Fjallkonan - 01.06.1898, Side 1

Gjalddagi 15. jdli. Upp
sögn skrifleg fyrir 1. okt.
Afgr.: Þingholtsstræti 18
Kemr út um midja yiku.
Árg. 3 kr. (erlendis 4 kr.)
Anglýsingar ðdýrar.
FJALLKONAN.
XV, 22.
Reykjavík, 1. júní.
1898.
Skýjarof.
Paris, 22. apríl.
Nú rofar dálítið til, svo ég fæ ráðrúm til að
senda Fjallk. nokkrar línur héðan úr mannhylnum.
Mér virðíst stefna hennar skynsamiegri enn sumra
annara ísl. blaða, er meira slá um sig, að því er
hún lætr atvinnuvegi lands og efnahag sitja í fyrir-
rúmi fyrir stjórnardeilum.—Hvað hefir stjórnarskrár-
þrætan haft að þýða síðustu tuttugu ár? Danska
stjórnin hefir annaðhvort virt kröfur íslands að vett-
ugi, ekki einu sinr.i svarað, eða boðið lýðnum að eins nýj-
an erindreka, sem að vísu væri íslenzkr og íslending-
ingar gæti sett frá embætti, ef hanu breytti út af
íýrirlögum þeirra, enn að öðru leyti væri þeim að
engu háðr, ekki einu sinni sem gísl. Hverju eru
svo íslendingar nær? Hafa þeir þar með fengið
þingræði? Víst ekki. Stjórnin fengi að eins nýtt
tækifæri til að bregða íslendingum um handaskol í
málura sínum og setja þá enn meira hvorn upp á
móti öðrum. íslendingar þarfnast fulls löggjafar og
framkvæmdar valds, og það geta þeir fengið með
líku fyrirkomulagi og á sér stað í Kanada, þar sem
landshöfðingi skrifar undir lagaályktanir þingsins
fyrir hönd Bretadrotningar. Minua er þýðingarl&ust.
Enn úr því nú Dana stjórn hefir um meira enn 20
ár reynzt ófáanleg til að leyfa íslendingum þessa
sjálfstjórn, enn beitir brögðum við þessa þegna sina;
þá er árangrslaust að elta hana í alla króka og tor-
færur. Hún virðist enn ekki geta skilið hugsunar-
hátt né sögulega fyrirætlun íslendinga, og þjóð Dana,
þó að mörgu leyti ágæt, er svo ólík íslendingum að
upplagi, mentun og lifnaðarháttum, að áhrif hennar
á ísland geta vart annað enn valdið ágreiningi, svo
lengi sem það stjórnarástand helzt sem nú er. Enn
því ástandi geta íslendingar ekki breytt einir; til
þess þurfa þeir fullting frjálslyndra og hygginna
manna meðal Dana. Ean þótt þeir Danir sé til, sem
unt gæti íslandi fullkominnar sjálfstjórnar, þá verðr
tillögum þeirra naumast fjlgt að sinni. Því um
þessar mundir Iítr svo út hér í Evrópu, sem flokka-
dráttrinn, þjóðhatrið, rígrinn milli yfirvalda og aiþýðu
sé óðum að aukast, og að sama skapi herða þeir að,
sem töglin og hagldirnar hafa. Stjórnmálin eru yfir-
leitt ekki lengr fagrstílaðar glósur eða stjórnarskrár,
heldr samkepni um efnahag og réttindi. „Er þorri
mannkynsins", spyrja hugsandi menn, „að eins til
þess hæfr, að þræla fyrir fáa iðjuleysingja, hvort
sem þeir nú eru kórónaðir eða ekki?“ Og er það
skipulag bezt, er gerir mismun þennan sem tilfinnan-
legastan, sem t. d. gefr einum velbornum kvenmanni
leyfi til að raka saman svo nemr sex hundruð milj-
ónum króna á æfinni, án þess þó að snerta á nokk-
uru ærulegu verki, og það þótt í höfuðborginni,
þar sem þessi krýnda kona hefir þó einstöku sinnum
aðsetr sitt, meira enn S8X hundruð þúsundir manna
