Suðri - 19.01.1884, Blaðsíða 2

6
mannsins, að slíkt fengist með stofnun
fjórðungsráðanna, en ekki að amt-
mannaembættin í sjálfu sér væru hér-
aðafrelsinu til hindrunar. J>að sérlíka
hver maður, að hægt er að stofna 4
fjórðungsráð fyrir 4 fjórðunga landsíns,
pó amtmannaembættin haldi sér ó-
breytt, pegar íjórðungsráðin eiga ein-
ungis að hafa sama starfa á hendi, og
amtsráðin. J>að mun eigi gripið úr
lausu lopti, að fjærsýslurnar verði helzt
út undan þegar kosið er 1 amtsráðin
og pví verður eigi neitað, að langeðli-
legast og langsanngjarnast væri pað. að
inir fjórir fjórðungar landsins hefðu
hver sitt ráð eða ping' fyrir sig og að
í pví sæti 1 kosinn maður úr hverju
sýslufélagi. Ið eina, sem gæti verið
peirri breytingu til fyrirstöðu, er kostn-
aðurinn; en hann yrði heldur eigi lítill
og víst er um pað, að pó amtmannaem-
bættin væru af numin, pá fengist eigi
frá peim nægilegt fé til slíkra fjórð-
ungspinga, enda væri afnám amtmanna-
embættanna svo óheppileg ráðstöfun,
að inn lítilfjörlegi fjárstyrkur, er á pann
hátt ynnist til fjórðungspinganna, vægi
hvergi nærri móti óhagnaði peim, er
afnám pessara embætta hefði í för með
sér. Að hinu göngum vér vísu, að
pingið breyti amtsráðunum í fjórðungs-
ping, pegar er pað sér pað fært, fjár-
hagsins vegna. Sem stendur, meðan
afleiðingar harðindanna eru sýnilegar
nær pví í hverju héraði á landinu, er
varla von, að ping og pjóð leggi út í
svo kostnaðarsama breytingu.
J>annig getum vér ekki betur séð,
en með afnámi amtmannaembættanna
vinnist ekkert atriði í inum þrefalda
tilgangi.
Eptir umræðunum á síðasta alpingi
að dæma, höfum vér fulla ástæðu til
að ætla, að menn hafi svo mjögviljað
hrapa að afnámi amtmannaembætt-
anna eimnitt af pví, að nær pví eng-
um var ljóst vald og verksvið amt-
mannanna. Menn töluðu á pingi um
amtmennina, sem væru peir alveg ó-
sjálfstæðir embættismenn, «afskrifarar»
landshöfðingjans o. s. frv. Vér skul-
um nú gera í stuttu máli grein fyrir
störfum amtmannanna, sem sjálf-
stæðra embættismaima með kafla úr
ræðu peirri, sem Magnús Stephensen
assesor, hélt í efri deild pingsins í
pessu máli-.
«Sem liður í umboðsstjórninni eru
amtmennimir yfirboðarar allra ver-
aldlegra embættismanna og sýslun-
armanna, hvor í sínu amti; peir eiga
pví að hafa eptirlit með embættis-
rekstri pessara embættis- og sýslun-
armanna, og halda peim til að rækja
embættisskyldur sínar; peir eiga að
gera eptirlitsferðir um ömt sín, svo
1) Oss þykir miklu íslenzkulegra og við-
kunnanlegra, að kalla slíkt „fjórðungsþing“
en „fjórðungs r á ð. Ritstj.
2) Sbr. Alþ.tíð. 1883 A. 389-90.
opt sem pess er pörf og skoða embætt-
isbækur og rannsaka embættisfærslu
péirra, sem peir eru yíir skipaðir; peir
veita embættismönnum ferðaleyfi
innanlands og setja embættismenn
í forföllum, sjá um afhendingu em-
bætta frá einum til annars og lög-
gilda embættisbækur; peir skipa
hreppstjóra, sáttanefndarmenn, um-
boðsmenn sýslumanna samkv. tilsk.
28. des. 1836, bólusetjara og yfir-
setukonur, og veita pessum sýslun-
armönnum lausn.
Að pví er kemur fil dómgæzlu og
lögreglustjórnar, pá er pað amt-
maður, sem skipar setudómara; hann
er sáttanefndarmaður í peirri sveit
sem er næst bústað hans og hefur
umsjón með öllum sáttanefndum í
amtinu, hann veitir gjafsókn fyrir
undirrétti og skipar málsfærslumenn
í gjafsóknarmálum; hann skipar
fyrir um höfðun sakamála ’og opin-
berra lögreglumála, um áfrýjun
slíkra mála til yfirdóms og um
fullnustugjörð dómanna; hann úr-
skurðar reikninga í opinberum mál-
um og gjafsóknarmálum og geymir
dómsgjörðir; hann getur útkljáð
minni sakamál og lögreglumál með
úrskurði sínum, pegar kærði óskar
pess; hann úrskurðar hvenær sam-
búð karls og konu skuli slíta sök-
um hneyxlis; hann gefur út lög-
taksskipanir fyrir öllum landssjóðs-
gjöldum; hann hefur yfirstjórn allr-
ar lögreglu í amti sínu og getur
gefið út margskonar fyrirskipanir til
að viðhalda góðri reglu og hlýðni
við lögin; hann hefur og umsjón
með fangelsum i amti sínu.
