Útsynningur - 01.12.1876, Blaðsíða 2

—ÚTSYNNINGUR
frjálsastann gagnvart öÖrum, en því undarlegra íinnst
manni, að lieilar þjóðir skuli vera bundnar á Idafa —
í slíku getur þö engin samkvæmni verið — því réttur
heillrar þjóðar lilýtur þó að vera enn nú helgari, lield-
ur en réttur hversu einstaks, liversu sjálfsagður sem
hann er.
það hlýtur hver skynsamur maður að sjá og játa,
að vér sem þjóð, þó lítil sé, höfum fullkomna lieimt-
ingu á, að fá öll þau þjóðréttindi. sem hyggð eru á
fornum rétti vorum. Danir hafa hvorki numið hér
eða byggt land, og lieldur ekki tekið oss með herskildi
í fornöld, og þó svo hefði verið, þá hefði slíkur réttur
litla þýðingu eptir öllum frjálslegum og eðlilegum
mannrétti. Yér megum ekki láta slíkar grílur fæla
oss, þó þær komi fram á þinginu, að vér fáum ekki
þetta eða þetta lögleitt, nema það sé sniðið svo eða
svo eptir vilja stjórnarinnar. Yér eigum einungis að
hafa það hugfast, að hver skynsamleg og eðlileg krafa
þjóðarinnar, hlýtur þó sigur fyr eða síðar. Menn
geta búizt við því, eins hér eptir sem áður hefir verið,
að ýmsir menn skjótist ef til vill úr flokki vorum, og
gjörist liðhlaupar — en þá hina sömu á þjóðin sjálf að
læra að þekkja úr, án þess henni sé bent á þá — það
væri íllt ef það væri sagt um þjóðina, að hún vissi eigi
hvort að sér sneri handarbak eða lófi. J>að vonum
vér, að slíkt verði aldrei sagt með sönnu.
Yér liöfum nú hér að framan minnst lítið eitt á
embættismenn vora, en þó, þegar rétt er aðgætt, af
engum kala til þeirra, vér höfum bent á, að takmörk-
uð væri laun vissra manna meir en gjört liefir verið;
en enginn mun geta sagt, að þeir annaðhvort séu eða hafi
verið nein olboga börn þjóðarinnar — þvert á móti —
ísland sýnist að hafa verið og er sannarlegt mjólkur-
hús þeirra að sumu leyti, t. d. undir eins og menn eru
skroppnir frá kennsluskólunum, jafnvel lítið eitt yfir
tvítugt, eru menn vígðir til embætta, hver svo sem þau
eru, opt í sömu vikunni, reyndar þó einkunn þeirra
sé ekki sem allra bezt, og trúað fyrir vaudasömustu
störfum þá þegar. Svo kann nú á að liittast á stund-
um, að þetta geti gengið, en beri menn nú þetta sam-
an við það sem er í Danmörku, eiga þeir þar töluvert
örðugra uppdráttar, þar mega candidatar opt með bezta
vitnisburði bíða, vér viljum til taka frá 5, 10—15 ára
og hafa sjálfir ofan af fyrir sér, uns þeir þá að síð-
ustu geta fengið góð embætti með því þó að sýna
góðar meðmælingar, bæði fyrir reglusemi og árvekni í
þeirri stöðu, sem þeir hafa verið í. Ef menn nú vilja
vita, hvað það kostar landið, að búa til hvern embætt-
ismann, þá er það ekki svo lítið fé, sem margur kann
að hyggja. Yér viljum fyrst taka til hvað það kostar,
að gjöra mann að stúdenti. Samkvæmt Alþingistíðind-
unum kostar Latinuskólinn fyrir næstkomandi ár 1877
30872 kr. með 4 pC. vöxtum á ári, verður það allt
til samans 32104 kr. Ef vér nú gjörum ráð fyrir, að
meðaltalí, að 60 piltar séu í skólanum, og hver piltur
sé 6 ár, pá kostar hver piltur landið (fyrir utan alla
þá peninga, sem foreldrar og vandamenn kosta) 3210
krónur. Jegar nú prestaskólinn bætist við kostar liann
á ári 12840 kr., þá sjá menn að þetta er ekki lítið
27
fé. Hvað læknaskólinn árlega kostar út af fyrir sig,
verður ekki séð enn sem komið er. Eari rnenn nú til
háskólans í Khöfn, verður liér nokkru öðru máli að
gegna. Allir vita hvaða hlunnindi stúdentar hafa þar,
en það fé er nú ekki beinlínis tekið úr landssjóði, en
vita megum vér, að Danir vita hvað þeir gjöra; þeir
vi]ja víst gjarnan liafa nokkuð fyrir snúð sinn og
snældu, þeir liafa búið sér til margan góðan liðs-
mann á þann hátt. J>að er nú ekki svo að skilja,
að vér teljum fé þetta eptir, eða jafnvel ekki álítum
því vel varið, þegar vér fáum pjóðholla og góða em-
bættismenn fyrir alla peningana, en svo mikið er víst,
að hver einstakur sem hér á hlut að máli, hlýtur að
finna skyldur sínar gagnvart þjóðinni.
