Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1994, Page 52

56
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
sem hafði svo stórar byssur. Áhöfn var 950 manns.7 Svo stór skip komu
ekki oft til Islands. Herskip fylgdu að vísu oft Islandsskipunum frá Dan-
mörku á ófriðartímum. Þessi fylgdarskip lágu þá yfirleitt í Hafnarfirði yfir
sumarið. Oftast voru sendar freigátur, sem voru lipur skip og hentug til að
vernda skipalestir. Eitt stærsta fylgdarskipið var orustuskipið Giötheborg,
sem kom með skipalest 1718 og strandaði í þeirri ferð. Stærstu byssur á
Giötheborg voru fyrir 12 punda kúlur.
Ef kúlurnar væru frá orustu, þyrftu að minnsta kosti tvö skip að hafa
verið uppi í landsteinum á Álftanesi og skotdrunur hefðu heyrst víða.
Hefðu Álftnesingar ekki talið slíkt til tíðinda? Heimildir þegja.
Ef Tyrkir hefðu haft 36 punda byssur á skipum sínum 1627, hefðu þeir
ekki þurft frá að hverfa. Þeir hefðu í makindum getað skotið virki Holgers
Rosenkrantz í tætlur og sökkt skipunum á Seilunni, ef mótspyrna hefði
verið veitt. Ótrúlegt er, að aðrir fjandmenn hafi gert skotárás á Álftanes,
án þess að getið væri um það í annálum.
Ef skotið hefði verið í æfingaskyni frá skipi í átt að landi, er það í hæsta
máta undarleg hegðun, hvort sem skipið hefði verið úr flota okkar kon-
ungs eða frá öðrum vinveittum þjóðum.
Ef kúlurnar væru úr stóru herskipi, sem farist hefði á þessum slóðurn,
hefðu Álftnesingar átt að verða varir við þann skiptapa, að minnsta kosti
af reka. Kúlurnar berast varla upp á sker, ef skip ferst langt frá. Ef skipið
hefði strandað, en verið losað með því að kasta útbyrðis t.d. fallbyssukúl-
um, hefði það líka sést vel úr landi.
Kúlur ífarmi skips eða kjölfestu?
Járn er að flestu leyti betra í kjölfestu en grjót. Grjót tekur meira pláss
og myndar salla, sem eykur fúahættu og stíflar dælur. Því voru ónýtar
járnfallbyssur og síðar meir járnstengur oft notaðar sem kjölfesta.7 Járn-
kúlur eru hins vegar ekki vel fallnar til kjölfestu. Erfitt er að skorða þær og
ef þær fara af stað í veltingi, geta þær valdið miklum skemmdum.
Hvort sem kúlur eru í farmi eða kjölfestu, komast þær varla í skerin,
nema skipið farist eða strandi og losni af grunni með því, að kúlunum sé
kastað fyrir borð. Þá gildir það sama og sagt er hér að ofan, menn í landi
hefðu tekið eftir einhverju. Að vísu strönduðu Tyrkir við Álftanes 1627, en
það virðist hafa verið rétt hjá Seilunni, tvo til þrjá kílómetra frá Hrakhólm-
um. Þó ræningjarnir hefðu rutt einhverjum járnkúlum fyrir borð, hefðu
þær varla borist upp á Hrakhólma (sjá 1. mynd).