Fjallkonan - 16.07.1887, Side 2

78
FJALLKONAN.
Hrossa sala og uppeldi.
Hrossaverzlun við Englendinga hófst hér á
landi um miðja þessa öld. Arið 1855 eru útflutt
hross talin 242, enn síðan vantar þenna lið í út-
fluttar vörur í landshagsskýrslunum fram að 1862,
og hefir þá hrossaverzlun lítil eða engin verið. A
árunum 1862—1885 hafa eftir skýrslunum verið
flutt af landi hér um bil 30,000 hross eldri og yngri,
og ef vér gerum rneðalverð þeirra i öll þessi ár 40
kr., sem líklega er samt fullhátt, hafa á þessum
árum komið inn í landið 1,200,000 kr. fyrir hross
eða kringum 50,000 á ári að meðaltali. Þessi upp-
hæð hefir verið greidd að mestu í peningum og
komið þannig í mjög góðar þarfir landinu. Hefir
þá ekki hrossasalan verið einber hagr fyrirlandið?
Ef vér eigum að svara þeirri spurningu, verðum
vér að gera oss ljóst, hvað uppeldi hrossanna kost-
ar; vér verðum að sjá, hvort vér fáum meira enn
kostnaðinn endrgoldinn þegar vérseljumhestana úr
landi, þ. e. uppeldiskostnað folaldsverðinu. Það
er ekki efamál, að fram á síðustu ár hafa lands-
menn verið vel í haldnir með hrossasöluna; hún
hefir verið bæði beinn og óbeinn hagr. Um það
leyti er hrossaverzlunin hófst hafa hross verið flest
hér á landi; þá áttu eigi að eins búandi menn
grúa stóðhrossa, er engan arð báru enn gerðu ó-
bætanlegan landusla, heldr höfðu og lausamenn og
hjú, er enga þúfu áttu til umráða, fleiri og færri
hross í eptirdragi. Það var því tvöfaldr hagr að
selja þessa arðlausu hesta fyrir 50—60 kr. og upp
að 100 kr. og minka svo jafnframt ágang hrossa á
högum og engjum.
Nú skulum vér sjá hvað uppeldi hrossanna kost-
ar. Það er að vísu mjög mismunandi í ýmsum
héruðum, enn allstaðar verðr þó uppeldi hesta fyrstu
4 árin einber kostnaðr. Þeir menn eru að vísu til,
er sárlítinn eða engan kostnað hafa af uppeldi
hrossa sinna; það eru þeir sem á sumrin og enda
árið um kring láta hross sín endrgjaldslaust ganga
á öðrum og drepast á gaddinum, er fyrir haga tekr,
enn þótt stöku mönnum takist að kreista þannig
fram hross sin, verðr þó kostnaðrinn ætíð nokkur,
enn hann lendir á öðrum mönnum. Gætum nú að
hvað hross kosta 4 vetra. Hér í kringum mig eru
teknir 60 aurar um mánuðinn að vetrinum í beit-
artoll, fyrir hvert hross og álika afréttartollr á sumr-
in. Eg geri nú að trippin annað, þriðja og fjórða
árið gangi úti í 9 mánuði; hagagangan verðr þá 5
kr. 50 au.; enn 3 mánuði læt ég þau sé á einhverri
hjúkrun, er ég met 1 kr. 50 au. um mánuðinn.
Uppeldið kostar þá 10 kr. á ári og i 3 ár = 30 kr.
Þá er ótalið folaldsverðið og uppeldiskostnaðrinn
fyrsta vetrinn, og geri ég það til samans 18 kr.
Fjögra vetra hross kostar þá eftir þessu 48 kr.
Þessi reikningr mun nú sumum þykja ofhár, enn
öðrum hið gagnstæða, enda er þessþ kostnaðr mjög
misjaín, jafnvel á sömu jörðunni. Eg hefi eigi talið
fyrirhöfn né ábyrgð á hrossum, sem þó má meta
nokkurs.
