Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1951, Blaðsíða 4

8
uppi í Fljótshlíð. Á hólum þessum og öldum eru bæirnir, m. a. Berg-
þórshvoll. Hóllinn, sem hann stendur á, er eiginlega þrískiptur með
tveimur grunnum Iægðum, og ekki í beinni línu, heldur í boga, en
yfir bogann er stefnan nokkurn veginn austur-vestur. Vestur frá hól-
rananum er Káragerði, sem aftur stendur á öðrum hól, aðskildum
frá Bergþórshvolshólnum með mýrasundi. Vestasti hóllinn eða hól-
raninn, sem er þeirra lægstur, virðist hafa verið óbyggður, eh á mið-
hólnum hefur bærinn staðið frá ómunatíð og snúið framhlið mót
suðri eða suðvestri. Þessi hóll er nú 13 m yfir sjó, með aflíðandi
brekku að sunnan, en brattari að norðan, að húsabaki. Austasti hóll-
inn er mestur og hæstur, nú 15 m .yfir sjó. Hann er nú kallaður
Floshóll, og er það að líkindum hann, sem kallaður er ,,hvollinn“ í
Njáls sögu og bærinn dregur einkum nafn af. Vestan í þessum hól
voru til skamms tíma útihús, en nú er þar sléttað yfir allt. Á Flos-
hól eru tvær kryppur og laut eða kvos allmikil á milli þeirra og lík-
legt, að átt sé við hana með „dalur var í hvolnum“ í Njáls sögu.
Vestari kryppan mun stundum hafa verið kölluð Heimahóllinn.
Ef maður spyr, hvar sé eðlilegast bæjarstæði á hólum þessum á
Bergþórshvoli, hlýtur svarið að verða: á miðhólnum. Uppi á Floshól
er óeðlilegt bæjarstæði, bratt upp hólinn, en næðingssamt uppi.
Hann veitir hins vegar töluvert afdrep fyrir bæ, sem stendur á
hólrananum vestan við, miðhólnum, sem er nokkru lægri, og það
er einmitt þetta skjól, sem miðhóllinn hefur fram yfir hinn vestasta,
sem er þó ekki illa fallinn sem bæjarstæði. Nú er það svo, að bærinn
hefur staðið á miðhólnum svo lengi sem menn vita og raunar stund-
um tveir í tvíbýlinu, hlið við hlið.1 Með prófgryfjugrefti hefur sann-
azt, að aldrei hefur verið byggt á vestasta hólnum (sbr. bls. 14) og
prófgryfjur vestast í Floshól hafa sýnt, að þar hafa aðeins útihús
verið. Allt bendir þetta í þá átt, að bærinn á Bergþórshvoli hafi frá
upphafi staðið á miðhólnum, bær Njáls, sá er brenndur var, hafi
verið á þeim stað, sem verið hefur bæjarstæði æ síðan. Spyrja mætti
að vísu, hvort bærinn kunni ekki að hafa verið á einhverjum allt
öðrum stað í landareigninni. Ólíklegt er það. Hún er yfirleitt flöt og
votlend, og þótt finna megi einhver hró, sem tylla mætti bæ á, eru
þó kostir núverandi bæjarstæðis eða hólasvæðisins yfirleitt svo aug-
ljósir, að þeim manni mættu vera mjög mislagðar hendur, sem hefði
forsmáð það og sett bæinn á flatneskjuna. Þótt slíkt hefði orðið
1) Árið 1703 var tvíbýli á Bergþórshvoli, og á 19. öld var þar einhig
tvibýli stundum.