Norðanfari - 04.11.1880, Síða 1

19. ár.
Nr. 63.
Gráimfjelag og stjórn pess.
<Tilgangurinn helgar meðalið* * heiir stjórn
Gránufjelags hugsað, þegar hún skrifaði yiirlýs-
ingu sína um renturnartil Holme, laun kaup-
stjórans, verðskýrsluna o. s. írv. Stjórnin
segii' að herra Holme haíi árið sem leið ekki
fengið fullar 5 % i rentur af láni sínu og
umboðslaun fyrir að kaupa útlendu vörurnar
en tæp 7 % að meðtöldum umboðslaunum
fyrir að selja íslenzku vörurnar. fegar petta
er borið saman við samninginn, er áskilur
herra Holme fyrst 5 % í rentu fyrir lánið
svo 2 °/o °g siðan 2 % % viðbót samtals
9*/2 % Pá virðist sem kenningin sje bein
ósíinnindi, og í raun og veru er hún það
líka, pó jeg hafi heyrt að prestarnir ætli að
rjettlæta hana með því að segja að þar skuld-
in við nýár 1879 og lánið yíir árið haíi ver-
ið hjerum 610,000 krónur, og Holme goldið
af pví c: 42,000 kr., eins og mörgum er
kunnugt að tekjur hans voru af fjelaginu ár-
ið leni leið, þá sjeu það tæpar 7 %, sem
þonunr hafi verið borgað að meðaltaii. pað
parf nú hvorki mjög réikningsfróðan mann
eða kunnugan lántöku Gránufjelags til' að
gjá hversu þessi ályktan er fjarstæð hinu
verulega sanna og rjetta, og þó mun hún
j,jð einasta er stjórnin getur haft til að kasta
nokkrum sannleiksblæ á framburð sinn í
pessu, því bæði er það að skuld sú er ekki
einasta stendur föst frá ári til árs, heldur
par á ofan fer árlega vaxandi, mun tæplega
geta talizt til verzlunarveltunnar eða geta
gefið af sjer háar procentur. Procenturnar
eiga því í raun rjettri að leggjast allar á
hina eiginlegu verzlunarveltu, sem hinar út-
fluttu vörur eru sá sanni mælikvarði fyrir.
En þó þetta sje ekki gjört og ársskuldin lát-
in bera sínar 972 % vona jeg samt að geta
s.innað með rjettari reikningi en þeim er
stjórnin hefir byggt á, að herra Holme hefir
ekki einasta fengið 14 % af verzlunarvelt-
unni heldur liðugar 21 % á ári.
Reikningur minn verður þá þannig:
180,545,02 skuldaði fjelagið við nýár 1879,
samkvæmt skýrslu þess,
10,545,02* gjöri jeg ráð fyrir að það hafi.
skuldað öðrum,
170,000,00 verður þá skuldin til Holrne
með 9% % Kr. 16,150,00
440,000,00 samtals tekið tii láns á
árinu hjá H. sem að með-
altali liefir staðið 3 V8
mánaðar, renta, þegar 5 %
eru á ári, l7/l8 %. þóknun
2 % og sölulaun 2l/a %
samtals 5% % 25,911,11
kemur þannig all ná-
kvæmlega út, það sem H.
*) Upphæðirnar eru að vísu áætlaðar, en út-
reikningurinu sýuir að þeim getur ekki
skakkað að mun, þegar ut frá þvi er
gengið að H, hafi liat’t fullar 42,000 kr
tekjur af fjelaginu næstliðið ár.
Akureyri, 4. nóvember 1880.
hefir verið borgað á ár-
inu, nefnilega liðug 42,000,00
en;5% % í 3x/3 mánaðar gjörir ómótmæl-
anlega liðuga 21 % um úrið.
Stjórnin kann nú að vilja hrekja þetta, og
rjettlæta framburð sinn með því, að þar lánið
hafiekki staðið tiljafnaðar lengur en 3Va inánað-
ar, þá sje rangt að reikna tjelaginu lengri leigu-
tíma, eða ársleigu eins og jeg gjöri, en þetta
er ekki því Holme hefir ekki lánað fjelaginu
þessar 440 þúsund kr. allar í einu heldur
| mikið minna fje opt á árinu, sem samtals
hefir numið þeirri upphæð. fessi smálán hafa
í að jafnaði verið borguð eptir 3 og 4 mánuði,
í eða með öðrum orðum H. hefir að meðatali
| lánað fjelaginu sama fjeð þrisvar og fjórum
sinnum á árinu og í hvert skipti fengið fyrir
það 5% % eóa rúmar 21 krónu af hverjum
100 krónum yfir árið. J>að brjálar ekkert
þessurn reikningi þó fjelagið hafi í sum
skiptiu iéngið stærri upphæðir til láns en í
önnur, cða sumar J>eirra liafi etaðið lengur
en aðrar, meðaltalið hlýtur að verða þetta*,
því allt árið hefir H. peninga sína á vöxtu
hjá Ijelaginu.
