Norðlingur - 23.09.1878, Blaðsíða 2

27
28
málum vorum en Jmlla alriði eitt, og þó að vðr fengjum jarlsdæm-
ið, þá cr ekki víst, að vðr fengjum þann jarl er oss líkaði við, eða
að sljórn lians yrði affarasæl fyrir oss. Væri nú ekki vert fyrir
oss að liugleiða, hvort ekki mætti byrja á að bæta úr ýmsiini öðr-
um göllum á stjórnarhögum vorum, meðan vðr fáum ekki breyt-
ingu á æðstu stjórn vorri? Mundi ekki t. d. mega koma því til
leiðar, að veitingarvaldið drægist meira inn í landið ennúer? J>að
beíir á seinni árum fremur dregist út úr iandinu, þar sem nú eru
miklu íleiri prestaköll veitt utanlands, heldur en voru fyrir fám
árum. Nú segir Stjórnarskráin (4. gr.): oKonungur veitir öll þess-
konar embælti, sem hann hefir veitt hingað til. Breytingu má
á þ e ss u gj öra m eð 1 agab o ði». Nú virðist oss að alþingi ætti
að setja lög um það, að framvegis skyldu landsmenn eða íulltrúar
þjóðarinnar, t. d. hið sameinaða alþingi kjósa alla æðstu
embættismenn vora, en konungur síðan samþykkja kosningu
þeirra, alveg eins og hann nú staðfestir lögin, sem koma út frá
alþingi. Síðan ætti landshöfðingi að veita sýslumanna- og lækna-
embætti, en biskup prestaembætti, að svo miklu leyti sem skipun
þeirra ekki væri lögð á valdsafnaðanna sjálfra. Ef þetta fengist, væri
með því stórt fótmál stigið til að draga stjórnina inní landið. í
öðru lagi þarf að rýmka sem mest um hið persónulega frelsi manna,
bæði í veraldlegum og kirkjulegum* málum, svo að hver einstakur
maður geti notið sín sem bezt og mæti sem minstum tálmunum
á vegi framfaranna, því að þar sem frelsi einstaklingsins er um of
takmarkað, þar venjast menn á að varpa aliri sinni áhyggju upp á
stjórnina, og missa hug og dug til sjálfstæðra framkvæmda. í
þriðja lagi þarf að auka sjálfsforræði sýslufélaganna, svo að hvert
herað á landinu geti tekið þeim framförum, sem því eru eðlileg-
astar, og kept hvort við annað, án þess alt þurfi endilega að steypa
í sama móli. I þessu tilliti fellum vér oss vel við skoðanir þær,
sem látnar eru í Ijósi í «brðfi frá Ameríku», í Korðl. II, 21. — Vðr
búumst reyndar við því, að nokkrir þingskörungar vorir og þjóð-
málagarpar sðu þessum skoðunum mótfallnir, því að sú stefnasýn-
ist hingað til að hafa verið ríkjandi lijá þeim, að draga alt til Reykja-
víkur, og gjöra hana að «höfuðbóli vors heimalands og hreiðri
spekinganna*. þetta mun hafa komið til af því, að þeir hafa haft
I huganurn önnur lönd (konungsríki og keisaradæmi), þar sem jafn-
an er einhver borg >>höfuðstaður landsins og aðseturstaður kon-
ungs», og jafnframt liöfuðból mentunar, visinda og lista (en pvi
miður líka prjáls, óhóís og alskyns ólifnaðar) sem dregur til sín
hina beztu krapta landsins og heldur saman hinum einstöku hlut-
um þess, sem er fremst í flokki í hvívelna og greiðir veg alskyns
íramförum i landinu. þannig átti Reykjavík! að verða höfuðborg
Islands, eins og Paris er höfuðborg Frakklands, Lundún Englands,
Berlín Prússlands og Kaupmannahöfn Danmerkur. Svo er öllu
hrúgað saman í Reykjavík; þangað var safnað öllum æðstu em-
bættismönnum landsins, þangað var skólinn fluttur, þar voru nýir
skólar stofnaðir, og þar var alþingi sett, eptir að það var endur-
reist að nýju. Reykjavik var áður að mestu bygð af dönskum
mönnum, og apaði flest eptir útlendum, en nú átti hún að verða
íslenzk, og meira að segja: höfuðból hins íslenzka þjóðernis. En
margt fer öðruvísi en ætlað er, og svo fór líka um þetta. Reykja-
vík varð að vísu íslenzkari að ytra áliti, tunga og klæðaburður bæj-
arbúa breyttist til batnaöar, en andinn var útlendur eptir sem áð-
ur, og þrátt fyrir alia — verulega og uppgjörða — ættjarðarást og
*) 1 þesna ítt fór frmnvarp om leysingu á sókn&rbandi , sem því mitmr náþi
eigi fram ab ganga á söbasta alþiugi.
