Fjallkonan - 09.02.1900, Síða 1

Kemur út einu sinni
í viku. Yerð árg. 4 kr.
(erlendis 5 kr. eða 1V2
doll.) borgist fyrir 1.
júlí (erlendiB fyrir-
fram).
UppBögn (Bkrifleg)bund-
in við áramöt, ógild
nema komin sé til út-
gefanda fyrir 1. októ-
ber, enda hafi hannþá
borgað blaðið.
Afgreiðsla: Þing-
holtsstrœti 18.
XVII. árg.
Landsbankinn er opinn hvernvirkandagkl.il—2.Banka-
stjórnin við kl. 12—1.
Landsbókasafnið er opið hvern virkan dag kl. 12—2 og
einni atundu lengur til kl. 3 md., mvd. og ld. til útlána.
Forngripasafnið er nú flutt i Landebankahúsið og verð-
ur ekki opið fyrst um sinn.
Náttúrugripasafnið er í Doktorshúsinu, opið á sunnu-
dögum kl. 2—3 e. m.
Ókeypis lœkning á spítalanum fyrsta og priðja priðjudag
hvers mánaðar, kl. 11—1.
Ókeypis tannlækning í Hafnarstræti 16, 1. og 3. mánu-
dag hvers mán., kl. 11—1.
Nítjánda öldin.
Endurlit, lauslega þýtt.
Aldrei hefir merkilegri hundrað ára öld á
enda runnið en sú sem nú er að hverfa. Fræg-
ur sænskur fornfræðingur hefir einu sinni kveð-
ið svo að orði, að frá 1789 til 1889 hafi ytri
lífskjör mannkynsins tekið meiri breytingum en
á öllu tímaskeiðinu frá fæðing Krists til 1789.
Þessi ummæli mætti vel hafa að einkunnar-
orðum yfir sögulegri fráskýring seinastliðinna
hundrað ára. Svo miklar hafa breytingarnar
orðið á'ytri lífskjörum þjóðanna, sem aftur hafa
haft áhrif á inara líf þeirra, að nú er saga
þeirra öll önnur en fyrir hundrað árum. Hér
skal nú að eins drepið á ytri breytingarnar í
sem styztu máli.
Napóleons tíminn.
Fyrir hundrað árum er svo ástatt í Evrópn,
að menn eru farnir að endurvitkast eftir ósköp
frönsku stjórnarbyltingarinnar, og eru gagntekn-
ir orðnir af glæsiverkum Bonaparte hins unga.
Hann stóð fyrir hugskotssjónum þjóðanna eins
og frelsishetja, sú sem sköpuð væri til að setja
með máttarhendi mót sitt á nýju ðldina. Sú
von, sem stjórnbyltingarmennirnir höfðu haft
um það, að koma hugsjónalegri skipun á mann-
félagið, var kæfð í blóði, Frakkar hálfgeigaðir
eftir hryðjur Guillotine-blóðaxarinnar og sáu
nú þann kost beztan, að einhver sjálfkjörinn
viðreisnarmaður þjóðfélagsins kæmi til, legði
aflmikla hönd á hjálmunvöl ríkisgnoðarinnar og
stýrði henni gegnum stórsjó aldarinnar. Napóleon
hafði lag á því, að snúa innanríkis ástandi
Frakklands til regiu og spektar, og hin óvið-
jafnanlegu stórvirki hans veittu því þann mik-
illeik og frægðarljóma, að það hefir aldrei átt
slíkan, enda tæpast neitt í sögunni allri, sem
þar komist til jafns við. En engum hefir enn
þá haldist uppi, að seilast eftir heimsveldinu,
og í baráttunni við heim þann, er Napóleon
vildi bæla undir sig, hlaut hann, þótt voldugur
væri, að verða undir um það er lauk.
Helga sambandið.
