fyrir menn heima, jafnvel
pótt heimsverzlunin, hafi áhrif á verzlun
vora. En jeg verð að segja, að pjer farið
hjer í geitarhus, að leita ullar, pví eigi er
jeg verzlunarfróður maður, og par jeg engin
afskipti hefi af neinni verzlun, verð jeg að
sumu leyti að fara hjer eptir blöðunum og
sögusögn annara, sem opt veitir örðugt að
fá, Jeg hefi nú samt reynt að útvega yður
pær upplýsingar í pessu, sem jeg framast
tef átt kost á, og sem jeg einnig álít
nokkurn veginn áreiðanlegar, en til að skýra
verzlunar ástandið eins og pað nú er komið,
vil jeg fyrst minnast á verzlun yfir höfuð.
Eins og öllum peim sem kunnugir eru
verzlun vorra tíma, hlýtur að liggja í augum
uppi; hefir ísland, sem sár fáa íbúa hefir,
og pví svo lítið vörumagn til útflutnings,
næsta lítil, eða nær pví engin áhrif á hina
almennu heims verzlun, og gjörir pað pví
lítið til, hvort afrakstur landsins, eða rjettara
sagt útflutningsvörur, eru í eitt skipti meiri
heldur enn annað, par pað eitt með pví
getur eigi gjört skort, í svo sem neinu á
útlendum markaði. J>að eru pvi allt aðrar
orsakir, sem stafa að pví, að verðið hækk-
ar og lækkar, en að afrakstur íslands sje
meiri eða minni. pví að pað eru hin stóru
og íólksmörgu lönd, sem ákveða verðið
eptir pví hve mikill afrakstur peirra er og
pörí, En pað er heldur eigi eingöngu petta
heldur liaia einnig kaupmenn og fjármagn
peirra mikil áhrif á verðiækkun og hækk-
un> moð pví að kaupa vörur pegar umfram
er pörfina og pær fázt með góðu verði, og
geyma pær par pangað til skortur er á
peim, petta kalla menn Speoulation, og
gjörir hún pað að verkum pegar i hófi er,
að vöruverð eigi verður eins fjarskalega
mismunandi og áður var, meðan verzlun
mátti kallast eigi fullproskuð. Kaupmenn
kaupa vöruna hvor af öðrum í ávínnings-
skyni, og hún hækkar pá i verði, af pví
margir eru um boðið; menn gætu haldið
að verðkækkun pessi gæti verið takmarka-
laus, pegar svona gengur koll af kolli, en
pað er ekki svo, takmörkin eru par eins
og annarstaðar. Öll verzlun stefnir að pví,
að koma vörunni, hverjum helzt sem pað
svo er til peirra, sem purfa að brúka pær,
og pá er verzlunin með pví á enda. J>að
er pví í raun og veru peningamergðin, sem
skapar vöruverðið bæði fyrst og seinast
pvi til að kaupa purfa menn peninga, og
pegar verðið er orðið óhóflega hátt, hrökkva
efnin eigi til að kaupa lengur, og pá ganga
vörurnar eigi út og hljóta pá að falla í
verði.
J>egar vörumagnið vegna fólksfjölgun-
arinnar fer vaxandi, purfa peningarnir einn-
ig að gjöra pað, en í stað pess hafa pen-
ingarnir fanð minnkandi nú hin síðustu ár,
svo mörg hundruð milliónum skiptir í lönd-
um hinna stærri pjóða, og er afleiðingín af
pessu sú, að allt vöruverð hefir farið smá-
saman lækkandi, eða máske nú rjett sagt,
að peningarnir hafi nú hækkað í verði.
Til að skýra frá tildrögum til pessa,
sem í sjálfu sjer eru eðlileg, verðum vjer
að líta fram á við í tímana- og sjáum vjer
pá hve fjarska mikil breyting hefir komið
í alla heimsverzlunina og iðnað hin síðustu
40—50 ár, en að lýsa pví öllu yrði of langt
mál, enda erum vjer eigi færir til pess.
Breyting sú, sem mest hefir haft verkun á
verzlunina, og sem sjer í lagi er umtalsefni
vort, er stofnunin á bönkum, allskonar láns-
fjelögum og hlutafjelögum, en petta hefir ver-
ið pví ollandi, að peninga nægtin hefir orð-
ið svo langtum meiri en áður var í saman-
burði við vörumagn pað, sem gekk í kaupum
og sölum, en við pað, að svo hægt varð að
fá peninga, gátu fleiri keypt upp áSpecula-
tion en áður og pannig dregið undan og
haldið frá sölunni til hinna daglegu purfta,
svo miklum mun meira'af vörum en áður
var, enda hafa peir er iðnað og verzlun
stunda fjölgað að langt meiri tiltölu hina
síðustu tíma, en peir sem stunda lands- og
sjáfargagn. Sú raun, er nú á orðin hin
siðustu árin, að mörg hinna stóru iðnaðar
hlutafjelaga, sem menn á meðan allt leit
glæsilega út, höfðu fleygt ut ærnu fje tilað
stofna, gátu mörg hvor eigi borgað tilkostn-
aðinn, og pví síður hæfilega leigu af höfuð-
stólnum, par sem varningur sá, sem pau
unnu gat eigi nærri pví selzt fyrir pað, sem
kostaði að vinna hann; hlutamenn urðu leið-
ir á, ár eptir ár, að bæta fje i skarðið fyrir
pað sem tapaðist, og fjelög pessi urðu pví
að flosna upp af sjálfu sjer, og pá varð fje
pað, sem í fyrirtækið var lagt til húsa-
bygginga og verkvjela lítils virði, svo af
pví leiddi eðlilega stórkostleg gjaldprot.