Amtmaður hefur eptirlit og um-
sjón með skiptum á dánarbúum;
hann hefur á hendi æðstu fjárfor-
ráð ómyndugra, og sér um, að fjár-
haldsmenn og yfirfjárráðamenn geri
skil fyrir fjármunum ómyndugra;
hann úrskurðar, hve nær ástæða sé
til að svipta menn fjárforræði; hann
úrskurðar um meðlag óskilgetinna
barna og fráskilinna og yfirgefinna
kyenna.
I sveitamálum er amtmaður for-
maður amtsráðsins og hefur áhendi
yfirstjórn allra sveitarmálefna milli
amtsráðsfunda; hann undirbýr mál-
in undir amtsráðsfund og afgreiðir
pau eptir fund; hann hefur úrskurð-
arvald í fátækramálum og um á-
greining milli hreppa innan amts
um sveitfesti og framfærslu svoitaró-
maga; hann úrskurðar kærur yfir
neitunum um húsmennskuleyfi; hann
ráðstafar um kennslu daufdumbra.
Amtmaður sumpart veitir sjálfur
ýms leyfisbréf, svo sem leyfisbréf til
hjónaskilnaðar að borði ogsæng, og
leitar pá jafnframt um sættir milli
hjóna; sömuleiðis leyfisbréf til að
hafa greiðasölu og veitingahús; sum-
part gefur hann út ýmisleg kgl.
leyfisbréf og sér um að skilyrðin
fyrir veitingu peirra séu fyrir hendi;
hann hefur á hendi vfirstjórn allra
strandmála og úrskurðar alla strand-
reikninga; hann staðfestir fiskiveiða-
sampykktir og reglugjörðir um notk-
un afréttar og fjallskil; hann setur
verðlagsskrár með byskupi; hann
stjórnar öllum vegabótum á fjallveg-
um og semur um vegagjörðir og
borgun fyrir pær; hann hefur um-
sjón með pjóðjörðum og byggingu
peirra; hann semur margar skýrslur
um alpjóðleg málefni; loks hefur
hann á hendi stjórn margra sjóða,
svo sem jafnaðarsjóðs amtsins, bún-
aðarsjóða, búnaðarskólagjalds og
margra annara sjóða, og skal eg sér-
staklega að pví cr snertir suðuramt-
ið, nefna Thorkílliisjóðinn, sem á
nærfellt 70,000 kr. höfuðstól.
Loks hefur amtmaður á hendi
yfirstjórn allra heilbrigðismálefna í
amtinu; pannig hefur hann yfirum-
sjón með bólusetningum, gerir ráð-
stafanir gegn útbreiðslu næmra sjúk-
dóma á mönnum og skepnum, sér-
ílagi gegn útbreiðslu fjárkláða samkv.
tilsk. 5. jan. 1866 og 4. marz 1871».
J>að munu flestir verða á pví
máli, að pessi störf séu bæði margbrot-
in og umfangsmikil og að pað sé langt-
um hægra sagt en gert að «skipta peim
milli landshöfðingjans og sýslumanna».
J>að var ætlun meiri hluta pingsins,
að amtmannastörfunum skyldi skipt
«eptir reglum peim, er ráðgjafinn fyrir
Island ákveður» og pað er eptirtekta-
vert, að prátt fyrir margítrekaðar áskor-
anir peirra er mæltu móti pessu laga-
frumvarpi, varð enginn af peim, er
fýstu málsins, til pess að skýra frá,
hvernig peir hefðu hugsað sér pessa
skiptingu. J>ví var jafnvel alveg gleymt,
að amtmaðurinn í suðuramtinu er líka
stiptsyfirvald og engin ákvörðun sett í
pessi lög um pað hverjum stiptsyfir-
valdsstörfin skyldu falin á hendur.
Hver ætti pá með bysknpnum að hafa
yfirstjórn allra skólamála og kirkjulegra
málefna, kirkjueigna o. sv. frv.? Lands-
höfðinginn getur pað ekki eptir 2. gr.
skjórnarskrárinnar. A pá að gera ein-
hvern sýslumanninn að stiptsyfirvaldi?1
J>að er ekki líklegt, að sú hugsun hafi
vakað fyrir pingmönnum. En petta
atriði sýnir eitt með öðru, að málið
var í raun og veru mjög vanhugsað.
Kaíli sá, er vér áðan tókum úr
ræðu Magnúsar Stephensen, telur upp
mál pau, sem amtmaðurinn hefur úr-
skurðarvald í. En auk pess ganga
nær pví öll mál pau, sem liggjaundir
úrskurð landshöfðingja, ráðherra og
konungs gegnum hendur amtmanns-
ins, og hann á að leiðbeina öllum
pessum málum með tillögum sínum.
J>að sæist bezt, hve lieppilegt pað væri,
að amtmannaembættin væru afnumin,
ef danskur maður, ókunnugur máli,
högum og lögum vorum, yrði lands-
höfðingi. J>á yrðu svo að segja öll pau
völd, sem til væru 1 landinu, sameinuð
hjá einum útlendingi. Ætli menn yrðu
ánægðir með pað? J>eir einu sem pá
flyttu honum mál lands vors, væru
ósjálfstæðir skrifstofustjórar. Lands-
höfðingjanum væri pá innan handar
annaðhvort að ganga alveg pegjandi
fram lijá tillögum peirra, eða hann
1) sbr áðurnefnda ræðu Magnúsar Stephen-
sen, Alþ.tíð 1883 A 391.