Orílaus af bræbslu þyrptiss múguriun utan um hib limlesta ltk
og gleytndi utu stund aö taka eptir hvað gjörningsmabur verks þessa
tók ser fyrir hendur á tneban, unz einn áhorfendauna f bræbi sinni
yfir þessari hræbilegu sjón, hrópabi segjandi: „grípib morbingjann*!
og allur hópurinn endurtók hib sama á eptir, sjá grípib hann“. þeir
sneru ser vib allir tii ab framkvæma þetta, en gripu í tómt, þvf,
bann og abstobarmaburinn voru bábir horfuir. þeir hafa heldur aldrei
sfban komib í þennan hluta landsins.
í janóar 1848 fann eg bába þessa menn í St. Antonio í Texas
segir Summerfjeld (söguritarinn). Eg kynntist vib af hendingu er
var svo lögub ab eg innvann mbr þeirra fullkomnu tiltrú; þess
vegna var þab ab eg fékk af þeim greinilega sögusögn um þetta
er eg hefi her ritab. Eg var búinn ab heyra nokkub af sögunni
ábur af sjÓDarvottum er verib höfbu vib um nóttina, en ekki eins
fullkomib eÍDsog nú. Síban þessa refndu nótt hötbu þeir ferb-
ast víba og ratab í ýms æfintýri, en ágrip af sögu þeirra vil eg ekki
rita bbr, og yfirlæt þab til annara rithöfunda, Nafna þeirra ska!
eg ekki heldur geta, en eg get þess einungis ab annar þeirra hefir
blotib ódaublcga frtegb f binu sfbaeta mexikanska etrfbi, og er nú
cinn af hinum merkustu mönnum í Atncrfku.
| þjóðlund Reykjavíkurbúa, drottnar þar enn og dreiOr sbr þaðan út
um landið (með mentamönnum þeim, er þaðan koma) hinn skað-
væni og óþjóðlegi «malarkambsandi», er hefir þá stefnu, að hæta
sem mest kjör embættismanna á kostnað fátækrar alþýðu, svo að
þeir geti lifað eins glæsilega (sómasamlega, segir andinn) eins og
í útlöndum er títt. þessi stefna er nú orðin ríkjandi á alþingi
voru, og mun hún eiga mikinn þátt í því, að auka óvinsældir al-
þingis og yfirvalda hjá alþýðu manna, og gjöra Yesturheimsfýsn-
ina æ almennari eins og raun ber vitni um*, því að almúginn hefir
þá skoðun, að álögurnar muni altaf aukast, og vill leyta af landi
burt, áður en hann verði «uppetinn». þetta má nú ekki lengur
svo til ganga, þjóðin má ekki missa traustið á sjálfri sör nð von-
ina um framtíð sína; það verður að sýna alþýðunni í verkinu að
hún þurfi ekki að flýja land af ótta fyrir kúgun höfðingjanna lield-
ur eigi hún kost á að verða frjáls og sjálfri sér ráðandi, ef hún
að eins viiji það. í þessu skyni er það mest áríðandi að cfla á
allar lundir mentun alþýðunnar, því að ómentuð alþýða kann aldrci
að stjórna sér sjálf, og getur það ekki, þótt liún eigi rétt til þess
að lögum. Einnig er það nauðsynlegt, að haga embættaskipuninni
og uppfræðslu embættismannaefnanna þaunig, að embættismenn-
irnir verði sem þjóðlegastir og vinsælastir af almenniDgi, og þjóðin
venjist af því, að skoða þá sem kúgara sína, en hætt er við að
hún iíti lengst af slíkum augum á þá, sem láta stjórnast af «mal-
arkambsandanum» og altaf heimta hærri og hærri laun, þótt þeir
séu fullsæmilega launaðir*.
Vér erum því á þeirri skoðun, að hollast sé að flytja skólann
burt úr Reykjavík, færa samkomustað alþingis á hinn forna þing-
stað** þingvelli, og draga stjórnarvaldið frá Reykjavík til hinna ýmsu
héraða landsins, en ekki fremur en svo, að yfirstjórn vor hafi þar
jafnan aðsetur. Vér sjáum ekki ástæðu tii nð hlynna svo miklu
fremur að Reykjavík heldur en öðrum stöðum landsins, því að við-
ar getur mentun þróast heldur en þar, og víðast á landinu mun
hún verða þjóðlegri en Jmr. Ekki getur oss heldur skilist, að
það sé ómissandi íyrir oss að hafa þann höfuðstað, er beri ægis-
hjálm yfir alla aðra hluta landsins, því að þetta á sér ekki stað
i öllum löndum, og nægir í því tilliti að benda á hin frjálsu lönd:
Bandaríkin í Ameríku og Svissland, er vér æltum fremur öllum öðr-
um lönduin að taka oss til fyrirmyndar.
