Norðanfari - 24.03.1880, Blaðsíða 3

mest.af nauðsynjavöru en hafni hinni, en
pylsir ekisi fært að byrja á pví nema með
samtökum við íleiri kaupmenn; en veit hann
elski að einn maður byrjar optast á hverju
heiðarlegu og pörfu fyrirtæki. — Jeg kann
höf. pakkir fyrir sumt í grein sinni, pó við
verðum ekki samdóma um leiguna; jeg veit
raunar, að betra er að taka hana beinlínis en
óbeinlínis, jeg' segi liana elski alsendis ranga,
en vinir hennar fá að reyna hverju hún kem-
ur til leiðar.
9—7. 18.
Um ímglingaíjelög.
*) A íslandi eru dansleikar byrjaðir að
slæðast inn með framförunum, eins og ann-
arstaðar; sem reglubundin æting líkamans
mega peir álítast gagnlegir, — en eins og
sierhvað annað — í hóíi.
Höf.
«það sem ungur nemur, gamall frem-
ur» er fornmæli, og að pað er sannmæli
sjezt Ijóslega pegar um eitthvað pað ræðir,
sem í almennum skilningi kallast framfarir,
pá geta hinir eldri sjaldan veitt pví móttöku,
vegna pess pað er frábrugðið pví, sem peir
hafa vanist og alist upp við frá unga aldri.
Aptur á móti t. d. pegar menn læraungirað
stíga dans*, hafa hinir sömu jafnan yndi af
dansleikum, og halda peim áfram svo lengi sem
peir hafa fjör til pess, en pegar menn eru
komnir á fullorðins aldur, eru peir orðnir
styrðaii til að læra dansleika, og er peim pá
tamt að skoða íprótt hinna með fyrirlitningu
og segja að menn hafi komizt af hingað til
án pess að kunna að dansa.
]pessu líkt er og með flest pað, semvið-
kemur framförum í búnaðarlegu tilliti. Jeg
pykist geta búið í moldarhreisum og jarð-
holum eptirleiðis eins og til pessa tíma, vegna
pess að mjer vex í augum kostnaðurinn við
stein- eða trjebyggingar. Jeg pykist enn geta
komizt áfram um hina gömlu slóða, af pví
mjer virðist vegagjörð og ok of kostnaðar-
samt, en jeg of gamall til að geta gjört mjer
von um, að vinna sjálfur upp pá peninga,
sem jeg legði par til. Að bæta grasvöll
járðar minnar pykir mjer ógjörandi; pað væri
að vinna fyrir aðra án endurgjalds, pví
jeg á svo skamma stund að pví að búa. I
stuttu máli: Jeg sem er orðinn prítugur,
fertugur, fimmtugur að aldri, hefi kohu og
börn, og ber hinar pungu skattaálögur, til
allra stjetta, get ekki átt við að sinna ný-
jungagirninnar, fjelagsskapar- og framfara-
| prjedikunum; jeg er orðinn of gamall til
pess, og hefi svo mörgu öðru að gegna; hin-
um ungu stendur pað nær og peir eiga leng-
ur pess að njótn. |>essu líkur mun vera
andi margra hinna eldri meðal vor íslendinga,
og hann er mótbyr alls fjelagsskapar og framfara
hjá oss. — En binir ungu eru pó eigi svo
fastir í forneskjunni. — Jeg álít pví að peir sem
vildu gjörast frumkvöðíar framfara (senr bezt
nást með fjelagsskap) ættu að byrja með pví
að stofna skemmtifjelög fyrir unglinga, sem
jafnframt miðuðu til svo mikils gagns og
framfara sem föng væru til. pessi fjelög
gætu verið með ýmsu formi, og pó stefnt að
líku miði, en byrjunin parf að vera sem Ijett-
ust og auðveldust, og einungis í pví fólgin að
unglingarnir — undir forustu eins eða fleiri
— ættu fundi með sjer nokkrum sinnum
sumar og vetur, og æfðu sig í sundi, skíða-
og skautaferðum, fimni, afli, dansleikum, söng
og hljóðfæraslætti, að flytja tölur, skipulegum
samræðum o. fl. pví líku. þeir sem kunna
eitt eða fleira af hjer töldu, ættu eigi að fyr-
irverða sig að gjörast hefjendur pvílíkra smá-
fjelaga; pó byrjunin sje lítil getur eitt fætt
annað af sjer með tímanum, pví hinn ötuli
vilji og hin polinmóða viðleitni eru á-
vaxtarsöm.
