Baldur - 06.10.1869, Blaðsíða 2

hann segir reyndar eigi, hversu miki$ kann metnr þetta tillit í dalatali,
og þetta verÍJnr mafcorþó aí) ákveíia, enda getor þab engum sjerstakleg-
um orbogleiknm verib bnndib, ab reikna bæbi þetta atribi og hin onn-
ur nákvæmlega, ef menn vilja gefa sig vib því. Jeg gat þess ában, ab
fyrrum, fyrir 1848, heyrbi mabor engin þessi reikningsvandræbi; þab var
fyrst eptir 1848, ab þab kom opp úr kaflnu, ab ómógolegt ætti ab vora
ab gjóra opp reikninga milli Islands og Danmerkur; þó kom þab fram
af hálfu stjórnarinnar árib 1850, ab hún hafbi hugmynd um þessa reikn-
inga, því þá játar hún, ab þab sje orjett, ab tala nm reikningsballa Is-
landi í úhag, því verzlonin sje svo mjóg Islendinguin í óhag, og Dan-
mórku í hag, einkum verzlunarstjcttinni, abþab verbi eigi metib til peninga-
verbs, þab nemi svo miklu. J>ab heflr og óllurn sanngjórnum dónskom
mónnom komib saman um, ab einokunarverzlunin hafl verib til úmetan-
legs skaba fyrir Island, eins og í visso tilliti til úmetanlegs fjárafla fyrir
Danmórko, og þó ekkert annab væri, þá er þetta eina nóg til þess ab
byggja á því fjárkrófa. Dómsmálarábgjaflnn skýrir enn freraur frá í fyr-
nefndo brjefi, hversu hann ætli ab haga til um mebferb þessa máls, eba
um frumvarp þab, sera hann ætlabi ab leggja fyrir alþing En þegar
frumvarpib kom fyrir sjónir hjer á alþingi 1865, þá var allt<orbib óbru-
vísi en meun gátu búizt vib. þá er lagt fyrir frumvarp til nlagau, þab
er ab segja frumvarp, sem ætlab var til ab kæmi fyrir ríkisþing, eptir
ab þab væri komib frá alþingi; þar er ab eins talab nm annab fyrir-
komnlag á fjárhagssambandinu milli Danmerknr og Islands, en ekki um
Ijárhagsabskiloab, og stungib upp á, ab Islendingar sknli fá 42,900 rd.
tillag árlega nm nokkur ár, en þar eptir stendnr allt vib sama og ábur.
Hvab snertir stjórnarmálib, þá var þab ab vísu ekki farib djúpt í þab í
þessu frnmvarpi, en þó svo djúpt, ab þab var sýnilegt á botninnm, ab
tilætlunin var, ab óll abalmál Islands skyldi heyra undir lóggjafarvald
ríkisþingsius í Dacmórku. Hib ófuga vib fruinvarp þetta fann og al-
þingi, og vísabi fromvarpiuu ab nokkrn leyti frá, þab er ab segja í því
formi, sem fyrirhugab var ab gefa því, en tók jafnframt á móti því til-
bobi nm frjálsara stjórnarfyrirkomulag, sem bobib var í frumvarpinn.
Árib 1867 var nýtt frumvarp lagt fyrir alþingi, og jeg játa þab, ab þetta
er hib langbozta af frumvórpum þeim, er komib hafa frá hendi stjórnar-
innar, eigi einnngis sakir þess, ab jafnrjettishugrayndin var þar vibur-
kennd miklu framar en ábur hafbi verib, heldur og sókum þess, ab fjár-
hagstilbobib var þar betra. þ)á komst einnig á samkonuilag milli þings-
ins og konnngsfulltrúa, einkum vegna þess, eins og þingmóunum er kunn-
ugt, ab hann játabi þinginu samþyktaratkvæbi stjórnarinnar vegna, og
ab þingib hafbi onga ástæbn til ab óttast, ab neinn yrbi þróngvab upp
á oss, ab alþingi naubugu eba ári þess samþykkis. f>ó konungsfulltrú-
inn nú vissulega mælti á móti nokkrum atribnm í uppástungum þings-
ins, sem þingib hafbi gjórt vib frumvarpib. {>á sat og sá dórasmálaráb-
herrann uppi, sem þekkti mjóg vel til máls þessa og var því velvilj-
abur; þab var Leuning; og hann hefbi ab óllum líkindum getab komib
samkomulagi á í þessu máli, ef hans hefbi vib notib; en þá tókst svo
óheppilega til fyrir vort mál, ab hans missti vib nm sórnu mundir.
