Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1951, Blaðsíða 102

104
Fyrsta vitneskja um Dagverðarnes verður að teljast til 15. aldar, og þá
um eyðilegging af Heklugosi, ásamt Skarði, er veltur þó á heilum áratug,
1437—47.
Sjá nánar um Dagverðarnes og samanburð við Keldur í Árbók Fornleifa-
félagsins 1949—50, bls. 124—5.
Ábúendur. Þess er nú þegar getið, að Dagverðarnes er þekktara að auðn
en ábúendum. Og engan nafngreindan ábúanda hefi eg fundið þar fyrr en
1733; hét hann Runólfur Guðmundsson (Bændatal í bók í Þjóðskjalasafni),
en ekkert er um hann kunnugt að öðru leyti. Einhver býr þar líka 1744,
en að líkindum ekki 1749. Þá er Dagverðarnes ekki nefnt í bæjatali allrar
Rangárvallasýslu (bók í Þjóðskjalasafni 1744—49. Er eftir stafrófsröð
en ekki hreppum, því miður). Enn er jörðin í eyði 1784—99; svo er þar
Nikulás Sveinsson í 3 ár, til 1803. Svo 1807 sækir Bjarni Jónsson í Mið-
húsum í Hvolhreppi til amtmanns um leyfi til þess að byggja upp eyði-
býlið Dagverðarnes. Leyfið fékk hann samkvæmt lögum 15. 4. 1744. Lik-
lega hefir ekkert orðið úr þeirri byggingu, því að Páll Guðmundsson bóndi
á Keldum telur (1824) jörðina hafa verið í eyði 1803—23, en aðeins byggða
á leigu um 20 ár, fyrir 20 eða 30 álnir, sennilega til afnota fyrir búanda
á Steinki-ossi, því að Kot er þá líka í eyði í fá ár um þetta leyti. Árið 1823
byggir séra Torfi Jónsson á Staðnum Dagverðarnes Hafliða Jónssyni,
Eyfellingi, og bjó hann þar til 1836. Tekur þá séra Tómas Sæmundsson
jörðina til afnota fyrir sjálfan sig. Rak hann þangað sauðfé og lét bónd-
ann í Koti (Jón Magnússon) gæta þess fyrir sig fyrsta árið, en næsta ár
lætur hann einn mann (Magnús Jónsson) vera í Dagverðarnesi, og flytur
þangað hey. — Þótti presti skurðarfé vænna þaðan en á heimabúi. Ur
þessu hefir jörðin víst oftast verið byggð fram að bæjarhruninu í land-
skjálftanum 1912. Fór þá síðasti ábúandinn, Halldór Þorleifsson frá Ár-
bæjarhjáleigu, að Gaddsstöðum. Var þá vikurinn og sandurinn úr flaginu
fyrrnefnda farinn að fjúka á túnið og fylla smám saman lautir þar. Grænn
litur hefir þó haldizt á hólum og bölum, og gróið er nú yfir bæjartætt-
urnar. (Sjá mynd á bls. 102).
Þó að nú sé komið langt mál um Dagverðarnes, get eg varla látið ógert
að drepa á dugnað og þolgæði hjóna þeirra, sem þar hafa haft stærst bú
og lengst getað þolað þar alla erfiðleikana: Böðvar Jónsson (d. 1890) frá
Koti og Þórunn Eyjólfsdóttir (d. 1889) frá Þverá. Giftust 1849 og bjuggu
í Dagverðarnesi til æviloka, í liðug 40 ár. Böðvar mun hafa byggt upp
bæinn allan að venjulegum húsum og hlöðu að auki, svo og garð að mestu
úr grjóti umhverfis túnið og látið grafa brunn (neðarlega í brekkubrún-
inni að vestanverðu). Ekki náðist þar þó til vatns, en nokkur not urðu þar
að polli í holunni á veturna og meðan leysing var á vorin, en auk bröttú