Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1951, Blaðsíða 156

158
sytrur undan sandbrún í kverkinni na. frá bæjarstæðinu. Nefnast
þar Tögl meðfram læknum, að norðanverðu við nefið. Lækurinn
rennur svo um mjóa enda þess að vestan og suðaustur með því og
niður í Grafameslæk (Hróarslæk). Þar að sunnanverðu, nærri bæjar-
stæðinu, má heita þverhnípt og nú mjög hátt niður að læknum.
Þarna hefir Iækurinn skorið sig niður og túnið í tvö stykki, sem nú
heita Bakkastykki að vestan og Hálœkjarstykki að austan. Hefir þar
aldrei blásið upp jarðveginn, en hækkað svo mikið af sandáburði
og mold, að lækjarbakkarnir eru margar mannhæðir. Voru þeir gap-
andi og gróðurlausir, en brotnuðu furðulítið, fyrst er eg man til. Nú
eru báðar hliðar næstum algrónar og kafloðnar langt upp eftir. —
Víðlendi mikið, Grafarnesið mest allt, hefir verið slægjuland frá því
á síðari hluta 19. aldar og líklega öldina alla að miklu leyti. Hefir það
því bæði selzt og verið metið til skattgjalda: 1861 4,7 hundruð, 1921
1100 kr. og 1932 1400 kr. Heyfall þar talið þá 600 hestar af Grafar-
bakka og 1300 hestar af Grafarlandi. Hefir þó víst orðið yfir 2000
hesta heyfall af öllu Grafarnesinu sum árin, þó að mikið af því væri
fremur snögg slægja og líka misjöfn að þurrlendi og gæðum.
Grafarbakki var áður fyrr eign Skálholtsstóls, en 18. 12. 1833
var þessi eyðijörð seld Brynjólfi Stefánssyni hreppsstjóra í Vestri
Kirkjubæ fyrir 63 ríkisdali og 2 skildinga. — Næsta vor, 26. 6.
1834, bað hann sýslumann (Bonnesen) að kveðja menn til þess að
skoða og meta eign þessa, vegna skattskyldu sinnar. Sýslumaður
skipaði lil þess hreppstjórana á Rangárvöllum, Loft Loftsson á Kald-
bak og Arna Jónsson á Stóra Hofi, og bændurna Stefán Sveinsson í
Varmadal og Jón Eyjólfsson á Helluvaði, — þó ekki fyrr en um
haustið 8. sept.
Skoðunin var svo framkvæmd 18. sama mánaðar, þannig í aðal-
atriðum, en mikið stytt: ,,Túnstæðið með öllu uppblásið í sand og
háan melhól“ (bæjarstæðið). Landamerkin milli Grafar og Grafar-
bakka voru þá ákveðin af viðstöddum eigendum, Pétri á Minna Hofi
og Brynjólfi Stefánssyni, þannig: Við Hróarslæk ,,Þúfa austan við
ósinn, rétt niður undan Stóra Bjallanum, sjónhending upp í litla vörðu
austanvert við Kaplabug, sandgil í melbökkunum fyrir ofan Bjallann“.
Þaðan frá var landið skoðað allt upp undir Hellisnes. En talið óþarft
að mæla það, sem ,,grassvörður er á, enda er hann víða sokkinn í
leir, þótt það sé ekki fullkomlega orðið að flögum“. Talið samt til
slægna, og er álit skoðunarmanna, samkvæmt sögn eigandans,
Brynjólfs Stefánssonar, að gefið geti í meðal ári 240 heyhesta, „þegar