Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1951, Blaðsíða 106

108
enda. Gætu þetta verið leifar af fjósi og hlöðu eða útikofum, þó að
líkara sé nú einni heild. Austan þverveggjarins er líklegt, að verið hafi
bæjardyr og eldhús, og bæjarhús sjálft austast. Túngarður hefir verið
hlaðinn úr grjóti að nokkru leyti kring um kotið, og mótar fyrir
honum í krókum og hlykkjum, að mestu leyti umhverfis. Túnið allt,
að rústunum meðtöldum, hefir þó ekki verið yfir 1 % dagslátta, eða
slægt tún varla 1 ¥2 dagslátta (hálfur hektari). Ekkert sést þar fyrir
öðrum byggingum, brunni eða vatnsbóli. En lægðadrög eru þar í
hrauninu, helzt á bak við bæinn, og mundi vatn að líkindum hafa
getað komizt þangað, ef lind eða lækur hefði runnið frá Sauðanefi.
I Jarðabók Árna Magnússonar (bls. 278) er þess getið til, að kot
þetta sé sama og Hraun. En að kalla þar „undir hrauni“ er fjar-
stæða, til þess er það of langt frá hraunbrún og á flatlendi.
Um Hraunkot segir Jarðabókin líka: „Hefir löngu fyrir elztu
manna minni lagzt í eyði. Þar sést mikið til girðinga og tóttabrota
af grjóti, líka merki til túnstæðis".
Gárinn frá Sandgilju vestur um Axarhraun er mjög gamall. Hann
hefir borið sandinn undir Sauðanefið syðst (yfir Hraunbæinn?) og
jafnframt haldið áfram yfir lægra Axarhraunið að Hraunkoti. Ef rétt
er getið til, þá hafa bæði þessi býli lagzt í eyði um líkt leyti, eigi langt
frá 1600. Kotið kannske nokkrum árum síðar. Kindakot notalegt gat
þetta verið, en kúabúið, sem túngarðurinn bendir til, gat þó varla
verið meira en ein mjólkandi kýr.
Eigi sést bóla á túngarði á Hrauni, hinu nýnefnda — og eigi held-
ur á mörgum öðrum eyðibýlum þar í sveit. Kúabú nokkuð að ráði
gat þar ekki heldur verið, en þess í stað sauðabú mikið og sauðfjár-
land með skógi, bæði mikið og gott. Bendir til þess:
Fjárbyrgi eða gjafahringur mikill og óvenju stór. Hann er á flötum
hól rétt hjá og sa. frá hærri vörðuhól, dálítið upp frá Axarhrauns-
brúninni, í suðaustur frá Sauðanefi, viðlíka langt frá því og Hraun-
kotið. Byrgið er alveg hringlaga, með dyrum móti suðvestri. Tví-
hlaðið hefir það verið, úr grjóti og torfi, og allt að 40 fetum í kross
að innanmáli. Laglegur hópur, 300—400 fjár, gat staðið þar inni,
og eigi þarf að ætla, að kotbóndi hafi átt slíka hjörð. Vegna afstöðu
haglendis og landnyrðingsbylja var skýli þetta vel sett frá Hrauni.
Enn tel eg mæla með Hrauni á þessum stað, að nú nýlega hafa
komið í ljós stórar kvíar og fjárhringur, litlum spöl þaðan, sunnan í
sama nefi.
10. Melakot hefir verið 4—5 km austur frá fjárskýlinu síðast-
nefnda, og nærri 5 km suður frá Skarðs- eða Selsundsfjalli. Bærinn