Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1980, Side 66

70
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Eitt vitni í viðbót má færa fram, sem varpað gæti enn skýrara ljósi á þetta
undarlega mál. í reikningum Hólastóls 1628-32 er svolátandi klausa:
„Reikningur okkar Brands fyrir prédikunarstólinn að gjöra að. Það kostaði
alls 22 ríkisdali og einn hálfan. Þetta honum betalað, fyrst 4 rd og hálfan sem
honum var betalaður fyrir fram. Þar næst á Hólum 7 ríkisdali. Item honum
bítalað á Akureyri sama ár 1631: Tunnu lýsis og þrjár vættir smjörs. Sá reikn-
ingur þar með klár og einn dalur yfir. 1631 9 august.”28
Þarna er þá reikningurinn fyrir prédikunarstólinn kominn. Andvirðið er
rúmir 22 ríkisdalir eins og segir í úttektunum. Stóllinn hefur eftir þessu að
dæma komið í dómkirkjuna 1631 eða skömmu fyrr. Mesta athygli vekur þó
setningin ,,að gjöra að.” Hér virðist svo sem ekki sé um nýsmíð að ræða held-
ur aðgerð, viðgerð, endurnýjun. Við vitum að stóllinn var brak eitt eftir fok
Péturskirkju.
Það kom í hlut Halldóru Guðbrandsdóttur að reisa nýja kirkju. Til þess
naut hún aðstoðar Þorláks Skúlasonar frænda síns. ,,Var það mikið verk og
kostnaðarsamt í hörðum árum,”29 eins og segir í Skarðsárannál. Dómkirkjan
nýja er fokheld u.þ.b. sem Þorlákur sest á biskupsstól. Honum hefur verið
það metnaðarmál að búa kirkju sína svo fljótt sem auðið var hinum besta
skrúða og áhöldum. Eitt af því nauðsynlegasta í lútherskri kirkju var prédik-
unarstóll. Til er brak úr gamla stólnum sem sjálfsagt þótti að nýta. Það er sent
til viðgerðar og gert upp í tísku og tíðaranda nýrra tíma. En hvert hefur hann
verið sendur? Hver er hann þessi Brandur? Hver ritar? Hvergi kemur það
ótvírætt í ljós í reikningsbókinni hvað hann heitir höfundur hennar. Mjög lík-
lega er það biskup sjálfur. Ráða má það af orðalagi ýmiskonar en einkum og
sérílagi af rithöndinni. Bjarni Vilhjálmsson þjóðskjalavörður fullyrðir reynd-
ar að þarna sé komið skriftarlag Þorláks Skúlasonar.
Tveim síðum framar en fyrrnefnd klausa er heil síða helguð Benedikt Páls-
syni frænda Þorláks. Þeir eru systkinasynir. Hún hefst þannig: ,,Um sumarið
anno 1628 tók ég umboð Benedikts Pálssonar af móður hans Sigríði Björns-
dóttur yfir hans jörðum og því fríða.”30 Síðan telur biskup upp allt það er
hann greiðir fyrir frænda sinn næstu þrjú árin. Eins og kunnugt er sigldi
Benedikt uppá Hamborg að læra til bartskera, sem í þann tíð var hvortveggja
í senn hárskeraiðn og sáralækningar. Biskup er því að greiða námskostnað
Benedikts, sem farið hefur utan eftir þessu að dæma árið 1628, þá tvítugur.
Inn í þessar athugasemdir slæðist svo æði oft fyrrnefndur Brandur, t.d.
svona: ,,Anno 1631. Betalað fyrir Benedikt. Fyrst Brandi skipasmið.”31 Þá
vitum við það. Brandur er skipasmiður. Og enn kemur Brandur við sögu í
undarlegri setningu: ,,Item tók hann (þ.e.a.s. Benedikt) það sama ár 1630 við
þeim 12 ríkisdölum sem ég hafði ætlað Brandi í Hamborg.”32 Hvernig á að
skilja þessa setningu? Er Brandur þá í Hamborg líka? Eða er nafn hans inn-