Fjallkonan - 28.06.1898, Qupperneq 1

G.i&lddagi 15. júll. Upp
Bögn skrífleg fyrir 1. okt.
Afgr.: Þingholtsstræti 18
Kemr út um miöja yiku.
Árg. 3 kr. (erlendis 4 kr.)
Auglýsingar ódýrar.
FJALLKONAN.
XV, 26. Reykjavtk, 28. júní. 1898.
Fyrrum og nú.
Fyrir 50 árum vóru landsmenu að tiltöiu efn-
aðri enn nú. Þetta má sanna með rökum og tölum,
sem ekki er hægt að hrekja, en hér skal að eins
drepa á fáein atriði.
Það er sagt að aðbúnaður manna og húsakynni
sé nú svo miklu betri enn áður. En ýmislegt er
við það að athuga. Húsakynnin hafa ekki tekið
miklum endurbótum, ef bæi þarf nú að endurbyggja
á 10—20 árum, sem áður stóðu 50—100 ár, og hald-
laus og skjóllaus fatnaður úr viðull og lérefti er
ekki betri enn ullarfatnaðurinn, sem áður tíðkaðist
eingöngu. Endingarleysi húsakynnanna stafar af
því að nú flyzt varla annar viður til Iandsins enn
bráðónýtur norskur viður. —• Yfirleitt hefir íslend-
ingum gefist illa að skifta við Norðmenn; þeir færa
oss dýrar og óvandaðar vörur og þeir draga ísl. vörur
frá heimsmarkaðinum með því að kaupa þær og selja
þær undir norsku nafni.
Fyrir miðja þessa öld áttu þrotabú sér varla
stað. Nú er hvert þrotabúið eftir annað auglýst í
blöðunum og eru þó fæst auglýst; í sumnm sveitum
er sagt að flestir bændurnir sé gjaldþrota. Skuldir
landsmanna hafa víst aldrei verið jafnmiklar sem nú,
því auk verzlunarskuldanna, sem skifta miljónum, hefir
bankinn og aðrir sjóðir lánað landsmönnum fé milj-
ónum saman, en því miður hefir mest alt þetta láns-
fé orðið eyðslueyrir til að bæta úr bráðri þörf, en
ekki til Jangvinnra hagsbóta. Fyrir 50 árnm vóru
verzlunarskuldir mjög litlar.
Fyrir 40 árum vóru viflnubrögðin á heimilun-
um meiri og fjölbreytilegri enn nú. Þá var varla
nokkurt heimili, þar sem ekki væri lagtækur maður,
sem gert gat við eða smíðað af nýju algengustu
búshluti, þó einkum það sem að járnsmíði Iýtur;
vóru þá smiðjur og smíðatól á hverjum bæ, og þótti
betra hjá sjálfum sér að taka enn sinn bróður að
biðja. Nú sjást varla smiðjur á sveitabæjum. Hag-
leik mun hafa farið aftur. Innivinnan er langtum
minni enn áður. Þá var á flestum heimilum tætt í
allan fatnað heimilisfólksins, og þar að auki talsvert
af prjóni í kaupstaðinn. Nú er það því nær horfið;
mörg heimili tæta lítið sem ekkert til fatnaðar, en
sækja alt í kaupstaðinn.
Fyrir 30 árum var flest fólk, sem hafði búskap,
við fast heimili og vann hjá bændum fyrir kaupi og
fæði. Nú er fjöldi af þessu fólki í lausamensku,
kemur sjaldan eða aldrei á það heimili, þar sem það
telst eiga heima, en eyðir tíma og fé í ferðir lands-
hornanna á milli. — Þá áttu vinnuhjú að tiltölu
talsverð efni; bæði karlar og konur áttu auk fatnað-
ar dálítið af ganganda fé, sauðfé og hross, og hafði
það margt hvað álitlegan bústofn, þegar það reisti bú,
og gat vel framfleytt sér og fjölskyidu sinni, án þess
að þiggja sveitarstyrk. Nú er lausafólk og vinnu-
fólk flest með öllu efnalaust, á vanalega engar skepn-
ur og er því frábitið allri skepnuhirðing. Þetta fólk
fer árlega að búa, og þegar það hefir átt 2—3 börn,
er það komið á sveitina.
Fyrir 20 árum var það sjálfsagt, að hjúin ynnu
hvert það verk, sem fyrir kom á heimilinu umyrða-
laust, og var það þá siður vinnufólksins, að segja
hvort öðru hvað það ynni mikið og vel, og þótti
sómi að. * Nú tekur vlnnumaðurinn fram, þegar hann
ræðst í vist, að hann sé ekki við skepnuhirðing eða
rói ekki í örðugu skiprúmi, og vinnukona, að hún sé
ekki í fjósi né í eldhúsi, og raki ekki á votengi.
Viðræður vinnufólksins hljóða nú ekki um það, hve
miklu það hafi afkastað, heldur hve hátt kaup það
hafi getað krækt í.
Fyrir 20—30 árum var það álitið sjálfsagt, að
læra sem flest verk til lands og sjávar og láta sér
enga minkun að þykja. Skólaæðið, sem síðan hefir
gagntekið þjóðina, hefir innleitt í landið óbeit á vinn-
unni og þar með bölvun yfir land og lýð. Það er
farinn að myndast lærður ónytjungalýður í landinu,
sem er einhver mesta óblessan hvers lands. Þessir
menn koma að utan, sunnan, norðan og vestan og
þvælast hver fyrir öðrum atvinnulausir í Reykjavík
og kaupstöðunum, því þeir eru flestir ofíínir til að
vera i sveitunum. Þeir sem heppnastir eru ná í
það að verða búðarmenn; margir neyðast til að fást
við barnakenslu, þótt þeir sóu með öllu óhæfir til
þess, og sumir verða að reglulegum landeyðum og
þrotamönnum.
(Framh.).
Saga Kúbu.
Kúba er mætasta nýlenda Spánverja og stærst
af Vesturheimseyjunum, um 179 þús. □ kílóm. að stærð
með öllum eyjagrúanum, sem eru í kringum hana
og flestar eru nafnlausar og óbygðar. Vegna þess-
ara smáhólma er innsigling að Kúbu víða örðug, en
hafnir ágætar þegar inn er komið. Þar er hitabeltis-
loftslag og reglubundið. Þó hafa skógruðningar á
síðustu öldum breytt nokkuð veðráttufarinu og
rninkað rigningarnar. — Fellibyljir eru tíðir á
Kúbu, og önnur verri landplága er gulusóttin, sem
lítið bar á framan af öldum, og eigi nema endur og
sinnum, en hefir legið stöðugt í landi síðan 1761;
önnur sótt er þar og mjög tíð, blóðkreppusótt. Þessar
sóttir eru skæðastar á hvítum mönnum, en Svert-
ingjar og Kínverjar verða einkum kóleru að bráð.
Mannfjöldi á Kúbu var þegar manntal var síð-
ast tekið á eynni (1887) 1,631,690. Frumbyggjar
á Kúbu vóru upphaflega af friðsömu Indí-
ána kyni. En Spánverjar afmáðu þá brátt, og
margir þeirra urðu svo leiðir á lífinu, að þeir réðu
sér bana moð því að éta eitraðar jurtarætur. Eyjar-
skeggjar eru Spánverjar, Svertingjar og Kínverjar.
Farið var að flytja þangað þræla á 16. öld; 1880