Fjallkonan - 06.10.1898, Qupperneq 1

Kemr tlt um miöja viku.
Árg. 3 kr. (erlendis 4 kr.)
Auglýsingar 6dýrar.
FJALLKONAN.
Gjalddagi 15. júli. Upp-
sögn skrifleg fyrir 1. okt
Afgr.: Þingholtsstrœti 18
XV, 39. Reykjavtk, 6. október. 1898.
Um landsins gagn og nauðsynjar,
Eftir Dalbúa.
I.
Ég veit, að þú, ritstjóri góður, kastar ekki í papp-
írskörfuna þína hugleiðingum gamals manns um
landsins gagn og nauðsynjar. Þær verða að fá. að
fígúrera fyrir almenningnum, og hver að taka sér til
inntektar það sem liann vill, og ætla ég þá fyrst að
taka fjárhag landsins og ástæður almennings, eink-
um sveitabóndans.
Yér erum nú bráðum búnir að hafa stjórnarskrána
fjórðnug aldar og fjárhagsráðin yíir 20 ár. Á fyrsta
fjárhagstímabilinu 1876 og 77, — þetta vóru nú
fyrstu búskaparárin, — var f.-trið hægt og gætilega
í allar sakir. Þá vóru útgjöldin áætluð 452,000 kr.
eða rúmlega 3 kr. á mann árlega, ef landsbúar eru
taldir 72,000. Þessi gætni hélst fyrst framan af bú-
skaparárunum, þó að útgjöidiu eðliiega jykust nokk-
uð. Landsmenn þurftu mörgu að kippa í lag og við
margt að gera. En síðan 1893, eða síðan seiuustu
kosningar fóru fram, hafa útgjöldin aukist óskaplega
eftir okkar efnum og ástæðum. Á síðustu fjárlögun
um eru útgjöldin áætluð 1,466,000 kr. og tekjuhall-
inn 158,000 kr., sem auðvitað verður að taka af við-
lagasjóði. En útgjöldin vorða í raun og veru miklu
meiri enn þetta. Á Ligarfljót á að leggja brú fyrir
75,000 kr., kaupa pósthús fyrir 30,000 kr. Tvenn
aukafjáriög, landssjóðskirkjur, sein til stendur að
söfnuðir taki við, brúin á Örnólfsdaisá, holdsveiki-
spítalinn og styrkur til þriggja prestakaila, eyða á
fjárhagstímabilinu, fram yfir það sem áætlað er á
fjárlögunum, um 70,000 kr. Þetta er til samaas
175,000 kr. Að vísu má teija frá tillagið á fjáriög-
unum til telegraffsins 35,000 kr., en samt verður
tekjuþurðin á seinasta fjárhagstímabilinu fuliar 300,000
kr., sem taka verður úr viðlagasjóðnum. Útgjöldin
verða þetta yfirstandandi fjárhagstímabil meir enn 11
kr. á hvert mannsbarn landsins árlega. Þau hafa
því fast að því fjórfaldast á rúmum 20 árum. Hin
auðuga Danmörk hefir hækkað útgjöld sín til iands-
þarfa um 10 °/o & sama tíma sem hið snauða ísland
hefir aukið þau hjá sér um 70 °/o eða 7 sinnum
meira að tiltölu. Útgjöldin hafa því aukist frá því
sem áður var á seinssta fjárhagstímabilinu uta nær
þvi 300,000 kr. Hvar lendir þetta, ef þessi eyðsla
helzt áfram? Það er sýnilegt, að viðlagasjóðurinn
verður með þessu lagi étinn upp á fáum árum, og að
þvi búau verður aðleggja háan skatt eða toll á lands-
menn, líklega sem svaraði 3—400,000 kr. á ári, eða
kannske meira.
En kannske efnahagur, framfarir og allar ástæður
landsmanna þoli vel þessa fjáreyðsla? Það skuium vér
skoða.