Setjum nú að stjórnin vilji rjettlæta sig
með því að aðeins nokkur hluti þessara pro-
centa sje rentur, en meiri parturinn þókn-
un og sölulaun, en þá vil jeg leyfa mjer að
benda lienni á að jeg hefi aUirei og hvergi
minnst á renturnar út af fyrir sig, heldur
procntur þær sem H. hefði af verzlunarveltu
fjelagsins í heild sinni. En pó jeg hefðiað-
eins talað um rentu þa alít jeg að fullkom-
in heimild hefði verið fyrir því. Meðan fje-
lagið heldur kaupstjóra í Höfn nærfellt %
ársins með 2 skrifstofuþjónum þegar þeir eru
fæstir og ber allan kostnað af skrifstofuhald-
inu, þá virðist alls ekki ofætlað af honum
að annast um kaup og hvað annað fyrir fje-
lagið, sem hann og mun gjöra, því aunars
væri líka ósluljanlegt hvað hann og skrif-
stofuþjónarnir hefðu að gjöra í Höfn allan
tímann. paó geeti að eins komið til
tals að draga pá Va % fl'á, sem H. fær í
borgandeyrir móts við fjelagið fyrir að selja
vörurnar, en þar meiri partur mun seldur
fyrir borgun strax gegn lítilfjörlegum afslætti,
sem fjelaginu efalaust mun reiknaður, þá
þyrfti þessi % % lítið að íþyngja fjelaginu,
og hvort sem er mun hún fyllilega vegast
upp af þeim % 0 0 sem befir fyrir að
geyma og annast um ábyrgðarskrárnar.
Hvað yfirlýsing stjórnarinnar urn laun
kaupstjóra snertir, þá er hún ekki byggð á
betri grundvelli en um procenturnar. Jeg
skal leyfa mjer að taka til dæmis tekjur
kaupstjórans næstliðið ár, því meðaltal af
mörgum undanfarandi árum get jeg ekki lagt
mig niður við að gjöra og finn ekki heldur
ástæðu til þess, þó stjórnin vilji taka með-
altalið af 5 árum:
*) Nákvæmlega reiknað hafa hinar 440,000
krónur verið á vöxtum hjá fjelaginu
þannig að H. hefir lánað þvi til jafnað-
ar % þessarar upphæðar þrisvar og %
fjórum sinnum á árínu.
— 133 —
Eost laun kaupstjóra .... 2,400 kr.
V* % af innfluttum vörum, mun
kaupst. hafa reiknað sjer rúrnar 2,500 —
Hjer eru þá komnar .... 4,900 kr.
eða uppliæð sú, sem stjórnin segir að laun
kaupstjóra hafi ekki að meðaltali yfirstígið,
hefir liún þá vitanlega sleppt fyrir þetta ár:
Va % af ensku sauðakaupunum, ferðakostn-
aði kaupstjóra milli landa með gufuskipum
og lijer um land, launum fyrir alþingissetu
og ferðakostnaði til og frá því (550 kr.), þókn-
un fyrir kaupin á «Rósu» (1,200 kr.) og
tekjum við Möðruvallaskóla-bygginguna. jpess-
ar tekjugreinir eru fullkunnar flestuin og
munu líka nægja til að fylla «landshöfðingja-
launins., en verið getur að fleira mætti telja
til ef stjórninni þykir á brezta, t. d. borgun
fyrir innkaup og umsjón á efninu til al-
þingishússins, því þó kaupstjóri hafi gefið í
skyu að hann hafi gjört það af eintómri föð-
landsást þá kemur það ekki fjelaginu við,
hann hefir orðið að eyða miklum og mikils-
verðum tírna frá fjelaginu til þess umstangs,
eins og hin seinfara sending skipanna næst-
liðið vor bar ljósast vitni um, svo pað er
fullkomin ástæða til að reikna það með tekju-
greinum hans frá fjelaginu.
Stjórnin hefir ef til vill ætlað að rjett-
læta. þessa yfirlýsiugu sína með því, að í
bokum fjelagsins sjeu adeins tilfærðar hinar
2 fyrstnefndu tekjugreinar, þær er jeg hefi.
útfært með tölum. En til þess hefir hún
engan rjett. Kaupstjóri er algjört vinnu-
rnaður fjelagsins og fjelagið á borgun fyrir
öll þau verk, sem hann vinnur. |>ó gjaldið
fyrir nokkur þeirra renni beinlínis í sjóð
kaupstjóra, án þess að vera tilfært í bókum
fjelagsins, þá er það engu að síður «þókn-
un» sem telja má til láuna hans frá fjelaginu.
J>á eru vottorðin um prísana í full-
komnu samræmi við yíirlýsinguna urn pro-
centurnar og laun kaupstjórans. I skýrslu
kaupstjórans voru yfir 50 vörutegundir tald-
ar upp, en í vottorðunum eru þær 24 alls,
allt svo ekki fullur helmingur. Öll vottorð-
in eru skrifuð í septembermán. og 14 af
þessum 24 vörutegundum keyptar 15. sept.,
meir en mánuði eptir að sumarkauptíð var
úti, og þó átti kaupstjóri að hafa samið verð-
skýrslu þá, er liann las upp á fundinum 23.
júní, eptir vottföstum reikningum! Elcki
eitt einasta vöruverð er frá þeim tíma, sem
hinn eiginlegi ágreiningur er um, nefnilega
frá 1. til 12. maí, eða tímabilinu milli þess
sem «Mannu» og «Rósa» komu. Jeg skal
ekki orðlengja um það, að sumum prísunum
í vottorðunum ber ekki saman við þá er í
skýrslu kaupstjórans standa, eða að ýmsar
vörutegundir eiga ekki saman nema nafn-
ið. En livað líður verðinu á liinum vöru-
tegunduuum? Alítur stjórnin að ef hún
getur, á sinn hátt, sannað einhvern hluta
skýrslunnar, þá sje hún öll söimuð? Sú á-
lyktun getur aðeins verið samkvæm hinum
«diplomatiska» hugsunarhætti Gránufjelags-
stjórnar en naumast annara. Ekki mun þó
hafa verið tilsparað að leita sannananna eins
og nærri má geta, þó kaupstjóri vildi ekki