Fáein orð nm menntun kvenna.
Eitt af því, sem nú á seinni tímum hefur mikið verið
talað um bæði í ræðum og ritum í öllum hinum menntuðu
löndum, er menntun kvenna. Menn eru loksins farnir að sjá
það æ betur og betur, hversu þær bafa setið á hakanum fyrir
allri menntun, og enn þá á það langt í land þangað til þær
fá jafnrétti við karlmenn í þessu efni. Á Englandi sjálfu, þar
sem yfir höfuð er þó farið vel með kvennfólk, hefir menntun
þess fyrrum verið á mjög svo lágu stígi, nema hjá ríkisfólki,
óg það hefir ekki verið gaumur að þéssu gefinn alvarlega
þangað til nú á seinni árum. Jafnframt því sem ýmsir af á-
gætismönnum þeirra, hafa látið til sín taka í þessu efni, hafa
þeir mætt sterkri mótspyrnu frá sumum, er þykjast sjá það
fyrir, að verði farið alvarlega að mennta kvennmanninn, þá
muni hún gleyma ætlunarverki því, er Skaparinn hefir ætlað
lienni, verði óliæíileg til þess að verða kona og móðir, og jafn-
vel að síðustu taka öll ráðin af karlmönnunum, svo öll stjórn
og allt skipulag fari á ringulreið — það er því ckki að furða,
þó slíkir piltar, sem hugsa þannig yrðu óðir og uppvægir,
þegar alvarlega var farið að tala um það að stofna kvenna-
skóla alstaðar út um landið, og jafnvel háskóla í borgum.
Einn sómamaður í London að nafni Holloway gaf stóra bygg-
ingu, og lét þar með fylgja fallega bókhlöðu, og nægilegan
sjóð til þess að launa 6 kennurum. J>essi bygging er nú há-
skóli fyrir kvennfólk. þó vér séum alls ekki á þeirri skoðun,
að það væri æskilegt að allt kvennfólk yrði sprenglært, og
færi að leggja sig eptir alls konar vísindum eins og karlmenn,
þá álítum vér það eins heillaríkt fyrir mannfélagið, að kvenn-
maðurinn fái þá menntun sem á við hennar hæfi og stöðu í
lífinu, því hún er einkar vandasöm bæði sem móðir, kona,
systir og þjónusta. Af meðferð þeirri, sem margur einn kvenn-
maður hefir orðið að líða frá karlmannanna hálfu, hefir hún
haft fulla orsök til að álíta, að maðurinn skoði hana sem þjón-
ustu en ekki sem jafningja, og má segja að sambúðin hafl
orðið, sem von er, að því skapi opt óskemmtileg og óeðlileg.
það sem vér helzt vildum taka fram með þessum fáu orðum,
er að brýna fyrir rnönnum hér á landi órétt þann, sem kvenn-
fólk okkar hefir orðið að bera með þögn og þolinmæði núna
í mörg hundruð ár, og nú er kominn meir en tími að ráða
bót á slíku. það er sjálfsagt, að nú er farið að votta fyrir
áhuga manna í þessu efni, og er það sannarlega gleðilegt, þar
sem nú eru stofnaðir kvennaskólar bæði í Reykjavík og á Ak-
ureyri — og óskum vér þeim allrar hamingju og blessunar.
Eptir því sem til hagar hjá oss, getur verið mikið spursmál
um, hvort ekki væri betra að hafa kvennaskólana upp í sveit,
þar sem stúlkurnar gætu lært hið verklega um leið, bæði mat-
artilbúning og fleira, og er vonandi þeir komi með tímanum,
en enginn mun samt geta neitað því, að þær læri margt nyt-
samlegt í þessum litla skóla, sem hér er stofnaður. það verð-
ur ekki strax á allt kosið. Foreldrar sem eiga dætur jafn-
framt því sem þeir eiga syni, mega ekki gleyma því, að
28