Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1968, Page 73

ÁLNIR OG KVARÐAR
77
8 Svend Aakjær, „Maal, Vægt og Taxter i Danmark," Nordisk Kultur XXX, Kbh.,
530—541, „Forordning om ny Vægt og Maals Indrettelse og Vedligeholdelse udi
Danmark og Norge, Kbh. 10. Januar 1698.“
8 Svend Aakjær, „Maal, Vægt og Taxter i Danmark," Nordisk Kultur XXX, Kbh.,
Oslo og Sthm. 1936, bls. 218: „Af 8 Mönstermaal i Jern og Messing 1684—87 er
ikke 2 ens, og ofte er Foden endda forskellig paa samme Alenmaal. Gennem-
snitlig maaler de 139,12 Pariser Linier = 31,383 cm, og da den rhinlandske Fod
var 139,13 Pariser Linier efter kgl. Resolution 3/6 1835, der bygger paa den
preussiske Alen, kan man sikkert fastslaa, at den sjœUandslce Alen, som ifölge
Ole Römers Forordninger 1/5 1683 og 10/1 1698 sattes til 2 rhinlandske Fod, var
62,77 cm. Den jyslce Alen laa imellem 56,493 og 57,613 cm.“ Svo sem hér má sjá
var viðar ónákvæmt mælt en á Islandi á þessum tímum.
7 L. f. I. op. cit. I, bls. 573.
8 L. f. I. op. cit. IV, bls. 329 og 349.
8 L. f. I. op. cit. V, bls. 88—89.
10 Björn M. Ólsen héit fram svipaðri skoðun, sbr. B. M. Ó. op. cit., bls. 1—4. Magnús
Már Lárusson segir hins vegar að þetta sé rangt, dönsk alin hafi ekki verið lög-
boðin fyrr en árið 1784, sjá M. M. L. op. cit., bls. 209. Þetta held ég að sé misskiln-
ingur. í verzlunartaxtanum frá 30. mai 1776 stendur einmitt: „Allur mælir og
vigt (í danska textanum: „A1 Maal og Vægt“) skal vera eftir forordningunni
þar um af 10. janúar 1698, svo að Hamborgaralin, sem hingað til hefir verið
brúkuð á Islandi, á aldeilis að afleggjast og afskaffast við höndlunina í landinu"
(L.f.l. op. cit. IV, bls. 349 og 329), og í Forordning ang. Vægt og Maal pá Island,
Frederiksberg 18. Juni 1784, segir: „Vi Christian den Syvende &c. G.A.V., at
ligesom Vi ved Forordningen af 30. Maji 1776, dens 12. Afdelings 3. Art. allern.
have afskaffet den til den Tid i Vort Land Island brugende Maal og Vægt, og i
den Sted befalet at indföre de ved Forordningen af 10. Januarii 1698 i Vore Riger
Danmark og Norge anbefalede Vægt og Maal etc.“ L. f. I. op. cit. V, bls. 88—89.
Sjá ennfremur L. f. I. op. cit. I, bls. 530—541.
11 Lög nr. 33, 16. nóv. 1907 og ennfremur StjómartíSindi, auglýsing nr. 66 27. des-
ember 1909.
12 Lög nr. 78, H. nóv. 1917.
Sjá Nordisk Kultur XXX op. cit. einkum greinar eftir Sam Owen Jansson, Asgaut
Steinnes og Svend Aakjær.
14 Sbr. Islenzkt fornbréfasafn, Kbh. og Rvk. 1857 og áfr., hér á eftir nefnt Isl. fbrs...
I, bls. 307. Þar segir Jón Sigurðsson í inngangsorðum að stilculögum Grágásar: „Þó
eru enn tíðkaðar íslenzkar álnir almennt manna á milli, sem kunnugt er, og
munu það þó mest vera Hamborgarálnir." Þetta mun vera ritað um 1860.
15 L. f. I. op. cit. III, bls. 438—439. Hér segir að kvarðarnir skuli vera úr járni, en
þessi kvarði er úr eir, en ekki hygg ég að það hafi þýðingu fyrir aldursákvörðun
hans.
18 Björn M. Ólsen og Magnús Már Lárusson álíta báðir, að Hamborgaralin hafi
verið breytt til samræmis við hina dönsku alin, sbr. B.M.Ó. op. cit., bls. 3 og bls. 5
og ennfremur M.M.L. op. cit., bls. 209 og áfram.
17 Magnús Már Lárusson segir, að úr þvi að kvarðinn sé stimplaður fangamarki
Kristjáns V., þá sé hann óefað frá tímanum 1670—1699 (M. M. L. op. cit., bls. 209).
Svo sem hér má sjá, tel ég þetta ekki rétt. Fangamark Kristjáns V. með kórónu
var löggildingarmerki það, sem gilti hér á landi frá 10. janúar 1698—1. janúar
1919, sbr. L.f.I. op. cit. I, bls. 536 og áður tilvitnuð Lög nr. 78, l-'i. nóv. 1917.
18 B.M.Ó. op. cit. bls. 1.
19 Asgaut Steinnes, „Mál, vekt og verderekning i Noreg", Nordisk Kultur XXX op.
cit., bls. 124—125.
20 1 bréfabók Jóns biskups Árnasonar, Bps. A. IV, 12, er afrit af bréfi til Erlends