Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1994, Side 129

SAGA DAGANNA
133
Þá kemur hin stranga réttrúnaðar og galdraöld „þegar allt sem kenna
mátti við heiðindóm var hægt að túlka sem kukl og gat jafnvel kostað lífið
á bálkesti" (bls. 438). Þetta er sagt í sambandi við spurninguna hvort þorra
væri boðið í bæinn og ályktað að siðurinn, nefndur í bréfi 1728, hljóti að
vera eldri „leif af gömlum alþýðlegum menningararfi". Hér sýnir þú á lífleg-
an hátt hve erfitt er að tímasetja hefð og hve lengi má deila um trú á henni.
Ekki er mikið sagt frá 18. öld, en þá koma tímar vaknandi þjóðernis-
kenndar, svo og annað óákveðið tímabil, þegar „kaupstaðir tóku að mynd-
ast" (bls. 431). „Lítill grundvöllur var fyrir útihátíðum ... ekki að vænta að
mikið gæti verið um föstugangshlaup á Islandi fyrr en í fyrsta lagi á 19.
öld þegar heil kynslóð hafði vaxið upp í dálitlu þéttbýli í Reykjavík" (bls.
531). Skútuöldin er nefnd og svo bílaöldin, en þetta verður að útskýra
nánar í þýddri útgáfu.
Einn þráður í ritinu er að menn í strjálbýli þurfi að ferðast til að hittast. I
inngangi segir þú „minni munur var á samgönguerfiðleikum áður en við
það varð miðað hvort bílfært væri eður ei, og auk þess var jafnan mikill
samgangur milli héraða vegna atvinnuhátta" (bls. 13). Þú kemur þó ekki
oft inn á þetta í meginmáli.
Um skrúðgöngur á 16. öld segir þú: „En annars hafa sömu ástæður og
endranær hamlað fjöldasamkomum víðast hvar á íslandi, þ.e. fámenni og
þó enn frekar strjálbýli" (bls. 135). Sama gildir á okkar öld um fullveldis-
samkomur „voru mjög fátíðar í sveitum enda árstíminn síst til þess fallinn
við húsakost og samgöngur millistríðsáranna" (bls. 282). Hér er gengið út
frá að lesandinn þekki vegleysur þess tíma. Þó skilst mér að menn hafi
stöðugt verið að ferðast.
Þegar kemur að mannfjölda nefnir þú fáar tölur. Eg þykist vita að á viss-
um tímum hafi verið mannmargt á mörgum heimilum eins og fram kem-
ur af manntölum. Þú stingur að okkur að íbúatala bæjarins (Reykjavíkur)
hafi tvöfaldast, þegar þú ræðir um kattarslag (bls. 541). Síðar kemur að því
að yfirgnæfandi meirihluti þjóðarinnar er búsettur í kaupstöðum (bls. 550)
og þessvegira hafi heitið bolludagur sigrað önnur heiti.
Hæpið er að nota orðið strjálbýli yfir heilt land þar sem forsendur byggð-
ar eru mismunandi. Eins má segja um félagslegar aðstæður, að gróft er
flokkað að skipta mönnum í bændur og vinnuhjú. „Enda voru 90 af hundr-
aði bænda leiguliðar í að minnsta kosti fimm aldir frá því á 15. öld og fram
á þessa öld og jarðir oftastnær leigðar til árs í senn" (bls. 140). Þetta eru
undirstöðuatriði, nefnd þegar þú ræðir um fardaga og segir líka að „bú-
ferlaflutninga er alloft getið í fornsögum"(bls. 137).
í annan stað höfðu hreppsnefndarmenn áhyggjur af því að fátækir ut-
ansveitarmenn fengju sveitfestu en hana öðluðust þeir eftir tíu ára búsetu