Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1961, Blaðsíða 51
ÞÓRÐUR TÓMASSON
SUMTAG OG SUMTAGSSNÆLDA
„Hvert land bjargast með sínum gæðum“, segir gamall orðskviður.
Um aldaraðir björguðust Islendingar að mestu leyti við gæði lands
síns, og varð þar margt til nytja, sem nú er að falla í fyrnsku.
Islenzka melgrasiS er víðþekkt, og mörgum er það tákn seiglu,
sem staðið hefur af sér öll hret. í landvörn og landnámi nýs tíma
hefur það komið mjög við sögu, og áður var það matbjörg og búbót
stórra byggðarlaga.
Séra Sæmunjdur Magnússon Hólm hefur samið merka ritgerð1) er
hann nefndi Um meltakiS í vesturparti Skaftafellssýslu. Koma þar
flest kurl, sem máli skipta, til grafar. Á stöku stað myndu menn
þó kjósa,. að séra Sæmundur hefði gerzt nokkru fjölorðari. Verður
vart úr því bætt, þótt mörgu hafi menn haldið til haga um meltakið,
síðan séra Sæmund leið. Melkornið og nýting þess hefur vakið mesta
athygli, en útskefjar, svo sem buska og sumtag, hafa fremur orðið
út undan.
Sumtag kölluðu Skaftfellingar hinar fíngerðari rætur melgrassins,
er á vissum árstímum blés upp úr mellöndum (melabótum). Merkur,
aldurhniginn Skaftfellingur, Jón Sverrisson fyrrv. yfirfiskimats-
maður, hefur sagt frá söfnun sumtags í Meðallandi um 1880, sem
hér greinir:
„Sumtagi var safnað vor og haust, þegar hægt var. Vorsumtag
þótti miklum mun betra en haustsumtag, seigara og haldbetra til
slits. Það kom helzt í ljós eftir norðanveður og lá þá í breiðum milli
melakollanna, fínir þræðir, oft svo mörgum föðmum skipti á lengd.
Stundum blés melakollana með öllu brott. Rótabeðj an lá þá eftir í
sandinum og kallaðist buska. Hún var notuð í melreiðinga með
nokkru af sumtagi á ytra og innra borði. Fjöldi fólks fór um melana,
jafnskjótt og lygndi, til að safna sumtagi og busku.
1) Prentuð í Ritum þess Islenzka Lærdóms-Lista félags I 26—60, II 139—167.