Á síðustu 20 árum hafa ýms gjöld, önnur enn til
landssjóðs, komið á landsmenn, svo sem hreppavega-
gjaid, sem nú verður að borga í peningum, styrktar-
sjóðsgjaid og borgun til skoðunarmannanna, sem hor-
fellislögin frá síðasta þingi skipa fyrir að kjósa skuli
í hverjum hreppi. Auk þess vaxa stöðugt nokkuð
gjöld til sýslusjóðanna.
Á síðustu 20 árum hefir vinnufólkskaup hækkað
framt að helmingi, en afurðirnar, einkum af land-
búnaðinum, lækkað stórkostlega í verði, t. d. kjöt, ull
og smjör, og er þetta alt saman einhver tilfinnanleg-
asti hnekkirinn fyrir afkomuna. Á seinni árum er
lítt mögulegt orðið að fá peninga. Að vísu var kú-
peningur framt að 2,000 fleiri og sauðfé rúmum 100,000
fleira 1895 en það var að meðaltali á árunum 1871
—1880; en þessi hækkun vegur þó naumast upp
verðfallið á afurðunum, og þjóðin er fráleitt nú fær-
ari um að bera hærri gjöld, en hún var þegar iandið
byrjaði búskap sinn.
En hvernig stendur nú á því, að þessi mikla eyðsla
á sér stað og það svona snögglega, eins og áður er
tekið fram, án þess landsmenn eða kjósendurnir finni
að því? Það liggur alt í hreppapólitíkinni, hreppa-
pólitíkinni, sem gengur eins og rauður þráður alt
frá hinni aumustu hreppsnefnd landsins upptilhinna
virðulegu þingmanna. Einn þingmaðurinn hefir veg-
spotta í sýsluvegi á samvizkunni, annar flutninga-
brautarkafla, þriðji brú, fjórði skóla, fimti bitling
handa kunningja o. s. frv., og hver berst fyrir kjör-
dæmið sitt af alefli, án tillits til þess, hvar nauðsyn-
in er mest til endurbóta á landinu; og sagan segir
jafnvel, að þingmenn lofi hver öðrum fylgi til að
koma fjárbænunum fram, en kjósendurnlr gef t eyðslu-
belgnum kvittua, þegar heim kemur, hafi honum
tekist að krækja í eitthvað fyrir þá. Þó þessi at-
kvæða-hrossakaup þingmannanna sé nú að ölium lík-
um munnmæli, þá eru samt sem áður sumar fjárveit-
ingar á þinginu lítt sklljanlegar, svo eru þær ástæðu-
lausar.
Auðvitað fylgja frelsinu auknar byrðar, og það er
ekki nema sjáífsagt, að útgjöldin aukist, ef nokkru
á að kippa í lag. Strjálbygðin hér á landi gerir all-
ar endnrbætur svo dýrar. Alt. verður að styrkja af
landssjóðnum, ekkert borgar sig beinlínis. En það
er vandinn, að meta hvað á móti öðru, á eina hlið-
ina nauðsyn framfaranna og endurbótanna og gjald-
þol landsmanna hinum megin. Þetta þurfa þingmenn
og þetta þurfa kjósendur jafnan að hafa hugfast. En
það er sýnilegt, að eyðslan á seinni árum fer svo úr
hófi, að ekki líður langt um, að hún fer langt fram
úr gjaldþoli iaudsmanna, ef þessu fer fram, og landið
kemst í mestu fjárþröng. Viðlagasjóðinn ætti aldrei
að skerða, heldur auka hann iítið eitt á hverju fjár-
hagstímabili, t. d. um 10,000 kr., og landinu ætti
aldrei að hleypa í skuld, heldur ætti að leggja á
nýja tolla. Við erum svo fáir og smáir og náttúran
hér svo erfið, að við megum ekki við skuldum sem
þjóð; það er nög, að einstaklingarnir skuldi og eigi
margur hver ekki á sig skyrtuna. Sú tíð þarf að