og kvenna á öllum aldri sé útilokað frá tækifæri að
vinna sér daglegt brauð?! Þetta er menning, þetta
er stjórn og kristni! Það þarf ekki að fara til
Rússlands til að finna þenna ægilega mismun, þetta
djúp milli hins ríka og hins fátæka. Það er að fiana
jafnvel þar, sem fegrstu stjórnarskrár gilda, eins
og t. d. í Ameríkn, þar sem stjórnarskráin er bygð
á undirstöðu jafnréttisins, að allir hafi að eðli náttúr-
unnar jafnan rétt til frelsis og til að leita sér far-
sældar. Þar sem löndin eru fegrst og mannfrelsið
er mest, þar er jafnvel þjóðin orðin ambátt peninga-
valdsins. Hér í Frakklandi, þar sem hvert ráðhús,
skóli og kirkja ber yfirskriftina „frelsi, jafnrétti,
bróðerui" (liberté, égalité, fraternité), hér, þar sem
menning Evrópu mun einna mest, — hér er einnig
að finna þessa plágu nútímans, kúgun auðvaldsins.
Konungr og drotning hafa ekki mikið að segja í
samanburði við þá sem eiga svo þúsundum miljóna
nemr til umráða; peningarnir ráða meiru enn her-
vopnin og hugvitið. Peningarnir eru nú fremr enn
nokkru sinni áðr afl þeirra hluta sem gera skal, afl-
taugar stríðsjálkanna. Þetta er það sem býr undir
þeirri atvinnustyrjöld, sem um mörg ár hefir gengið
um vestr-Evrópu og Vestrheim. Það er ávöxtunarafl
peninganna. Þetta mál, dregr vinnufólk af öllum
þjóðum svo náið saman, að það gefr örlítinn gaum
að stjórndeilum aðalsins og stjórnendanna, sem eink-
um, ef ekki einungis, hirða um að nota alþýðuna
sem vinnudýr, og það er af ótta fyrir þessu alls
herjar sambandi verkmanna, að stjórnirnar halda við
herbúnaði sínum og kjósa heldr að láta þúsund eða
jafnvei miljónir manna hníga, enn að slaka til með
álögur sínar, eða rýra sinn peningalega ágóða að
mun. Það er því ekki eintóm tilgáta, að styrjöld sú
sem nú er að byrja milli Bandaríkjanna og Spánar,
og náð getr víðar til, eigi áðr lýkr alt önnur upp-
tök og alt aðra frumkvöðla enn á nafn eru greindir.
Hin miklu auðregin sitja á bak við tjöldin hul-
in skotreyk og tefla með leiðtogana eins og peð, og
láta þá eigast ilt við þegar svo ber undir, og á með-
an láta þau greipr sópa um heimabú og hirziur þeirra.
Þetta ófriðar él Ameríku hefir verið að síga að í átta —
að ég ekki segi tíu — ár, siðan peningahrunið byrj-
aði þar fyrir alvöru og „peningaaðallinn" sem Ame-
ríkumennn sjalfir kalla „gorkúlu-aðaI“ (mushroom
aristocracy), hann ætlar sér auðsjáanlega að vinna
lönd í staðinn. Það er miklu einfaldara enn að laga
févaxta og peningalögin, einkum meðan England
hefir þar mest að segja. „Enn seinna koma sumir
dagar og koma þó“. Áðr mörg ár líða verðr okið
svo þungt, að almennar tilraunir verða gerðar til að
létta því af og sterkar skorður reistar til að varna
misbrúkuu þess framvegis, ef eigi eyða því með öllu.
Enn þótt flestir hagfræðingar sjái, að auðkúgunin á
helztu upptök sín í fölskum verdmæli, og þótt ýmsir
hafi íhugað, hversn heppilegast myndi að breyta þeim
verðmæli sem nú er, þannig, að verð færi alveg eftir