Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1994, Page 126

130
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Noregi. Nú er greinin nefnd „etnologi" í Svíþjóð og langar mig að segja
stuttlega frá hvernig hún hefur þróast.
Hún varð til í háskólum um svipað leyti og skólinn hér var stofnaður.
Að baki hennar lá hin mikla þjóðfræðisöfnun í Evrópu á 19. öid, sem þú
Arni nefnir oft (bls. 319) og úr sama áhuga spruttu bæði áhugamannasamtök
og stofnanir einsog minjasöfn og skjalasöfn. Ein meginstefna á tímum mik-
illa breytinga var að bjarga vitneskju um fortíðina, skapa þjóðlegan menn-
ingararf og varðveita hann. A vissan hátt held ég að sami áhugi ríki nú aftur.
Etnólógar litu á Norðurlönd sem eitt menningarsvæði, enda tókst sam-
vinna fljótt og stendur enn. Stúdentar hafa t.d. nú í 30 ár gefið úr samnor-
rænt rit, Nordnytt. Ahugi norrænna etnólóga beindist einnig að Evrópu
og að samtímanum. Sumir könnuðu sögur og siði, aðrir verkmenningu og
áþreifanlega hluti. Langar mig að nefna læriföður rnirrn Sigfrid Svensson
(en nafnið er stafað með i, en ekki ie eins og gert er í bókaskrá!) Hann bar
saman kvensilfur frá 18. öld á Islandi og Skáni. Fann hann þar miðalda-
form sem varðveist höfðu á útkjálkum. En hann sýndi hvernig Skánn var
orðinn jaðarsvæði eftir að Svíar hertóku landið. Hann gaf út nokkrar rann-
sóknir sínar undir heitinu Bygd och yttervárld, en það hafa etnólógar síðar
nefnt „centrum och periferi", og eru menn að reyna að skilja hvernig menn-
ingaráhrif berast. Snemma komu upp hugmyndir um að teikna kort til að
sýna menningarsvæði, strauma og mörk og tengja bæði sögu og náttúru-
far. Eitt rannsóknarefnið var hvernig nýjar hugmyndir dreifast og breytasl
bæði í samfélagi bænda og iðnaðar. Þetta afgreiðir þú Árni léttilega á bls.
14, „vera má einnig að prestar, sýslumenn og síðar kennarar, sem fluttust
milli héraða, hafi stundum mótað nýjar stefnur með hátterni sínu."
Þá sný ég aftur til Svíþjóðar þar sem stúdentar á 7. og 8. áratugnum
streymdu í háskólana og ekki síst til þjóðháttafræða. Þá komu aðgengileg-
ar handbækur í þjóðháttafræði. Hugmyndir og aðferðir voru fengnar að
láni úr félagsfræði og mannfræði. Athyglinni var beint að samtímanum og
kröfur voru uppi um að etnólógían yrði þjóðfélaginu að gagni. Byggða-
kannanir voru gerðar þar sem stúdentar tóku ekki bara viðtöl heldur tóku
þátt í störfum, lýstu þeim og greindu. Var mikið um þær fjallað og er svo
enn. Rit Orvars Löfgren og Jonasar Frykman, Den kultiverade mánniskan
1979 og Moderna tider 1985 voru almennt lesnar. (Orvar er nú prófessor í
Lundi og Jonas í Bergen. Ekki sýnist mér annars prófessorar í þjóðhátta-
fræði vera hér í bókaskrá).
Ævintýri, sagnir og munir þóttu um tíma úrelt rannsóknarfyrirbæri
innan þjóðháttafræðistofnana. Nú þykir hinsvegar eðlilegt að bera saman
fortíð og nútíð, og talað er um „kulturanalys" - sem kalla mætti menning-
argreiningu og „etnologisk blick", „aðferð til að taka það sem virðist eðli-