Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1951, Blaðsíða 131
133
eg nú (1936) sjást einna merkastar leifar myndarbúskapar, og
verður því líka ritað um það í meira lagi. Staður sá er vestarlega í
Kóngshólshrauninu nýnefnda, nokkur hundruð metra norður frá Há-
öldu, rúma 2 km suður frá Stóra Reyðarvatni (gamla) og um 3 km
nv. frá Keldum. Stóð býlið sv. í hæð mikilli, sem heitir Kóngshóll
(líklega stærðar vegna). Hóllinn var að síðustu þakinn þykkum jarð-
vegi, sundurblásnum í torfur, er blésu og brotnuðu ár frá ári á 18. og
19. öld og hurfu loks algjörlega um 1900, og er nú þar ber melalda.
Hæstur er hóllinn austast og aflíðandi vestur eftir. Suðvestan í há-
hæðinni er rúst mikil. En yfir hana er svo gróið, að ekki sést fyrir
húsaskipun; kynni þó að finnast, ef grafið væri, því að líklega hefir
aldrei blásið niður í mel þar í skjólinu. Öll er rúst þessi í aflöngum
ferhyrning, með beinum hliðum sýnist vera, um 24 faðma hallalaust
til vesturs og 8 faðma í litlum suðurhalla. Við austurendann tekur þó,
að líkindum, hlið af húsi 2 faðma Iengra upp, 4 faðmar á lengd.
Vestast er og líking til, að móti fyrir stóru húsi (fjósi?). Þótt rústin
sé mikil, tel eg líklegra, að hún sé af peningshúsum og heystæðum
en af öðru býli eða bænum sjálfum. Hann hefir staðið á lágri hæð,
rúmum 60 föðmum vestar á öldunni. Þar hefir fundizt beinarusl úr
öskuhaug, járnbrot o. fl. smávegis til sönnunar. Nú er þar strýtuhóll
með grasi og blöðku á toppi, en aðflutt hraungrýti og gott hleðslu-
grjót veltur nú út af moldardyngju mikilli á allar hliðar, niður að
berblásinni öldunni. Ætla má, að moldarundirlagið stafi meira frá
margra alda endurbygging á sama stað en frá djúpum jarðvegi við
fyrstu byggð. Ekkert mótar hér fyrir húsaskipun, og erfitt er að ákveða
takmörk byggingarinnar. En hún mun varla minni en 12 faðmar til
vesturs og 6 faðmar til suðurs. Nærri bæjarhólnum að austan og
lítið neðar eru leifar tveggja húsa, samhliða en ekki alveg samstæðra
og eigi lítilla (útibúr eða skemmur?). Slakki dálítill er í öldunni
miðja vega milli ,,fjóss og bæjar“. Ofar og efst í honum er ein kofa-
rústin, gjörblásin og grjótdreif ein. Svo sem 36 faðma suður og
niður frá bæjarrústinni sjást ennþá leifar af nokkuð stóru húsi, smiðju
vafalaust, því að þar hefir fundizt sindur og kolaaska, járnarusl og
hamarshaus lítill og brot af löð, sem komið er í Þjóðminjasafnið.
Ennþá neðar og vestar (40—50 faðma) hefir einhver kofi verið.
Undir hraunbrúninni, litlu suðaustar, kemur lítil lind. Hefir þar
verið gott vatnsból, en þó bæði nokkuð langt og bratt upp að bæn-
um. Vel má vera, að önnur lind, vatnsból fyrir fjósið, hafi verið þar
fyrir neðan. Enn hefir sérstakt hús staðið laust austan við eystri aðal-
húsin. Þarna austan við og niður frá eru merkilegar leifar mikilla
I