Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1968, Page 58

62
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
til að gera og löggilda álnarkvarða „for Sjellands og Fyens Stifter,
samt for Island og derpaa handlende.“ Af þessu má ráða, að þá þegar
hafi verið byrjað að nota Sjálandsálnir eitthvað á íslandi, en þó varð
ekki að ráði að lögfesta þær þar og því segir í tilskipun um hinn
íslenzka taxta og verzlun frá 10. apríl 1.702,7 að íslendingum sé leyfi-
legt að nota sömu álnir sem áður (þ. e. Hamborgarálnir). í verzl-
unartaxtanum frá 80. maí 1776 var svo Hamborgaralinin bönnuð í
verzlun og tilskipunin um mál og vog frá 1698 lögleidd fyrir Island.8
Þetta er svo áréttað með tilskipun 18. júní 1784 um mál og vog,9
þar sem aðalatriðin úr tilskipuninni frá 1698 eru endurtekin, líklega
vegna þess að hún var aldrei birt á íslandi.10 Loks var svo þetta
mælikerfi afnumið, en metrakerfið lögleitt frá 1. janúar 1910.11
I tilskipuninni frá 1698 er fyrirskipað nýtt löggildingarmerki í
stað þess, sem áður gilti (bókstafurinn M). Það var fangamark
Kristjáns konungs 5, C 5 með kórónu yfir, og auk þess stafurinn
K. fyrir Kaupmannahöfn. Þetta fangamark Kristjáns konungs, C
með (V eða) 5 innan í og kórónu yfir hélzt sem löggildingarmerki hér
á landi allt fram til 1. janúar 1919 að upp var tekið fangamark
Kristjáns konungs X með kórónu og ártali.12
Nú munu danskar álnir að mestu horfnar úr notkun, en í þeirra
stað ber talsvert á notkun enskra feta og þumlunga. Hafa þau áhrif
borizt með enskri tækni og samvinnu við alþjóðastofnanir, sem nota
enskt mál.
2. flokkur. Hcdldórsálnir.
Eins og 4. mynd sýnir, er þessi flokkur allskýrt afmarkaður, einkum
að ofan, þar eð lengsta alin hans er 2,30 sm styttri en stytzta dönsk
alin. Hins vegar er bilið neðan flokksins óljósara, þar eð munurinn
þeim megin er aðeins 0,85 sm. Tveir kvarðarnir eru eins fets kvarðar,
upphaflega án dansks álnamáls og báðir efalaust með elztu kvörðun-
um, líklega frá því um eða fyrir 1800, en það eru Þjms. 5635, kvarði
Halldórs Árnasonar, 1. 29,85 sm, og Þjms. 6788, kvarði, sem talið
er að Magnús sýslum. Ketilsson hafi átt, 1. 29,60 sm. Telja verður
fullvíst, að hvorugur þessara kvarða hafi neitt með danskar álnir
að gera né heldur Hamborgarálnir eða „fornar íslenzkar álnir“ og
virðast þó hafa verið notaðir hér á landi. Tortryggilegir eru hinir
fjórir kvarðarnir í þessum flokki. Þeir eru allir eftir Filippus Bjarna-
son á Efri-Hömrum og á þeim öllum eru einnig danskar álnir og því
fyllilega nothæfir, þó þessi alinmál á þeim væru fremur sett til
gamans en gagns. Þá eru álnir þessar einnig furðu-mislangar, svo að
munar mest 0,75 sm og engar eru þær jafnlangar. Allar eru þær