Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1951, Side 96

98
Enginn ábúandi þekkist á Tjaldastöðum og ekkert um fyrstu
bygging þess býlis, en nefnt er það í Landnámu ásamt tildrögum
nafnsins.
3. Ketilsstaðir. Um byggð þeirra, búendur og eyðing, er allt
hið sama að segja og um Tjaldastaði. En þó má telja mjög líklegt,
að bær sá hafi verið nærri vestast undir þessu mikla hrauni, sem
grandaði Skarði. Styðja álit þetta þrjár ástæður: 1. Hraunnef eitt,
sem skagar fram nálægt mitt á milli Selsunds og Kots, heitir Ketils-
staðanef og þar hjá að sunnanverðu Ketilsstaðavik.1 2. Þarna ná-
lægt, nokkru sunnar, fyrir neðan hraunið og út frá því, sjást leifar
af grónum og ævagömlum garði, er stefnir v. eða nv. út að gára
einum fyrir norðan Kot. Gæti þetta verið brot af girðingu túns og
engja frá Ketilsstöðum, og þá eini sýnilegi vottur frá byggð þess býlis.
Mér hafa ekki hlotnazt hentugleikar til að athuga garðlag þetta, en
Skúli bróðir minn taldi það um 100 fðm. að lengd. 3. Kotið nýnefnda
heitir fullu nafni Ketilsstaðakot, þó að oftast sé það nefnt og ritað Kot
einungis. Mun það því byggt vera á landi Ketilsstaða, og sennilega
eigi langt frá þeim, fremur en önnur kot frá höfuðbýlum sínum, ef
byggt hefir verið, áður en Ketilsstaðir eyddust.
— Sennilegt er, að Kotið hafi oft lagzt í eyði eftir stórvii'k Heklugos, og
víst hefir það oft verið mannlaust, bæði sökum sandfoks og vatnsleysis.
í eyði er það 1681 og aftur 1696 og var svo enn 1711 og líklega mikið
lengur, því að þá er jörðin húsalaus og „Kotsbrunnur" — uppi í hallanum
ssa. frá bænum — var þá fullur af sandi. Hefir þá verið að blása heiðin
þar austur af, mjór gári, sem nú er að miklu gróið hraun, sauðfjárhagar.
Óvíst er um byggðina í Koti á 18. öld, en þó er það í byggð 1733. Klofa-
kirkja átti Kotið hálft. Nú er það í sjálfseignar-ábúð.
4. Kastalabrekka. Þetta er veglegt eða yfirlætislegt nafn, því
að hvorki er þarna kastali né brekka í nánd. Þar er yfirgróin rúst,
svo sem 5 mínútna spöl nv. frá Koti, og um 6 km vsv. frá Fálkhamri.
Hraun er þar undir og halli lítill, en engin veruleg brekka. Húsaskil
verða ekki greind á rústabungu þessari, enda virðist þar hafa verið
kot eitt eða smábýli, því að engar aðrar byggingaleifar sjást þar í
nánd. Gári sá hinn mikli, er átt hefir upptök sín í ösku- og vikurburði
Selsundslækjar, hefir eytt koti þessu og beztu högum þess og svo
áfram mesta og bezta beitarlandi á norðanverðum Rangárvöllum, og
1) Vik þetta er af vangá talið bæjarnafn í Jarðabók Árna Magnússonar,
í stað Ketilsstaða, en er vitanlega örnefni, kennt við býlið, eftir að hraunið
rann.