Eins urðu afdrif margra verzlunarfjelaga og
kaupmanna, en allt petta hafði aptur á-
hrif á bankana, svo að sumir urðu fyrir
miklu fjártjóni, en aptur aðrir algjörlega
gjaldprota, af pví að peir höfðu lánað fje til
pessara, sem og einnig voru eigendur að eða
höfðu fengið að veði hlutabrjef ýmsra fjelaga,
sem voru svo sem einkis virði pá til kom.
Gjaldprotin urðu pví bæði mörg og stór-
kost'leg, og margur hver, sem hafði lagt fje
páð, sem hann hafði afgangs i bráðina, um-
fram parfir sínar í sum pessi fyrirtæki, í
von um að fá góðan ávöxt af pvi, eða
sett pað á leigu i bankana, sá aldrei meir
neitt af pvi. J>egar petta urðu afleiðingar,
af hinni háskalegu Speculationsfýsn og par
afleiðandi opt fjaskalegri verzlunar keppni,
sem peir er lítið eða ekkert áttu, gátu að-
eins staðið fjártjónið af um nokkurn tima,
með miklu lánsfje úr bönkunum, og svo
par til og með, komu upp allkonar brögð
og svik, sem höfðu verið brúkuð, til pess,
sem lengst að geta komist hjá gjaldprotinu
var eins og kæmi apturkippur í allt; menn
fóru að verða varir um sig, og fóru að sjá
hve hættulegt pað var að sporna eigi við
Speculatións-fýsninni, sem var komin úr
öllu hófi, í stað pess, að efla hana með pví
að auka lánsmeðulin. í J>jóðverjalandi,
Frakklandi og Bandafylkjunum, er nú með
lögum takmarkaður rjettur bankanna til
að útgefa seðla, en seðlarnir eru jafngildir
peningar, og hafa pví peningarnir, sem
manna á millum ganga, minnkað eins og
áður er sagt nú hin siðustu árin. J>að er pví
næsta óliklegt að á petta komi fljótlega breyt-
ing og flýtur par af, að eigi er útlit fyrir,
að vöruverð hækki fyrst um sinn til neinna
muna.
Af pessu, sem að framan er sagt, gjald-
protum, banka og stórfjelaga, stærri og
minni kaupmanna og par af leiðandi al-
mennum stórkostlegum fjármissi manna,
sem meira og minna eru efnaðir, eru afleið-
ingarnar eðlilega einhver hin mesta deyfð
í allri verzlun og öllum stóriðnaði, ermenn
muna til. J>eir, er nokkuð fjármagn hafa,
eru orðnir hræddir við að voga fje sínu, og
fara sjer, sem varlegast; stórar verksmiðj-
ur, standa kyrrar, eða vinna aðeins hálfan
tímann, skip liggja hundruðum saman kyr
inn á höfnum, af pví að peirra er eigi
pörf, eða að pað er auðsjáanlegur skaði að
brúka pau, enn af pessu flýtur hinn mesti at-
vinnuskortur og almenn neyð. Hjer verk-
ar nú aptur hvað á annað, deyfðin í verzl-
uninni og atvinnuskorturinn; neyðin prengir
mönnum til pess að fara að spara við sig
fyrst pað sem menn geta án verið eða ó-
parfavörurnar og síðan nauðsynjavörurnar,
pví að efnin hrökkva eigi og atvinnan, i
hverju helzt sem hún er innifalin, brestur
meira og minna.
Menn höfðu eigi sparað í góðu árunum,
í von um allt færi sífellt batnandi, og jafn-
vel safnað skuldum sjer um megn, sem nú
eru heimtaðar, pví að allflestir purfa nú síns
með til að geta staðist.
Menn eru nú ætíð svo gjarnir á að
halda ef eitthvað' bágt gengur yfir, að pað
breytist fljótlega til batnaðar, en að sumu
leyti er nú petta eigi líklegt að verði. J>að
er alls eigi liklegt, að fljótlega verði farið
að breyta fyrirkomulagi pví sem nú er
komið á í bönkunum og sem áður hjer að
framan er sagt frá, en á meðan, eykst eigi
peninga gnægðin — ef pá eigi finnast stórar
gullnámur — og pví eigi sýnilegt, að vöru-
verð fyrst um sinn, fari hækkandi að miklum
mun.
J>að væri pví næsta óráðlegt ef menn
heima á íslandi gjörðu sjer alltaf góðar vonir
um verðhækkun á varningi sínum að ári kom-
anda, og pess vegna, eins og tiðkast, eigi horfðu
í að hleypa sjer í stórskuldir, opt fyrir hinn
og pennan óparfan. Neimenn verða
einnigparað fara aðsparavið
sig, pó máske of seint sje, pví að eflaust
ná hinar bágu tíðir til íslands um siðir, ef
pær eigi eru komnar pangað enn, og pess
heldur mega menn spara, sem ísland i
sjálfu sjer, er fátækt land, og verzlunin par
ekki siður, enn annarstaðar lífæð velmeigun-