Eptir hann kom Kosenórn-Teilmann, og átti jeg tal vib hann nm þetta
mál. Hann kvabst ab vísu ekki geta fallizt á nokkur atribi í uppá-
stnngum alþingis, og voru þab einmitt þau, sem konungsfulltrúi bafbi
mælt í móti, en haun kvabst niundu ganga ab því, ab alþingi hefbi
samþykktaratkvæbi í málinu. Eptir skamma stund fór hann frá, og þá
tók vib af honum hinn núverandi dómsmálarábherra Nutzhorn. Hann
lagbi fyrir ríkisþingib í fyrra haust frnmvarp, sem eiginlega ætlabist til
ab leiba til lykta fjárhagsmálib einungis, en blaudar þó þarinn í stjórn-
armálino, meb því ab telja upp, hver vera skuli hin sjerstaklegn mál Is-
lands, þar sem þó Casse hat'bi sagt ábur, 1863, ab fjárhagsmálib eitt
heyrbi undir ríkisþingib, en stjórnarmálib allt ætti sjálfsagt ab vera
komib undir frjálsu samkomulagi milli alþingi3 og konuugs vors í sam-
einingu.
Nefnd sú, sem kosin var í ríkisþinginu til ab eiga vib mál þetta,
tók í rauninni einungis fjárhagsmálib opp í álit sitt, en þar slæddist þó
nokkub af stjórnarmálinu inn í nefndarálitib, og þetta gaf tilefni til
ab ríkisþingib tók ab gefa sig vib þessn máli voru meir og meir, svo ab
þab varb ab síbustu abalatribib. Ríkisþingib fjokk ab vísu ekki alveg
leitt málib til lykta, en svo mikib er aobsjeb, ab þab vill áskilja sjer
rjett til ab skipa fyrir, ekki einungis um þau mál, sem eru almenn rík-
ismálefni, heldur og um hina sjerstaklegu stjórnarskrá Islands. þetta
væii beint ab skerba rjott vorn til ab ná samningi vib konnng vorn um
stjóinarfyrirkomulagib i íslenzkum málum, eins og samþegnar vorir í Dan-
mórkn. f>ab væri óldungis eins og ef vjer tækjum hin dónskti grnnd-
vallarlóg til yflrskobuuar og umræbn hjer á þingi, styngjum upp á breyt-
ingum vib þau, og sendum þau síban konungi vornni og beiddum hann
ab stabfesta. f>etta dettur nú engum í hug, eins og nærri má geta, en
eins íjærri ætti þab ab vera bræbrum vorum í Danmórku, ab ásælast
jafnrjetti vort og frjálst atkvæbi í vornin málum. Ab halla þannig rjetti
voruin er Dónnin til einkis gagns nje nota, ekki ríkinu, og allra sízt oss.
