Fjallkonan - 12.01.1898, Qupperneq 4

4
FJALLKONAN.
XV, 1—2.
Norðmenn hafa síðan sett heima
hjá sér.
Enn hér dugir ekki_að líta á
hagsmuni einstakra héraða, heldr
landsins alls.
R.
Búnaðarbálkr.
Fjárrækt í Múlasýslum um
miðja þessa öld.
[Úr „Lýsing Austfjarða11 eftír Guttorm
pröfast Pálsson].
Dað er ei ofhermt, að hinn helzti og
vissasti bjargræðisvegr Austfirðinga sé
sauðfjárrækt, því þó sumstaðar á búum
séu kýr til meira eða minna hjargræðis,
eru þær þó hvergi til hlítar, svo að
menn geti lifað eingöugu af þeim, enn
svo mikill styrkr þykir þó að þeim vera
til manneldis, að ekki vilja menn fækka
nautpeningi sinum til þess að geta haft
fleira fé. Þð er flestum þeim, sem taka
upp nýbýli, eins og ekki allfáir hafa
gert á seinustu 30 árum, nauðugr einn
kostr, að vera kýrlausum nokkur hin
fyrstu ár, því óvíða ern þær engjar, að
kýr þyki haldandi til gagnsmuna á ein-
tómu útheyi, enn þar á móti reyna bæði
þeir og aðrir að fá fjárkyn það, seín arð-
samast þykir, einkum að fitu, og hefir
mörgum unnizt að hæta svo fjárkyn sitt,
að þar sem sauðir fyrir hér um bil 30
árum skárust með ei meira enn 10 til
15 pundum, skerast þeir nú með 16—30 pd.
mörs, og nokkrir hafa fengið það fjárval,
að þeir varla skera nokkurn sauð að
hausti með minna enn 20 pd. Maðr sá,
sem fyrstr komst upp á það, að eignast
svo feitt og holdasamt fé, kvaðst ætíð
hafa gefið sjálfr lömbum sinum, ogtekið
vandlega eftir því, hver lömbin hefðu
þrifizt bezt og hver lakast; öllum þeim
sem illa þrifust lógaði hann á næsta
hausti, til þess að ekki skyldi undaneldi
undan þeim verða í fé hans; eins lógaði
hann sem fyrst þeim ánum, er hann sá
að miðr þrifust, og með þessu móti hafði
hann bætt svo fjárbragð sitt á ekki full-
um 10 árum, að þegar granni haus, sem
átti sauði hábeinótta og föngulega á velli,
skar þá með 10 og 12 pd., fékk hann
20 pd. og þar yfir eftir sauðinn og það
þótt hvorirtveggju sauðirnir hefðu gengið
mestan hluta ársins í sama landi, haft
viðlíka fóðr að vetrinum og væru á sama
aldri. Menn tókn og eftir því, að hið
feita féð var frábrugðið hinu i vaxtar-
lagi; það var nfl. lágíætt og digrt;
bringan sívalvaxin að neðan, breið að
aftan með allmiklum fitusveppi framan á
bringukollinum; einnig var jafnþykthold
að finna á allri bringunni út undir bóga.
Hið magrara féð var þar á móti háfætt
og hrikalegt; bringan breið og flöt að
neðan með hvössum röðum utan á bringu-
kollinum; geislungarnir holdberir og iítið
útskotnir. Þegar menn komust að raun
um þetta, fóru þeir, er í grend bjuggu,
að fá sér hrúta hjá þessum manni, og
batnaði við það holdafar fjár þeirra, og
mun það nú útbreitt nærri um allan
Jökuidalshrepp. Enn þeir annmarkar
fylgja þessu enu feita fé, að bæði þarf
að mjólka ærnar vandlega fyrir sauð-
burð, og eins að varast að lömbin sjúgi
móðurina næstu dagana eftir burðinn;
heldr er mjólk sú, er fæst úr ánni, blönd-
uð vatni og gefin svo lambinu : sé ei
þannig að farið, veikjast lömbin, og þeg-
ar þau drepast, er hjartapungrinn fullr
af vatni; að öðru leyti er og þessu fé
langtum hættara við ýmsum kvillum, t.
a. m. vatnssullum, höíuðsótt (meini) o. fl.
TJU þess er fitumeiri og þarf vandlegri
þvott, eigi hún að verða góð til vinnu.
Síðan menn fóru að leggja stund á að
eignast feitt fé, hefir ullargæðum þess
verið minni gaumr gefinn enn áðr var,
og engir hafa í þvi skyni fengið fjárkyn
frá útlöndum.
