Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1951, Blaðsíða 151

153
Selalæk en Varmadal. Bærinn mun hafa verið settur, þar sem einna
hæst bar á brúninni, en þó fremst á henni, vegna útsýnis, bæði yfir
dalinn með stóra læknum, bugðóttum, lygnum og tærum, og eigi
síður vegna útsýnis um allan fjallahringinn að rótum og um hæðir
og bæi, er tóku upp úr flatlendinu. En fram yfir sjálft flatlendið
kann að hafa sézt illa, fyrir annarri hárri brún, sem er fyrir sunnan
lækinn. Þó er líklegt, að norðurvöllurinn væri í fyrstu heldur hærri
en hinn, eða ekki lægri a. m. k. En nú er þetta breytt, að norðan-
verðu er allur jarðvegur blásinn burtu niður í möl og móhellur,
en suðurbrúnin hefir aldrei blásið, heldur hækkað við sandáburð um
margar aldir, að sama skapi sem hin hefir lækkað, svo að nú tekur
suðurbrúnin af útsýni allt um láglendið.
Svo er gjörblásið þarna, að ekki sést örmull eftir af öskuleifum
eða beinum öðrum teljandi en stórgripajöxlum og jaxlabrotum. En
miklar leifar eru þar af smágrjóti og hellublöðum, sem er útvelt og
dreift um svæði 3 faðma frá austri til vesturs og um 25 faðma frá
norðri til suðurs, auk þess sem nú er oltið ofan eftir brekkunni. Ekkert
lausagrjót er til þarna í kring, og mun hellukennda blágrýtið flutt að
utan frá Rangá. Mógrjót kann að hafa náðst nær og verið eitthvað
notað, en þá er það annað hvort blásið sundur eða flutt burt. Mest
allt hið nýtilega hleðslugrjót og hellur hefir verið flutt að næstu bæj-
um, því að þar er alstaðar hörgull á slíku byggingarefni. Þaðan
mun líka komið byggingarefni (blágrýti og mósteinn) í fjárhúsrúst
(16X7 fet), sem byggð hefir verið á síðari öldum (frá Gaddsstöð-
um?) niðri á hrygg á láglendinu nokkru austar.
Svo stórt var land Oddans litla í byrjun, að þar hafa síðar verið
ekki færri en 9—11 eyðibýli, sem enn verður getið, auk fluttra
býla og þeirra 7 bæja, er nú standa eftir á útskekklum þessa mikla
lands. Byggðu býlin eru: Gaddstaðir (fyrr Gauksstaðir), Helluvað,
Geldingalækir tveir (nú sameinaðir) og Heiði, upp með Rangá, en
með læknum: Gunnarsholt og Ketla. Þrátt fyrir þetta mikla og góða
kostland er höfuðbólsins Litla Odda hvergi getið í heimildum þeim,
er eg þekki á þá leið, að miðað sé við byggð þar síðar en nokkru
fyrir miðja 10. öld. Virðist þetta sönnun þess, að snemma á öldum
hafi landnámsbýli þetta lagzt í eyði af sandfoki.
Aldrei virðist hafa orðið örfoka eða gróðurlaust með öllu við læk-
inn þarna á láglendinu, og nú nær gróðurinn upp í brúnina að neðan-
verðu sumstaðar, en þó slitrótt. Þar á móti er enn gróðurlaust þarna
uppi á berangrinum.
Lægð er í brúninni austan við bæjarstæðið og rás eftir leysinga-