Yita pykist jeg að pví muni verða svar-
að, að cigi sje hollt fyrir unglingana að alast
upp í dansleikum og skemmtunum, og að sum-
um feðrum muni sýnast parfara fyrir soninn
að læra að leggja «hnaus í moldarvegg», en
að hlaupa til slíkrar samkomu; en jeg álítað
skemmtifundir, haldnir nokkrum sinnum á
ári, með góðh formi og stjórn, mundu hafa
mjög gagnleg en hreint eigi skaðleg áhrií' á
unglingana, pví samfundir auka samheldi og
fjelagskap, en æfingarnar styrkja hina and-
legu og líkamlegu krapta. Sá tími sem
gengi til pess frá daglegri vinnu og námi,
fengist margfalt endurgoldinn í auknu kappi
og námfýsi. pegar hinir ungu fjelagar væru
farnir að pekkjast fjelagsskapnum, mundu
peir fúsir leggja lítil tillög í sjóð, er varið
yrði til verðlauna fyrir afbragð í einhverri í-
prótt, að laga fundarstað eða til annarar nyt-
semi; með pví móti lærðu peir jafnframt að
bola fjárframlögur til sameiginlegra part'a.
Ef unglingarnir pann veg' vendust fjelagsskap
í uppvextinum, mundu peir hinir sömu fús-
ari til að styrkja önnur yfirgripsmeiri og mik-
ilvirkari fjelög, pegar peir væru orðnir full-
hreppstjóra eða sveitarnefndum, sem liöf.
vitnar til, pær vita opt óljóst um efnahag
sveitunga sinna og fá opt aðkast jafnvel af
hinum betri bændum, hvað pá hinum, ef
peir eiga að ljetta nokkuð undir. það er
heldur ekki að undra, pví hreppsnefndum er
ekki gefin mikil hvöt til óparfa ómaka eða
fyrirhafnar við pað, að kynna sjer návæm-
lega ástand allra hreppsbúa, pareð pær vinna
pað sem pær vinna fyrir alls ekkert.
Yel vissi jeg pað, að hagfelldast mundi,
að skuldirnar væri borgaðar í sumar- og
haustkauptíð, en pegar jeg nefndi nýársborg-
un datt mjer í hug að prjónlesatvinna styng-
ist eigi alveg undir stól, og menn fengi lán-
að á haustin upp á pá borgun; sparaði pað
bændum vetrarfluttninga, sem hafa ærinn
kostnað í för með sjer; útslit manna og hesta
og heygjöf mikla. — J>egar jeg nefndi «ok-
ur», meinfi jeg pað ekki til Gránufjelagsins,
heldur hvar sem pað ætti sjer stað. — Höf.
fer rjett í pvi, að fjelagið hafi ekki farið sem
beinastann veg í pvi, að lána svo takmarka-
lítið og jafnvel sumt upp á óvissu, en hann
rangskilur orð mín, mjer datt aldrei í hug,
að láta aðrar verzlanir eða saklausa menn
bera skuldagjöld okkar Eyfirðinga. Höf. seg*
ir að jeg látist vera að berjast fyrir fátækl-
ingana, hugsi hann hvað honum póknast um
pað; hann heldur jeg táli alltaf hræsni, vilji
vera fjehirzla peirra o. s. frv. En verið get-
ur að hann sje betur efnum búinn en jeg,
og sýni pví meiri góðvild sveitungum sínum,
en ekki hefir hann látið ljós sitt skína fyrir
mönnum, svo peir sjái hans verk sem ekki
pekkja hann, nema ef vera skyldi pegar hann
er að faðma að sjer «lei!guna,» sem ástkæra
unnustu. En peir einir munu öðlast leiguna,
sem hún kveikir varla hvöt hjá til framkvæmdar
eflinga»4 stigi auðsa-ldarinnar, iá,: fátæklingar,
slóðar og skuldakröggumenn. Höf. pykir óvíst
og ótrúlegt að skuldirnar sjeu meiri að tiltölu
hjá peim rjettnef'ndu eða sönnu fátæklingum
en peim efnaðri, en hjer til liggur pað svar;
hvers vegna parf að beita leigulögunum við
pá, eru peir ekki skyldir að borga pegar kraf-
ist er? Hvað pað snertir að peir sem inni
eiga líði fyrir liina, vil jeg spyrja höf., hvort
peir sem eigi eru annara liðspurfar , eigi að
sjá ofsjónum yfir pví pó peir haíi ekkimarg-
faldann ábata á fjelagssamlögunum við pá
er miður fara að ráði sínu. Yið purfum
að vera: ekki skemmilegs ávinnings girugir,
hvorki móti sjálfum oss nje öðrum. Höf.
