Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1951, Blaðsíða 98

100
er sagt: „Vatnsból er ekkert annað en rigningar- og snjóvatn, sem
tíðum þrýtur“. (Setja varð þá út mjólkurtrog og ílát, þegar skúr
kom úr lofti). Annars varð að sækja vatnið bæjarleið í Víkingslækjar-
botna.
Milli gamla Steinkross og elzta Bolholts út við Rangá er löng
bæjarleið (5—6 km), og er þar nú hið ömurlegasta svæði, sem til er
á öllum Rangárvöllum, eintómir sandar og sandfyllt hraun, sums
staðar með stórgerðum hvítum vikri og allt að hnefastórum molum,
en naumast var nokkurt grasstrá á allri leiðinni 1936. Sandflæmi
þetta hefir eyðilagt fagrar heiðar og beztu beitilönd með miklum
víði og loðnu valllendi. Þar voru og miklar slægjur auk valllendis,
bæði af blöðku og laufi meðfram gárunum, meðan nokkrar gras-
spildur voru eftir.
Ennþá er fögur torfa eftir af gamla Steinkrosstúninu, sunnan í
brekkunni og niður frá bæjarstæðinu, en yfir því er gróinn bali og
víst djúpt á tóttum. Vestan við bæjarstæðið er torfan sundurskorin
eftir leysingavatn, með háum bökkum og sandflagi neðan við á
sléttunni. En áfast við túnið að öðru leyti og í skjóli af því að nokkru
leyti er enn eftir löng og mjó grasræma á sléttunni, sem nú er nefnd
JaSar. Frá þeim jaðri er nú orðið samfellt hraun og sandur suð-
austur í Rangá fyrir austan Keldur, um 9 km. Austan við bæjar-
torfuna er grjótrúst á nýlega blásnum bala, nærri 8X8 faðmar að
fyrirferð. Hefir þar verið fjósið og heygarðurinn. Sér enn glöggt fyrir
garðlaginu að norðan og austan, en ekki sjást húsaskil. Á þessum
torfum, sem eftir eru af túninu, hefir stöku sinnum verið slegið frá
Koti, og fékk Jóhann Jónsson bóndi þar 7 hesta af töðu (1919),
þótt opið væri fyrir öllum fénaði. Frá bæjarrústinni er enn (1936)
óslitin grasbrún með fögrum hvömmum 3—4 km austur að Dagverðar-
nesi. En mjór er orðinn jaðarinn uppi, vegna blásturs á mörgum síð-
ustu áratugum frá vikurflaginu litla í fyrstu, í landnorður frá Dag-
verðarnesi, sem nú hefir eytt því býli og er að komast ofan af brún-
inni á einum stað, milli Steinkross-býlanna. Og mjög er hætt við því,
að öll þessi fagra brún verði hulin sandi og vikri að fáum árum liðn-
um. Djúpar lautir voru í heiðinni fyrir na. bæinn á gamla Steinkrossi,
nefndar Vatnslágar, af því að þar stóð lengst vatn á klaka á veturna
og fram á vorið. Meðan svo stóð, var þar aðalvatnsbólið, en líka
stundum notað frá Dagverðarnesi, og vatnið þá jafnvel borið í fötum,
líklega upp undir 2 km vegalengd. Árið 1939 var girðingin um
lönd Gunnarsholts og Reyðarvatns færð upp fyrir bæjarstæðin á
Steinkrossi og Dagverðarnesi.