Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1968, Page 72

76
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Hér á landi hafa ævinlega verið notaðar fleiri en ein tegund álna
auk náttúrumála, svo sem feta (fóta) og faðma. Ákveðin tala álna
er því ekki óvéfengj anleg lengd, nema nánar sé kveðið á um hvaða
álnir sé átt við.
Skipting álna hefir verið með ýmsu móti, í fet, kvartil, 8., 16., 20.,
24. og 32. hluta. Þumlungur eða fingur eru því mjög óákveðin mál.
Mér virðist trúlegt að ævinlega hafi mönnum hér á landi veri'ð
kunn alin, svipuð að lengd Hamborgaralin, sem síðar var nefnd
íslenzk alin og var um 57 sm löng.
Hin forna alin, sem um ræðir er stikumálið var löggilt, verður
vart ákveðin nákvæmlega. Ég legg til að nota töluna 49 sm sem
lengdartákn hennar. Þessi alin virðist horfin úr notkun löngu fyrir
1700 og hefir ef til vill farið úr notkun þegar útflutningur vað-
mála hætti.
Svo er að sjá, að hér á landi hafi verið notuð önnur alin en Ham-
borgaralin, „Jónsalin", sem var um 54 sm að lengd, en líklega til
samskonar mælinga. Þessi alin hefir líklega ekki verið greind frá
Hamborgaralin, a. m. k. ekki á síðari tímum og kemur því fram
sem ónákvæmni í málum, sem nauðsynlegt er að reikna með.
Hamborgarálnir voru í notkun hér á landi langt fram á 19. öld,
síðast samtímis dönskum álnum. Þarf að gjalda varhug við því.
Danskar álnir voru lögálnir hér á landi frá 1776 til 1910, en
notaðar hafa þær verið bæði fyrir og eftir það tímabil.
I ljós hefir komið að táknið 1 alin gat um aldamótin 1800 þýtt
62,77 sm (dönsk alin), 57 sm (íslenzk eða Hamborgaralin) 54 sm
(„Jónsalin") og ef til vill 59 sm (,,Halldórsalin“). Hér þarf því
vissulega aðgæzlu við.
TILVITNANIR
1 Björn M. Ólsen, „Um hina fornu íslenzku alin,“ Árbók hins islenzka fornleifa-
félags 1910, Rvk. 1880 og áfr., hér á eftir nefnt B.M.Ó., og Magnús Már Lárusson,
„Islenzkar mælieiningar," Skírnir 1958, Kbh. og Rvk. 1816 og áfr., hér á eftir
nefnt M.M.L.
2 Grágás /--///, Kbh. 1852—1883, útg. Vilhjálmur Finsen, I. b, bls. 250.
3 Páls saga biskups, Rvk. 1954, útg. Einar Ólafur Sveinsson, bls. 25: „Á dögum
Páls biskups, þá er Gissur Hallsson hafði lögsögu, þá gekk mest af sér ranglæti
manna um álnir, bæði útlenzkra og islenzkra manna, að eigi þótti svo lengur vera
mega; gaf þá það ráð til Páll biskup, að menn skyldi hafa stikur þær er væri
tveggja álna að lengd .... og voru þá lög á lögð, eftir því sem ávallt hefir
haldizt síðan.“
4 Grágás op. cit. I b, bls. 250: „Eigi skulu álnar ganga aðrar en þessar. Ef menn
hafa stikur rangar, eða kvarða rangan svo að muni um öln í 20 álnum eða meira
þeim er þeir mæla, og varðar það fjörbaugsgarð."