D. flr.
LANDBCNAÐABLAGAMAL og lagamál.
Sæll og blessaður nafni minni það hefir ætíð glatt mig að
fá að sjá þig, og heyra álit þitt um mál þau er okkur mest varða
alþýðumennina, því þú reynist jafnaðarlega hið mesta gull, þó er
nú ekki ætlan mín í þetta sinn að slá þér gullhamra, því eg var
eigi vel ánægður þegar eg hafði lesið kaflann úr hinni löngu
landbúnaðarlagamálsritgjörð, sem stendur í 59.—60. tölublaði þínu
þ. á. Eg verð að játa að mér skilst eigi hvers vegna þú flytur
þessa grein út um landið, því hún er þó sannarlega hvorki sam-
') Lfkast til ekki eptir krakfarasögurnar frí Nýja-Islandi. Rítst.
') Til pessa hafa prestarnir verib bezt þokkabir af alþýbnnni, því ab þoir hafa
ab mestn leyti lihib sórt og sa;tt me& hemii og verib þjóblegastir af embættis-
stbttinni. Eu nú vilja þeir einnig fá föst lann, (sem náttúrlega altaf þarfab auka)
og komast ( ilokk hinna hálanuubu embættismanna. þab er helzt útlit fytir, ab
alþingi veití þeim nokkra áheyrn, eptir rábagjörb þess snmarib 1877, enda getnr
þab varia annab ef þab vill vera sjálfu ser samkvæmt, þar sem þab hœkkabi lann
annara embættismanna. j>ó virbist 069 þessi rábagjörb fremnr stefua ab því, ab
bæta braubin svo ab þan verbi abgeugileg, heldnr en ab því, ab gjöra þau jafn
tekjomikil og önnnr embætti landsins, og fer þab ab líkindum, þvf ab fnll þörf
er á því ab fara 6parlega meb ft landsins, og bæta ekki nýjum sköttnm á bændnr,
og nú lítur ekki út fyrir annab, eu ab nóg verbi emhætsismannaefnin; en svo
þnrfa iíka flestir prestar ab húa eptlr sem ábnr, þott þessi rábagjörb fái frani-
gang, og þab teijurn vér líka æskilcgast. En fyrst þesBn er þannig háttab, þá
flnst oss engin ástæba til ab hæta npp öll þan branb sem ekki hafa 1000 kr.
tekju upphæb eptir síbasta branbamati, því ab snm þeirra (t. d. Undirfell, Aab-
kúla, Vibvík o. fl.) ern ftflgtnm útgengílegri ónpphætt, heldur en ýms rýrbar- og
útkjálkabraub verba, þútt þan verbi bætt svo upp, ab tekjuruar verbi als 1000 kr.
eba jafnvel meíra. þetta flnst oss alþingi þurfa vandlega ab taka til greina, eins
og líka hitt, ab fttta eigi innheimtnnni á tekjunum af prestnm, nema þab verbi
gjört þeim og landsjúbnum ab kostuabarlansu, því ab annars er þab ekki tilvinnaudí.
'•) þab er ckki eius þýbingarlaust eins og sumir vilja telja möunom trú um,
ab alþiugib sé haldib á þjúblegnm stab eba í „þjúblegu lopti". Geturn vér fært
þab máli voro til sönnuuar, ab þegar rætt var nm launamál embættismanna á al-
þingi 1875, sagbi þinguiabur Bartstrendinga þab mebal annars, ab líklegt væri,
ab þjúbiuui nimidi eigi gebjast ab, ef slíkur grútaraudi, sem virtist ab liggja
til grnndvallar fyrir orbum þingmanus Jlangæi»ga. fengi framgang á þinginn (svona
sæmileg orb hafbi þessi þingmabnr nm sparsemisstefuuna). |>á hrópabi cinu af
tilheyrendum „bravó“ og lýsti þanuig velþóknun sinni á þessum kurt.islegu orbum.
Má nærri geta, ab þetta ®g margt annab þvílikt knnni ab^ draga kjark úr óþiug-
viinum almúgamönnnm, og hinsvegar knuni fagurmæli höfbingjanna ab tæla þá til
samþykkis, því ab eittflvab hlýtnr til þess ab koma, ab einhverjir þeir sem „raub-
astir“ voru fyrir fám át'um, létn íkkert til sín taka í launamáli þessu.
/