Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1951, Blaðsíða 161
163
er leysingavatnið af flata sandinum þar í nánd að mynda foss, þar
sem það mylur sandsteins- eða móhellubrúnina á leið sinni. Upp með
rás þessari, fáa tugi faðma, eru hellubrot, að líkindum leifar af kofa
eða fjósi.
Útsýni af bala þessum er gott yfir ána til vesturs og nokkuð til norður-
áttar. Hekla sést líka, en aðeins ofan á austurfjöllin yfir sandbrún háa
skammt frá, er líka lokar útsýni til suðuráttar. Hafi jarðvegur verið þykkur
eða skógarkjarr á brúninni, hefir naumast sézt til austurfjalla. Og til sv.
skyggir á grasi gróin hæð þar rétt hjá. Sumir halda, að bærinn hafi staðið
á þeirri hæð, og væri þá gjörsamlega gróið og sléttað yfir rústir þar,
því að engin merki sjást til þeirra. Upp að hól þessum nær nú samfelldi
heiðajaðarinn frá Helluvaði, sem fyrr er nefndur. Af hólnum er útsýni
gott í allar áttir. Frá heiðarjaðrinum er nýgræðingur farinn að mynda
grashnjóta á sandinum víðsvegar og blástur sýnist hættur þar. í neðri
brúninni, við ána, er nú samfelld grasbrekka upp að Staðarkoti. En efri
brúnin gróðurlaus að sjá.
50. S taðarkot. Það var ennþá ofar við ána, heldur nær Grá-
kollsstöðum en Geldingalæk. Það er í Iandi Vestri Geldingalækjar
og er talið byggt úr þeirri jörð.1 Held eg þó fremur, að kotið hafi
síðar verið lagt til Geldingalækjar, og tel líklegast, að það hafi verið
gert nálægt 1690, bæði af því að 1711 er Staðarkot talið V4, 10
hundruð, úr Geldingalæk, og af því að svo ólíklega ber við, að þá
skömmu áður hœkkar Geldingalækur í mati um V4, 10 hundruð,
þegar svo margar jarðir aðrar lcekka að miklum mun. Arið 1681 var
Geldingalækur 30 hundruð, en 40 hundruð 1696. Líklegt er þó, að
kotið sé farið að spillast á þessum árum, því að þá er landskuld
lækkuð þar úr 80 álnum í 60, og svo um aðrar 20 álnir, ásamt einu
kvígildi af 3, rétt áður en jörðinni er lýst, 1711, á þessa Ieið: „Fóðrast
á heyjum 2 kýr“ (Fénaður var þó 3 kýr og vetrungur, 49 kindur og
6 hross). ,,Túnið spillist af blástri og brotnar niður eftir hendinni,
þar sem undan blæs. Engjar litlar sem voru hrjóstrast upp og eru
orðnar að litlu gagni. Vatnsból er mjög bágt í fjúkum og fannlögum".
— Býli þetta lagðist í auðn 1789. Að síðustu fóru þaðan ein roskin
1) Staðarnafnið bendir þó á Gunnarsholt, því að Geldingalækur var aldrei
staður, hálfkirkja var þar aðeins, er tilheyrði Gunnarsholti. Enda býlin
bæði að upphafi byggð úr landi Gunnarsholts, að öllum líkindum. — Tví-
býli var löngum á Geldingalæk, en alltaf talin ein jörð langt fram á 19. öld,
og í hverju jarðamati, síðast 1861.