Hagr vor íslending i stendr eigi svo, að vér get-
um keypt 3 kr. fyrir 5 kr., eða eins og átti sér stað
í fyrra, 30 kr. fyrir hross sem kosta oss fullar 50
kr. Getum vór þá ráðið verðinu á hrossunum ? Yér
getum auðvitað eigi selt þau hærra verði enn kaup-
andi vill gefa fy'rir, enn vér getum átt þau óseld,
og það eigum vér að gera svo framarlega sem vér
eigi fáum fyrir þau alt að 50 kr., annars gerum
vór oss vísvitandi skaða.
Það væri sjálfsagt miklu hyggilegra fyrir bún-
aðinn, að hestum væri fækkað að mun í mörgum
héruðum, og að menn léti sér hugað um, að eiga
færri hesta og betr upp alda, reyndu að bæta kyn
þeirra o. s. frv. Þetta mætti gera með lögmætum
samþyktum. Ef vér fengjum betri vegi, mætti víða
koma við vögnum í hinum fjölbygðustu héruðum
og spara þannig hestana. Tjón það, er ofíjöldi
hrossa leiðir af sér, verðr varla metið, ekki sízt í
hörðum árum, þegar hrossin steypa öllum öðrum
fónaði í voða og valda þannig sífeldlega gjörfelli.
Ó. Ó.
Útlení smjör,
A síðari árum hefir aðflutningr á smjöri hingað
til lands aukizt stórkostlega, og að sama skapi fer
útflutningr á smjöri sífelt minkandi. Arið 1884
vóru flutt til Islands 79311 pd. af smjöri, enn út-
flutt 1598 pd. (að mestu frá Borðeyri og Skeljavík).
Fyrir nokkurum árum var að kalla ekkert flutt til
landins af þessari vörutegund, og er slíkt ekki vottr
um framfarir í búnaðinum.
Síðan aðflutningr af smjöri tók að aukast, flyzt
hingað á hverju ári mikið af óekta smjöri, sem
mörgum mun kunnugt. Þetta smjör likist svo
mjög eiginlegu smjöri, að ekki er auðvelt að gera
greinar mun á því, enn svo mikið er víst, að alls
ekkert smjör er í þvi. Það er oftast búið til úr feiti úr
ýmsum dýrum eða kvikindum. Framan af var það
eigi talið óheilnæmt, enn nú er það komið upp, að
það geti verið skaðlegt og hafi oft i sór sóttnæm
efni. Aðr var feitin, sem höfð var í smjörið, brædd
i suðuhita og varð þannig ósaknæm, enn nú er það
venja, að hita þenna bræðing ekki meira enn 40—
50°, og sá hiti drepr ekki sóttkveykjurnar („bakt-
eriurnar“). Fyrir skömmu kom upp kólera í Chi-
cago, og varð það upp víst, að menn höfðu fengið
sýkina af því að borða óekta smjör, er til búið
hafði verið úr svínafeiti, enn svínin höfðu drepizt
úr „svínakóleru". — A Þýzkalandi hafa læknar
að tilhlutun stjórnarinnar rannsakað hið óekta
smjör og fundið í því ýms sjúkdómsefni; og í
Bandaríkjunum hafa sams konar rannsóknir farið
fram, og hefir það orðið ljóst, að í þessu smjöri
eru lifandi smákvikindi og jafnvel bendilormsegg.
í þriðjungnum af smjöri þvi, er rannsakað var, var
ekki hið minsta af smjörefni; að öðru leyti var í
því skemd feiti, er hafði verið þvæld í sýrum til
þess að ná úr henni ólyktinni. Læknarnir álitu
að þetta smjör væri mjög skaðlegt fyrir heilsu
manna.
Frakkneskr maðr að nafni Huét hefir fengið einka-
leyfi til að búa til óekta smjör úr dysjuðum hræ-
jum. Lengra verðr varla farið.
Nú er feikna mikið af óekta smjöri flutt frá Ame-
ríku til Danmerkr, og þaðan aftr til Svíþjóðar, Nor-
egs og íslands. Er nú viða á Norðrlöndum ritað
og rætt um hvað gera skuli til að sporna við slik-
um ófagnaði, og þykir tiltækilegast, að banna með
öllu innflutning óekta smjörs.
Hvað vill alþingi gera í þessu efni? Eg er á
því að réttast væri að leggja toll á alt útlent smjör,