Til að verja lömb óþrifum, hafa menn
það ráð, að nudda viðar- eða taðösku inn
í ull þeirra strax á haustum. Þeir sem
reynt hafa að brúka til þess móösku,
hafa fundið, að ullin hefir gulnað í þvott-
inum og hafa þeir því forðazt það eftir
á; enn sé aska borin i ull sauðfjár, þarf
að þurka hana vandlega, áðr þvegin er,
og hrista vel úr henni öskuna. Sumir
hafa og þvegið fráfærulömb sín, eða bor-
ið í þau hákarlslýsi áðr á fjall vóru rekin.
Málnyta sauðfjár er næsta misjöfn á
Austfjörðum, eftir landgæðunum; til eru
þær sveitir, þó fáar séu, þar sem ærin
mjólkar mörk í mál, að minsta kosti
fyrsta mánuðinn eftir fráíærur; aðrar
þar sem 3 ær gera einn pott í mál og
enn aðrar þar sem ærin mjólkar ei nema
pela; til eru og svo mögr lönd, að 3—4
ær mjólka ekki yfir mörk í mál mestan
hluta sumarsins; mun þó fjárkyniðeflaust
eiga nokkurn þátt í þessu. — — —
Druknun (úr bréfi úr Þingeyjarsýslu):
4. nóv. týndist fiskibátr frá Húsavík
með 4 mönnum. Formaðrinn hét Gunn-
ar Þórarinsson, enn hásetarnir voru:
Friðgeir Friðbjamarson frá Sandi, Karl
Sigtryggsson frá Höfða (við Húsavík) og
Kristján Hallgrímsson frá Klambraseli.
Þeir vóru allir vaskir menn og er að
þeim mikill mannskaði. Skiptapi þessi
varð nokkuð með undarlegum hætti, og
skal þvi farið um hann nokkurum orð-
um, og er sú saga á þessa leið: Þeir
vóru í veiðileitum vestr undir Náttfara-
VÍkum; höfðu með sér síldarnet og vóru
einkum að leita eftir síld til beitu. Þeir
lögðu svo heimleiðis árla morguns;-vildu
leggja heint á þveran flóann, enn vóru
lattirþess, því veðr var hvasslegt. Héldu
svo inn með fjöllum og ætluðu að þræða
landsteina sem leið liggr auBtr með sandi,
sem liggr fyrir innan fjarðarhotninn, og
út með Tjörnesi. Veðr tók þegar að
hvessa, og náðu þeir með barningi inn
að Skjálfandafljótsósi, enn komust eigi
týrir ósinn fyrir straumi og stormi, og
brýndu ferjunni í svo kallaðri Hellisvík,
Bem er vestan við ósinn. Þar biðu þeir
mestallan daginn, að því sem ætla má;
og það er víst, að ferðamenn hittu þá
eftir miðjan dag. Yeðrið æstist því meir
sem á daginn leið; hafði að visu verið
stólparok allau daginn, enn fyrir nón-
skeið gekk áttin úr suðvestri íþvervestr
og harönaði þá um allan helming. Allir
pollar og sprænur vóru í hálofti, enn yfir
sjóinn að sjá eins og lausmjallað lág-
lendi, sem stórviðri leikr um. Það eru
engar ýkjur, að meira veðr hefir hér
aldrei komið i manna minnnm. Jafn-
framt gekk stórhríðarbakka úr hafi og
tók hann upp á háloft. Laust fyrir
rökkr lægði veðrið að góðum mun, og er
skyggja tók, snerist hann á norðan og
gerði snarpan byl með fjúki. — Eftir
öllum líkum hafa mennirnir lagt af stað
þegar vestanveðrið tók að lægja, þótt
útlitið væri að öllu svo geigvænlegt, að
manndrápsveðr sýndist í nánd. Þegar
norðanhrinan skall á, hafa þeir verið
komnir auBtr að Laxárósi, sem er austast
við fjarðarbotninn, og þar fanst bátrinn
í Ærvik svo nefndri, og formaðrinn ör-
endr í austrrúminu með stýristauminn
utan um sig. Enn hvernig sem þeim hefir
borizt á, verðr þvi ekki neitað, að mjög
mikla dirfð og skammsýni þurfti til þess,
að leggja frá landi í svo voðalegu útliti,
sem þá var, undir náttmyrkr, á svo
langa leið, að nema myndi 2—3 klukku-
stundaróðri, enn opinn vegr til náttstaðar
á tvær hendr á landi þaðan sem þeir
biðu um daginn. Þetta er ekki í fyrsta
sinni, sem skiptapi verðr fyrir þarfleysu-
kapp og ógætni.
Slys. 11. des. f. á. datt drengr 7
ára ofan stiga á Útskálum og dó eftir
fáar klukkustundir. Hann var sonr séra