Göngu-Hrólfur - 01.02.1873, Blaðsíða 4

— 31.—
— 32. —
(relativ) aftrför. Það er aftrför, að mér fer
ekki fram. — Stefna anda mannsins gengr
altaf í aðrahvora þessa ált: fram eða aftr.
j>ví má deila öllum möonum tvo flokka, eftir
því, að hvorri þessari stefnu andi þeirra
hneigist, og eru þeir flokkar kallaðir fram-
fara- og aftrhaldsflokkrinn, eða á evrópeisku
máli re/orm-flokkr og /íonseroairui-flokkrinn,
og oddvitar framfaramanna reformatórar.
Slíkr maðr var t. d. Lúther í trúarefnum. En
hér á þessum síðustu og verstu tímum úti á
voru landi íslandi er það orðið háðirði að
vera kallaðr reformator. Menn skilja he'r
við reformator þann, er vill reformera eftir
sínu eigin höfði (»níungasmiðir» [Eggert Ó-
lafsson], *studiosi rerum novarumo [Caes.],
• rauðir revólutsíóns-menn»). — En hvað er
reformator? Hvað er konservatív? Svar: kon-
servatív kemr af conservare, latínsku orði,
er þíðir: að geima, gæta. Konservatív er því
hver sá, er vill geima og gæta þess, sem e r,
gæta ins veranda óbreitts. En relormator?
f>að er líka komið úr latlnu af reformare (re
= aftr, tilbaka; formare — að laga, minda)
að endrminda, færa aftr í upprunalega lög-
un. Hvað? Vilja reform-raennirnir (fram-
faramennirnir) færa hlutina aftr? Ojá! og
þó eru þeir mótsetningin til a/’ír-haldsmann-
anna. Þeir hirða nl. eigium að færa neinn
hlut aftr í það ásigkomulag, sem hann hefir
verið í, en þeir vilja færa þá aftr til ins upp-
runalega liugsínis (ídearinnar). Þeir, eins og
allir, játa, að hvern hlut má hugsa í einhverri
þeirri mind, sem sé sú fullkomnasta, erhlutr-
inn getr haft, og kallast það hugsjón þess
hlutar (ídeal af hlutnum). f>essi mind er sú
réttasta, náttúrlegasta, upprunalegasta, og
hana vilja reform-mennirnir reina að nálgast
eða ná henni svo sem verðr og færa alt aftr
í þessa upprunamind. f>etta er að þeirra á-
liti in eina sanna framför. Þessir menn vilja
ávalt framkvæma eitthvað verulegt, pósitívt.
En aldrei líst öllum einn veg, og ávalt eru
þá aðrir, sem annaðhvort álíta eigi tíma kom-
inn til að framkvæma þetta eðr hitt; eða á-
líla, að þó það sé satt og rétt í verunni,
þá sé eigi staðr og stund og allar ástæðr til
þess henlar að koma því í verk. I’eir vita
hverju þeir sleppa, en þikjast ei sjá fullvíst,
hvað þeir hreppa og óttast því allar breit-
ingar frá því sem er. Þeirra mið er, að sporna
móti að nokkuð sé framkvæmt, en ekki að
framkvæma neitt sjálflr; sú stefna er helst
negatív.
Þeim, sem telja sig til reform-manna,
þikir sem allir eigi að vera reformatorar í
þessum skilningi. En víst er það, að hver,
sem ekki vill vera dauðr limr á mannfélag-
inu, er skildr tilað starfa alt það, sem megn
hans má, í þá stefnu er hann álítr rétta. Og
hverri stefnu sem vér filgjum, þá verðum
vér að þekkja ina drolnandi stefnu tímans,
hvort sem vér heldr álítum hana rétta eða
eða ranga ; hvort sem vér viljum berjast
með eða móti, þá verðum vér að laga oss
eftir henni. f>vi hún er faktísk, og pað er
hennar vald og gildi, að hún er.
II.
Ilver er stefna v ovr a tima ?
„Man forlanger det, mau ihke har l
mau ráber pá det, som man bitrest savner„.
Dr. Brandes.
(„Uovodstramninger i det 19. árhnudredes literatur,).
Já, «menn heimta það, sem þeir hafa
ekki; menn krefja þess fastast, er þeir sár-
ast sakna!» Þetta einkennir aliar tíðir, og
er því ekki eiginlegra vorum tímum, en öðr-
um tímum. En þessi orð benda oss til, hversu
vér skulum læra að þekkja stefnu timanna.
Taktu eftir því, hvað það er, sem tilíinnan-
legastr skortr er á alment á þinni tíð, og þú
mátt vera þess viss, að öll samtíð þín stefnir
að því, að bæta úr þessum skorti, leita þess,
sem vantar. Ég bið þess vel gætt, að þeg-
ar ég tala um.stefnu vorra tíma, þá meina
ég ekki á íslandi, þessu litla »horni verald-
ar», heldr ifirhöfuð í öllum inum mentaða
heimi, sérílagi ( þeim aðallöndum heimsins,
sem öll in minni lönd dansa eftir meira og
minna. Hvað var það, sem raenn vantaði
mest í birjun 16. aldar? Hvaða skortr var
þá tilfinnanlegastr þjóðum Evrópu? Það var
andlegt frelsi, það var lausn ins verslega fé-
tags eða óhá (uafhængighed, o: það, að vera
óháðr) frá eða af kirkjunni. Hver varð so
stefna tímanna? Því svarar reformatsíónin