Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1951, Blaðsíða 160

162
jörð, vegna aðliggjandi landa. Mat finnst ekkert á henni í jarðabók-
um, því aðeins í fyrnsku varir byggðin þar. Sést fyrst nefnd 1398,
og er þá seld með Gunnarsholti. Sömuleiðis árið 1475, en síðar hefi
eg ekki fundið þeirrar jarðar getið sem býlis í byggð, nema í visit.
Brynjólfs biskups 1641, og mun það þá komið að niðurlotum. Telur
biskup Grákollsstaði 3 hundruð, og vera í Oddasókn. — Einkenni-
legt er það, að Grákollsstaðir eru í Oddasókn, í 12 km fjarlægð, en
ekki nema rúmlega 4 km að Gunnarsholtskirkju, og löndin þar lágu
saman. Sýnist því líklegra, að Grákollsstaðir hafi ekki verið byggðir
úr Gunnarsholtslandi, heldur annað hvort Grafarbakka eða þó lík-
lega fremur úr Helluvaðslandi. Þau urðu og endalok þessa jarðskika,
að um aldamótin 1900 var hann keyptur fyrir 60 kr. af lausafé Odda-
kirkju og bætt við land Helluvaðs.
Sýnt er nú þegar, að önnur byggð hefir þetta verið en sel frá Gröf,
eins og sumir hafa haldið fram. Glötuð er byggð þessi og gleymd
1711. Þá er sagt: „Grákollsstaðir er kallað landpláts nokkurt við
Grafarland grasivaxið, eignað Gunnarsholti . . . Þykjast nokkrir heyrt
hafa þar muni í gamaldaga hafa bær verið, aðrir sel síðar frá Gröf . . .
Þar sést nú ekki nema til nokkurra uppgróinna tóftarbrota, en í ung-
dæmi manna vottaði þar til túngarðsmyndar. Slægjuland er ekkert og
landið víða umhverfis blásið og í þann máta óbyggilegt“. Frá fyrr-
nefndu ártali, 1641, er nú eftir 70 ár búið að gleyma byggðinni í
koti þessu. Ræð eg af því, að varla hafi byggð þar lagzt af síðar en
1648, eftir þann mikla harðindavetur, frá því fyrir jól til hvítasunnu.
Bæjarrústin mun vera svo sem 100 faðma frá Rangá hér um bil
miðja vega milli Arbæjar og Snjallsteinshöfða, sem eru þar andspænis
utan ár. En þó er nokkur vafi um bæjarstæðið sjálft, því að þar sjást
nú Iitlar leifar eftir. Fer það og að líkindum, að hér, eins og víðar
á grjótlausu svæði, hafi bygging rétt öll verið úr kekkjum og torfi,
og því gjörblásin burtu. Líklegasta bæjarstæðið tel eg á bala dálitlum,
sem að miklu er hulinn rotinni grastorfu, með litlum nýgræðingi í
kring, innan um hellublöð og smásteina (suma mislita og til gamans
þangað borna að líkindum), sem auglýsir einhverja byggingu fyrr-
verandi. Varla sést þar þó nokkur nothæfur hleðslusteinn, enda burt
flutt það nýtilega, m. a. til brúar yfir grafskurð á veginum að Geld-
ingalæk, og þar með grafin brot af kornkvörn, sem á þessum slóðum
hafði áður fundizt. — Vatnsból er þarna gott og nærtækt, lítil lind,
sem kemur undan balanum að norðanverðu. En bratt er nú þangað,
þó að stutt sé, því að bæði hefir lindin og leysingavatn grafið sig
niður í gilskoru, gróðurlausa nema niður við ána. Ofan við lindina