fellst vel á pá uppástungu mína, að Gránu-
fjelagið einkenni sig með pví að flytja sem
stáli; en pað er að pakka hans stórkostlegu
ofnum, alúð peirri, sem í smáu og stóru er
lögð við smíðið, tilraunum, sem einlægt er
lialdið áíram, sífelldum nákvæmum og kostn-
aðarsömum rannsóknum, en pó einkum peim
hinum mörgu hugvitsmönnum efnafræðing-
um og völundum, sem hann safnar að sjer.
TJchatíus í Vien, hershöfðingi Austurríkis
hefir búið til fallbyssur úr steypustáli eptir
aðferð Krúpps og er mælt pær jafnist við
fallbyssur frá Essen, og er pað vottur pess,
að pó ekki muni auðvelt að bæta um smíðar
paðan, er pó að minnsta kosti vegur til að geta
smíðað eins vel. Hjer er aðeins talað um vana
legar fallbyssur, pví annað eins fallbyssutröll
og pað, sem gaf að líta á liinuin miklu heims-
sýningum, fær enginn gjört, nema Krúpp
einn, og er pað að pakka hinurn geysimiklu
gufusleggjum hans.
Mjer hafði verið fengið næsta innilegt
meðmælingarbrjef til ungs manns nokkurs,
sem árinu áður hafði stundað bóknám á
fjöllistaskólanum í Zurich, en síðan gengið
í vist hjá „Eldkonunginum“ í vísindamanna
deild hans,
„Hvenær get jeg hitt herra X...?“
spurði jeg dyravörðinn.
„Klukkan 9!“
Klukkan var nú 6V2 °g gekk jeg pví
aptur til bæjarins.
J>ví fer íjarri, að Essen sje fagur bær.
Húsin par eru öll sótstorkm og óhreinleg,
og varla er hægt að hugsa sjer annað
skuggalegra, en hinn nýju stræti par, sem
vurla sjest maður á, eða nein umferð. Allt
pað líf, sem finnst í bænum, er saman safn-
að í smiðjunum.
J>essi smábær, sem einkuin á stríðiuu
frægð sína að pakka, heyrði fyrrum til Abba-
dýs einni auðugi’i; en Prússar ráku hana
burtu árið 1815 og slóu eign sinniábæinn;
eru bæjarmenn alltaf rammkapólskir. I
gluggum bóksölumanna sjest ekki annað, en
andlitsmyndir Píusar 9., likneskjur helgra
manna og smá ritlingar, sem úthúða kirkju-
stjórn Bismarks. Jeg sá par líka fleiri
sölubúðir, sem höfðu á boðstólum talnabönd,
vaxkerti, dálitla postulínsengla krjúpandi og
lömb prýdd gullstjörnum.
Dómkirkjan parf ekki að standa að
baki systrum sínum á Kínarbökkum. Hún
er kyggð árið 998, en fjekk mikla aðgjörð
1855.
Jpær 10,000 verkmanna, sem dregist
hafa til Essen vegna pess peir fá par hærra
kaup, en annarstaðar, lifa par, án pess að
hirða um styrjaldir pær, sem risið hafa út
af kirkju- og stjórnarmálum. 1 fyrra reyndu
nokkrir pjóðfrelsismenn til að rýma Öllum
kapólskum menjum burt úr verksmiðjunni;
kallaði pá Krúpp pegna sína saman og hjelt
svolátaudi ræðu: Mjer er ekkert vel við að
trúarbragðadeilur nái inngöngu á heimili
mitt. Hjer finnst ekki nema ein trú: ráð-
vendniuuar og starfseminnar. Jeg hefi nú
stýrt pessu búi í 48 ár og pó jeg sje sjálfur