Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1994, Blaðsíða 139
FRÁ HRÓPI TIL SAURS, ALLRAR VERALDAR VEGUR
143
Úr því að orðið anus er óefanlegt í áletruninni er einboðið að hafa allt
þetta hugmynda- og veruleikasvið í huga þegar leitað er leiða til þess að
skilja hana. Þegar litið er á feril Lárentíusar eftir sögn sjálfs hans í þeim
texta sem telja má víst að Einar Hafliðason hafi ritað, verða auðsénar að-
laðandi röksemdir - ekki harðvísindalegar sannanir - sem benda manni
að líta á svívirðingarorðin á veggnum í Niðarósi í tengslum við þann at-
burð sem greinilegt er að Lárentíus taldi afdrifaríkastan á allri þrautagöngu
sinni áður en hann varð biskup. Lárentíus virðist meira að segja - þannig
vísar texti sögunnar til skilnings - hafa gert sér það ljóst þegar að óunnu
þessu verki sínu hvílíkan slóða það mundi draga, og það brást ekki. Þetta
var þegar hann gerði það fyrir bænarstað Jörundar erkibiskups, velgerðar-
manns síns, að lesa bannfæringarbréf yfir kórsbræðrum í Niðarósi árið
1300. Fyrir þetta verk urðu kórsbræður honum svo illir, að hann mátti
ekki óhultur haldast um líf sitt fyrir þeim. Því sendi erkibiskup hann sendi-
för til Islands með erindisbréfum sem visitator sinn, til þess að líta þar eft-
ir kristnihaldi í biskupsdæmunum báðum. Ekki skal hér endursegja frá-
sagnir þessar, en aftur kom Lárentíus til Niðaróss 1308. Þá voru kórsbræð-
ur orðnir ofan á í deilunum við erkibiskup, sem þeir höfðu gamlan og
sjúkan í eins konar haldi. En Lárentíus handtóku þeir þegar við skip,
drógu og vörpuðu í myrkvastofu fúla og kalda, náðu föggum hans með
skjalgögnum á sitt vald, báru hann sökum og hófu harkaleg réttarhöld.
Stóð harka þessi til næsta sumars, þá var erkibiskup látinn, og kórsbræðr-
um þóknaðist þá að hætta þessu með þeim hætti að senda Lárentíus á
vald Jörundar Hólabiskups. Færðu þeir hann í skip fjötraðan og létu fara,
en harðindi Lárentíusar voru eigi öll um liðin með því.
Einkennilegt er að sjá, hvernig ferill Lárentíusar markast af endurtekn-
ingu: hvernig tveir bálkar mæðu hefjast hvor með erfiðu verki sem bisk-
up, í bæði skiptin nefndur Jörundur, sendir hann til. Þetta verk er í bæði
skiptin fólgið m. a. í því að lesa bannsbréf yfir andstæðingum biskups í
kirkju, og í bæði skiptin fékk Lárentíus „hið mesta afturkast af því sendi-
boði sem hann þóttist dygglega gjöra" - ekki furða þótt honum segði ekki
vel hugur um, þegar hann átti að fara að vinna slíkt í síðara skiptið, enda
varð „afturkastið" þá enn erfiðara. Frásögnina um framgöngu klerksins í
því sendiboði er nauðsynlegt að virða nokkuð nákvæmlega fyrir sér, og
því tek ég hana upp:
... Um morgininn eptir svo sem í hámessu sem kórsbræður voru í kór og þá
varði minnst gekk sira Laur(encius) upp á kór eptir boði erkibiskups og las
bref rumor *pestiferus . Var í brefinu því sá skilningur haldandi, að fyrir marg-
ar sakir og stórar, er hann á nefndi, boðaði hann bannsetta kórsbræður Eilíf,
Auðun rauð, Sigvat landa. Skyldi og niður falla messu embætti, ef þeir gengi