Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1961, Blaðsíða 66

70
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Loft var aðeins yfir fremsta stafgólfi, og hefur naumast verið ætlað
fyrir söfnuðinn. Ekki er nefnd skrá né lykill í hurð.
1 vísitazíunni 1706 er kirkjan sögð aðeins 4 stafgólf og gæti það
bent til þess, að þá sé aftur byggð ný kirkja. Svo mun þó ekki vera,
þá eru aðeins liðin 50 ár frá því að kirkjan var byggð, og ef þar
væri aftur byggð ný kirkja, myndi þess efalaust getið,18) enda
kemur í ljós, að í vísitazíu 1727 er kirkjan aftur talin 5 stafgólf,
og má fullyrða, að þetta er enn sama kirkja og byggð var skömmu
fyrir 1657, enda er hún sögð vera farin að láta nokkuð á sjá í vísi-
tazíu 1734. Þegar Finnur biskup eða umboðsmaður hans lýsir
kirkjunni 20 árum síðar, virðist hann lýsa gömlu húsi, og kemur
sú lýsing enn að öllu heim við fyrri lýsingar kirkjunnar.
Nú má draga dæmin saman um síðustu sóknarkirkju á Núpsstað.
Hún var byggð skömmu fyrir 1657, 5 stafgólf með standþiljum allt
um kring, timburgólfi í kór en hellugólfi í framkirkju, bekkjum
með öllum veggjum, hálfþili norðan kórdyra og lofti í fremsta staf-
gólfi. 1 kirkjunni var altari með grátum og prédikunarstóll sunnan
kórdyra (og því var þar ekki þil). Hringur var í kirkjuhurðinni,
en ekki virðist hafa verið þar skrá né lykill. Um 1706 er sett skrá
með lykli í kirkjuhurðina og einhvern tíma síðar hefur verið bætt
við þverbekkjum kvennamegin. Að sjálfsögðu hefur kirkjunni verið
haldið við þannig, að dyttað hefur verið að þar sem þurfti og ef
til vill skipt um einstakar fjalir, endurnýjað þak og veggir hresstir
við, en ný kirkja hefur ekki verið gerð á Núpsstað. Það er kirkja
Einars Jónssonar, sem enn stendur þegar séra Jón Steingrímsson
gegnir þar embætti sóknarprests árið 1783.
Bænhúsið.
1 katólskum sið vorubænhús lögmætar stofnanir allt eins og kirkj-
urnar. Það voru guðshús í eigu bónda, og gat hann keypt þjónustu
til þeirra, messur, skírnir, vígslur o. s. frv. af sóknarpresti sínum
samkvæmt lögákveðnum taxta. Eftir siðaskipti var þetta allt lausara
í reipunum; stjórnarvöld landsins og biskupar vildu losna við bæn-
húsin, enda lögðust þau smátt og smátt niður öll saman, en um
messur og aðra þjónustu í þeim mun hafa farið eftir samkomulagi
við sóknarprestinn.
Eftir 1765 hættir kirkjan á Núpsstað að vera sóknarkirkja, en
þó messa prestar þar enn, og er þá eðlilegt að líta á hana sem bæn-