Nú er kappinn fluttur á eyðieyna einslegu í
úthafinu, og situr þar í öngum sínum, en stjórn-
endur Evrópu sitja á Vínarfundinum og skifta
hinum geysimikla arfi hans. Eitt þótti þeim
leiðinlegast, og það var, að þeir gátu ekki rifið
út úr veraldarsögunni þau blöðia, sem eru um
stjórnbyltinguna og hetjuverk Napóleons. En
þeir gerðu samt það sem í þeirra valdi stóð til
að eyða endurminningunni um það, og var um
eitt skeið svo að sjá, sem það mundi takast-
Helga sambandið, sem Alexander 1. Rússakeis-
ari stofnaði af göfuglegum hvötum, varð í hönd-
um Metternichs Austurríkia ráðherraaðhöfðingja-
Reykjavlk, 9. febrúar 1900.
félags bandamensku til að vernda sameiginlega
eigin-hagsmuni þeirra með því að halda þjóð-
unum í áþján.
En frækorn þau, er stjórnbyltingin hafði sáð,
þróuðust í leyni. Það kom fyrir hingað og
þangað að einhver kúguð þjóð reis upp til varn-
ar frelsi sínu. í Evrópu vóru reyndar herir
helga sambandsins til taks að bæla niður hverja
frelsishreyfingu. En yfir heimshafið náði vald
þess ekki, og því var það, að Bolivar og aðrir
hans nótar fengu fyrir tiistyrk Englands stofn-
að fríríkja hvirfinginn í Suður-Ameriku, er
menn gerðu sér svo mikar vonir um, sem reynd-
ar hafa til skammar orðið. Þegar Grikkland,
Helias hið forna, hóf uppreistnina mót Tyrkjnm,
þá varð meðhugur Evrópu svo ríkur, að höfðing-
jarnir urðu loksins að sveigja til, og varð þá
höggvið eittskarðið enn í hið hrörnanda Tyrkja-
veldi.
Júlíbyltingin.
Þannig höfðu frelsishugmyndirnar þá á end-
anum ekki orðið alveg útibyrgðar, þrátt fyrir
árvekni furstanna og stjórnmálamannanna. í
júlíbyltingunni 1830 brutust þær fram með
miklu afli og molbrutu hásæti Bourboninga,
sem endurreist hafði verið með herkjum. En
með því að borgaralegur konungdómur var á
stofn settur á Frakklandi og eftir því dæmi
var smámsaman farið að líkja í Evrópu, þá
höfðu hinar upphaflega frakknesku stjórnbylt-
ingar hugmyndir þar með í raun réttri sigrað-
Einveldi eða konungsveldi, sem studdist við
stórmennastétt, hlaut að þoka úr vegi fyrir þing-
bundnu einveldi, sem styðst við borgaralega
meðalstétt. Hefði nú alt gengið eins og menn-
irnir frá 1789 ætluðust til, þá hefðu hinir miklu
8tjórnmálahnútar verið leystir og mannkynið
haldið áfram leiðar sinnar til betri tíma á hægri
og rólegri framfararás.
* *
*
En ekki var því að heilsa. Mannkynið varð
ekki sælla fyrir það, þó stjórnskrárnar nýju
væru í beztu reglu settar á pappírinn. Með-
fram kemur þetta af því, að það eru ekki lög
og stjórnarskrár, sem gera þjóðirnar sælar. En
það vóru komnar nýjar greinir inn í félagslífið,
sem gömlu stjórnmálamennirnir gátu ekki með
sínum bezta vilja tekið í reikning sinn.
Uppfundningarnar miklu vóru teknar til sinna
starfa að ummynda heiminn og gufuaflið vann
hvern sigurinn á fætur öðrum í þjónustu iðnað-
arins og samgangnanna, og hefir það gert miklu
meira til að umskapa líf þjóðanna heldur en
stórvirki Napóleons. Jafnframt skapaðist stór-
iðnaðurinu, og fór hríðvaxandi með sínum feikna-
Iegu auðæfa-dyngjum og hungruðum verkmanna-
grúa annars vegar. Að sínu leyti eins og hug-
sæingar fyrstu stjórnbyltingarinnar furðuðu sig
áþví, þegar reynslan vildi ekki staðfesta fræði-
setningar þeirra, eins mátti Guizot spyrja með
undrun, hvernig á því gæti staðið, að múgur-
inn væri ekki ánægður, þar sem þó hver mað-
ur með iðni og sparsemi gæti aflað sér pólitískra
réttinda.
Febrúarbyltingin.