En þab, ab svona er komib málum vorum, er eigi alþingi eba oss Is-
lendingum ab kenna, heldur mebferb stjórnarinnar á þeim, og hugsun-
arhætti sumra manna í Danmórku, sem hafa látib eins og þeir hafl erft
allt einveldi yflr oss og vorum málnm. En þessi hugsunarháttur hlýtur
ab breytast meb tímanum, þegar þessir menn sannfærast um; ab hann
sje á róngum rókum byggbur, og vjer hófum því minni ástæbu til ab
efast uui ab svo fari, meb tímanum ab minnsta kosti, þegar vjer gáum
ab, hversu málinu hefur þó þokab nokkub áfram á árunum frá 1851 til
1867, og skobanir stjóruariunar smábreytast, og sómu mannlegu kjórum
mun og ríkisþing Dana vera undirorpib; þab hlýturab sannfærast á end-
auum, en þab heyrir oss til ab sannfæra þab, og þab gjórura vjer bezt
meb því, ab halda fast vib rjettindi vor og ekki láta hrekjast frá þoim,
heldur stybja þau meb rjettnm rókum, sera oss skortir ekki. Rjett rík-
isþiugsins til umrába yflr hinum sjerstaklegu málnm Danmerkur dottur
engum Islendingi í hug ab skerba; en ab því leyti sem hin almennu
ríkisinál kynni ab ná til íslands, þá eigum vjer skilib jafnrjettisatkvæbi
eins og vjer hófum æflnlega hingab til haft um almenn lóggjafarmál, sem
talab hefur verib um ab lógleiba hjer á landi; og ab því leyti sem vor
sjerstaklegn mál snertir, þá hofum vjer vafalausau rjett til hins sama
frjálsa sainþykkisatkvæbis, sem Dariir hafa haft í sínum sjerstaklegn
málum.
En þessu víkur allt óbruvísi vib í frumvarpi því, sem ríkisþingib í
Danmórku var á leibinni ab búa til og samþykkja í vetur er var. Eptir
því er ætlazt til, ab ríkisþingib hafl í hóndum sjer óll ráb um stjórnar-
skipun vora; þab lætur þar, eins og þab haft rábin ab veita oss hana,
og eins og þab tekur sjcr vald til, ab veita oss stjórnarbót og sjálfsfor-
ræbi, eins hlýtur þab þá ab þykjast hafa rjett til ab taka hvorttveggja ;
þetta er óldungis hin sama regla, eins og farib hefur verib ab vib ensk-
ar nýlendur, nema hvab abferbin er þar tóluvert lógulegri. Parlamentib
á Englandi fclur nefnilega drottningu á heridur umbob, ab semja vib ný-
lenduua um stjórnarskrá hennar, en komi upp síban nokkurt ósamþykki
milli uýlendunnar og stjórnarinnar, sem þyki atkvæbamikib, þá er þab á
Parlamentsins valdi, ab taka af þeim stjórnarbótina um skemmri tíma eba
lengri. Sómu abferb hefur stjórnin hjer, þegar hún vill láta ríkisþing-
ib skamta oss landsrjettindi.
En þar hjá er nú hjer um annab meira ab ræba; stjórnin kemur uú
hjer fram á alþingi meb frumvarp, sem er allt annab en þab, sem hún
kom fram meb á ríkisþinginu, allt annab en þab, sem ríkisþingib var
hálibúib ab samþykkja, og allt annab en þab, sem hún lagbi fyrir alþingi
1867. J>á var fruravarpib í einu lagi, nú er þab orbib í tveunu lagi; —
þá var ríkisþingib ekki nefnt á nafn, nú er þab víba tilgreint, ab ríkis-
þingib eigi ab rába ólla í stjórnmálum vorum, annabhvort beinlínis eba
óbeinlínis. f>ab sem stób í upphaflnu á 1. grein frumvarpsins 1867,
nefnilega ab Island eigi sjerstók laudsrjettindi, ^em hinuru háttvirta kon-
ungsfnlltrúa þótti nýlega vera svo mikilsvert, ab hann taldi þab meb grund-
vallarreglum eba grundvallaratribum í stjórnarskrá vorri, þab er hjer hvergi
ab tínna; jeg sjeþab hvergi í hvorugu frumvarpinn. f>ar sem gjórt var
ráb fyrir í frumvarpinu 1807, ab konungnr skyldi lofa, þegar hann tæki
vib stjórn, ab halda stjóruarskrá Islands, þá flnnst nú ekkert um þab,