Ný stjórnbylting 24. febrúar 1848 var það
Bvar, sem heimssagan veitti þessari undrandi
spurningu. En þó að svar þetta endurómaði
úr hverju horni Evrópu, þá var það jafn-óljóst
og reikandi fyrir því. Þjóðahreyfingarnar 1848
vóru sprotnar af óljósri en sterkri tilfinningu
Xr. 5.
hjá þjóðunum; þær fundu að eitthvað var að,
en vissu ekki í hverju meinið væri fólgið, og
enn síður hvernig bót yrði á því ráðin. Úr
því svo var, þá hlutu þessar hreyfingar að
verða undir. En þær höfðu þó borið þann á-
vöxt, sem mest var í varið: þær höfðu vakið
hinar beztu tilfianingar til lífs í brjóstum þjóð-
anna. Þ*ð mun seint verða að frægðarljóminn
fyrnist um þeirra manna nöfn í sögunni, sem
hlutu eldskírn sína á árinu 1848.
Svo virtist um stundar sakir, sem stjórnlaga-
rof Napóleons hins nýja hefði sett innsiglið á
sigur afturhaldsins. En svo var ekki í raun
og veru, því enn lifði í kolunum engu siður
en eftir 1815. Nú, í fyllingu tímans, nær ein
af hinum miklu frelsandi hugsunum fullþroska. Það
er þjóðernisstefnan, eðasú kenning, að þjóðirn-
ar hafi rétt til að sprengja ríkistakmörk þau
sem af mönnum eru sett, og skipast í samfélög
eftir tungunnar og frændseminnar lögmáli.
Það var þessi hugsun, sem gróf um sig í djúpi
þjóðarhugans á Þýzkalandi og Ítalíu, það var
hún sem beið svo miklar hrakfarir á Póllandi
og Ungverjalandi. En viturleika stjórnsnillings-
ins Cavours og hreysti frelsishetjunnar Garibaldi
átti að auðnast að gefa Ítalíu einingu þá og
frelsi, er hún eftir fráfall þeirra hefir borið svo
litla gæfu til að nota.
Bismarcks-tíminn.
Þetta fagra dæmi varð ekki án eftirbreytni,
en hún varð reyndar á alt annan hátt en nokk-
urn hafði órað fyrir. Með Bismarck tyrmdi
ískyggilegri blóðöld og járnöld yfir Evrópu og
gerði snöggan enda á glaðlegum draumum þjóð-
anna um frelsi og framfarir. Heljarmenni
þetta lagði fjendur sína að velli hvern á fætur
öðrum, og múraði jafnframt grundvöll hins nýja
þýzka keisararíkis. Að visu var eining Þýzka-
lands ekki afrekuð á þann hátt, sem vakað
hafði í vonardraumum fylgismanna henn-
ar, en alt um það er hún ódauðlegt þrekvirki,
sem allir vona að standi á traustum, óbilugum
grundvelli um ókomna tima.
* * *
En hið volduga herríki, sem stjórnsnilli
Bismarcks hafði skapað, fékk, þegar til
niðurskipunarinnar kom, nýja fjendur, sem ekki
var auðið að sigrast á með blóði og járni. Því
fór svo fjærri, að katólska kirkjan hefði veikst
við það, að páfinn var sviftur veraldar-valdi
sínu, að nú reis hún upp hálfu styrkvari en áð-
ur, og fyrir henni varð járnkanslarinn loksins
að bera halt höfuð, þótt hann væri digurmælt-
ur um það í fyrstu, að aldrei skyldi hann ganga
til Kanossu. Og enn hættulegri var annar óvin-
ur. Hinn feiknalegi stóriðnaður sýndi þegar
snemma skuggahliðina, sem fólgin var í mann-
félagslegri eymd og sívaxandijpreiga múg. Á
aðra hönd við dyngjur auðæfanna og óhóflegt
skrautlifi stóðu verkmennirnir sveltandi og var
því ekki að undra, þó kenningar sósíalista fyndi
hér frjóan jarðveg. Og kenningar þeirra, sem
í fyrstu vóru fjarstæðulegar og hugarburðalegar,
urðu nú smámsaman vísindalegri. Bismarck
reyndi að hylla sósíalista til sinnar þjónustu,
svo hann fengi notað þá móti frelsisflokknum,
sem hann hataði mest, en það mistókst alger-
lega, og varð flokkur þeirra honum hinn and-
víga8ti og ægilegasti, og svo skildi hann við,
að hann hafði engan bilbug á þeim unnið.